همه چشم‌به‌راه واکسن
گروه اجتماعی
این روزها نوبت واکسیناسیون شهروندان بالای ۷۵ سال است و شوق فرار از دام کرونا، خیلی‌ها را به بزرگ‌ترین مرکز واکسیناسیون کرونای کشور در ایران مال کشانده و صف‌های شلوغ و تجمع جمعیت که ترس از اوج‌گیری دوباره کرونا را رقم‌زده، روایتگر آن است که مردم از این هیولای نامرئی، بسیار خسته و کلاف شده‌اند و طالب سرعت بخشیدن به جریان تزریق واکسن‌اند تا بتوانند آسوده نفس بکشند و بازگردند به همان روزهای دوست‌داشتنی سابق. اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش برود و وعده وزیر بهداشت محقق شود، تمامی جمعیت کشور تا پایان امسال زیرپوشش واکسیناسیون قرار می‌گیرند.
ورود پنج میلیون و ۶۰۰ هزار دوز تاکنون
اکنون هم به نسبت هفته‌ها و روزهای قبل، این فرآیند شتاب گرفته و امیدواری‌ها بیشتر شده، پیش‌ازاین «روزانه در حدود ۱۵۰ هزارتا ۱۶۰ هزار نفر علیه کرونا واکسینه می‌شدند که به دنبال اقدامات و برنامه‌ریزی‌ها این تعداد به بیش از ۴۰۰ هزار نفر در روز افزایش‌یافته است.» سعید نمکی با ارائه این آمار قول داده تا اواخر تابستان جمعیت انبوه‌تری زیرپوشش واکسیناسیون قرار بگیرند و تا خرداد و اوایل تیرماه امسال ۱۴ میلیون نفر شامل بیماران خاص و بالای ۶۰ سال در کشور واکسینه شوند اما مسئله بر سر میزان واکسنی است که می‌توان به آن دسترسی داشت. هم‌اکنون مجموع واکسن‌های کووید ۱۹ که تاکنون به کشور واردشده، حدود پنج میلیون و ۶۰۰ هزار دوز است و کیانوش جهانپور- سخنگوی سازمان غذا و دارو با اشاره به تداوم روند واردات واکسن وعده داده که تا پایان خردادماه امسال، بالغ‌بر۱۰ میلیون دوز واکسن به کشور وارد می‌شود، بااین‌حال بابک دین‌پرست، دبیر قرارگاه ستاد مبارزه با کرونا در نامه‌ای به رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، وزیر بهداشت و رئیس‌کل بانک مرکزی، تسریع درروند تأمین منابع مالی برای خرید «واکسن داخلی و خارجی» را خواستار شده و ۲۵ اردیبهشت‌ماه در بند چهارم مصوبات جلسه اخیر ستاد ملی مدیریت کرونا ذکرشده: «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز است، تا سقف یک میلیارد دلار از محل درآمدهای ارزی دولت و یا ذخایر ارزی خود، مازاد بر سقف هشت میلیارد دلار موضوع بند سوم بخش ب تبصره ۱ قانون بودجه ۱۴۰۰ کل کشور برای تأمین واکسن کرونا به نرخ ترجیحی به درخواست وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تخصیص و پرداخت ارز کند. همچنین سازمان برنامه‌وبودجه کشور مکلف است معادل ریالی آن را با نرخ ترجیحی تأمین کند.»
ناکامی بخش خصوصی در تأمین واکسن
نقدها نسبت به ورود بخش خصوصی به عرصه واکسن فراوان بوده و ظاهرا این بخش در امر واردات این محصول ناکام مانده است و هشت روزنامه اصلاح‌طلب و نزدیک به دولت روز دوشنبه ۲۷ اردیبهشت‌ماه در سرمقاله مشترکی ضمن انتقاد از روند کنونی واکسیناسیون عمومی در برابر ویروس کرونا و لزوم شتاب بخشی در این زمینه، با اشاره به ناکامی بخش خصوصی نوشته‌اند که این بخش«عدم‌توفیق خود را در حوزه واردات نه به دلایل خارجی که به موانع داخلی نسبت می‌دهد.» طی روزهای قبل مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران به چندصدایی میان مسئولان در مبارزه با کرونا تأکید کرده و در صفحه اینستاگرام خود چندصدایی‌ها را این‌طور شرح داده که رئیس‌جمهور تأکید دارد، بخش خصوصی سریعا اقدام به واردات واکسن کرده و واحدهای تحت پوشش خود و دیگر واحدهای تولیدی را پوشش دهد. معاونت غذا و دارو هم می‌پذیرد که سریع‌تر مجوزها را صادر ولی مسئول روابط عمومی وزارت بهداشت رسما مخالفت خود با هرگونه واردات توسط بخش خصوصی را اعلام می‌کند. آیا بهتر نیست در این شرایط که هر دوز واکسن می‌تواند جان یک انسان را نجات دهد، وزارت بهداشت و بخش خصوصی با کمک یکدیگر کمبودها را پوشش دهند؟خوانساری بر لزوم بوروکراسی‌زدایی از سر راه واردات واکسن توسط بخش خصوصی تأکید کرده و از بوروکراسی‌های پیچیده و طولانی برای گرفتن مجوزها گلایه کرده است. به گفته رئیس اتاق بازرگانی تهران، در صورت برطرف کردن موانع و صدور مجوز، شرکت‌های دارویی معتبر که دارای نمایندگی از شرکت‌های واکسن‌ساز هستند قادرند حداکثر ظرف مدت ۱۰ روز تا دو هفته اولین محموله واکسن خریداری‌شده را وارد کشور کنند و تزریق آن‌ها با توجه به توافق با ستاد مقابله با کرونا و طبق دستورالعمل‌های آن‌ها در واحدهای تولیدی شروع شود و تااندازه‌ای تأخیر در واکسیناسیون را جبران کند. او روز گذشته هم در آخرین اظهارنظر خود، در «بیست و سومین نشست هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران» گفته، فرصت خریدن و واردکردن ۶ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق بخش خصوصی ازدست‌رفته است. او تعویق کارهای اداری وزارت بهداشت و کم‌تجربگی بخش خصوصی در واردکردن واکسن کرونا را علت این امر دانسته است: « مقداری به خاطر بوروکراسی حاکم بر وزارت بهداشت و مقداری هم شاید به این دلیل که برای اولین بار بود بخش خصوصی می‌خواست وارد موضوع واردات واکسن کرونا شود، دچار وقفه زمانی شدیم و متأسفانه بموقع نتوانستیم برای پروفرم‌های ۶ میلیون دوز واکسن، گشایش اعتبار کنیم.»
تحویل حداقل ۲۵ تا ۳۰ میلیون دوز در شهریورماه
به هر طریق، تردیدها و گمان‌های بد جای خوش‌بینی را گرفته و کمتر صاحب‌نظری از واردات بخش خصوصی استقبال می‌کند و اگر وارداتی هم از سوی این بخش صورت بپذیرد، عملا گره‌گشا نخواهد بود، باتوجه به آنکه بخش خصوصی به سود و منفعت خود می‌اندیشد و بالطبع واکسن وارداتی نصیب اقشار مرفه جامعه می‌شود و براساس گفته‌های علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی «ما توانایی کنترل بازار آزاد را نداریم و این اقدام شکاف و نگرانی بیشتری را ایجاد می‌کند، مقوله کووید مقوله سلامت است و باید دولت نسبت به این موضوع نظارت داشته باشد چراکه چند مطلب در این زمینه مهم است که یکی از آن‌ها این است که آیا سازوکاری وجود دارد که بخش خصوصی بتواند واکسن‌ها را از سیستم‌هایی همچون کوواکس یا کارخانه‌هایی که در دنیا واکسن می‌سازند، نظیر شرکت‌های اروپایی، چینی و… وارد کند؟! من فکر نمی‌کنم بتوان این اقدام را انجام داد، چراکه اگر بخواهیم در ایران واکسن وارد کنیم طبق آن دستورالعمل‌هایی که سازمان غذا و دارو دارد، باید نماینده آن شرکت‌ها باشیم و این درحالی است که قسمت عمده‌ای از واکسن‌هایی که بیشتر از آن‌ها در کشور استفاده می‌شود، واکسن‌های روسی و چینی هستند که در ایران نماینده آن‌چنانی ندارند و همچنین برخی از کشورها همچون چین هیچ‌گونه تمایلی به کار کردن با شرکت‌های خصوصی ندارند و ازاین‌رو چنین اقدامی امکان‌پذیر نیست و واکسنی این‌چنین موجود نیست که کسی بخواهد بخرد. کاری که بخش خصوصی می‌تواند در انتقال پول انجام دهد، اگر دولت نمی‌تواند، بد نیست، بخش خصوصی را وارد کند، ولی در توزیع آن نه! من کاملا مخالف ورود بخش‌های خصوصی در پخش و توزیع واکسن هستم چراکه معتقدم مشتری هر واکسنی در هر زمینه‌ای که وارد می‌شود باید دولت و وزارت بهداشت باشد و بر اساس اولویت‌های سند ملی واکسیناسیون در ایران عمل کند و اگر ورود بخش خصوصی به تهیه واکسن به نحو دیگری باشد، متأسفانه فکر می‌کنم به نتایج خوبی نرسیم و تضاد اجتماعی به وجود آید.» بر همین اساس باید روی تولیدات خودمان حساب بازکنیم. به‌ویژه آنکه«محمد مخبر»- رئیس ستاد اجرایی فرمان امام اعلام کرده است: «در مردادماه ۲۰ میلیون دوز واکسن کووایران برکت تولید می‌شود و در شهریورماه حداقل ۲۵ تا ۳۰ میلیون دوز واکسن کرونا تحویل وزارت بهداشت خواهد شد.» اما به‌غیراز کووبرکت باید به کووپارس، ساخت مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی و واکسن مشترک ایران و کوبا و پس‌ازآن واکسن میلاد نور ساخت وزارت دفاع و واکسن فخرا، تولیدی از سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی و چندین و چند واکسن دیگر که در مراحل مطالعات حیوانی و در انتظار ورود به کارآزمایی بالینی‌اند هم اشاره کرد و از سوی دیگر، قرارداد خرید ۶۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک منعقدشده که می‌تواند دست ما را در برنامه واکسیناسیون پیش بیندازد. تحویل این محموله از خردادماه آغاز و تا پایان پاییز تمامی ۶۰ میلیون دوز واکسن به ایران ارسال می‌شود. بااین‌وجود آیا وعده واکسیناسیون تمام جمعیت تا پایان امسال امکان‌پذیر است؟ تاکنون دو میلیون و ۱۶۳ هزار و ۶۴۱ نفر دوز اول واکسن کرونا و ۴۰۷ هزار و ۵۱۹ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به دو میلیون و ۵۷۱ هزار و ۱۶۰ دوز رسیده است که این میزان معادل حدود سه و نیم درصد جمعیت است، آیا وعده وزیر بهداشت مقرون به‌واقع بوده و چنین ظرفیتی برای واکسینه کردن کل جمعیت فراهم است؟ سعید نمکی با اطمینان خاطر می‌گوید: تا قبل از پایان ۱۴۰۰ جمهوری اسلامی ایران جزءاولین کشورهایی خواهد بود که واکسیناسیونش را کامل خواهد کرد و آن زمان با دل راحت می‌گوییم که نماز جمعه و مراسمات برگزار شود و کسب‌وکار مردم رونق پیدا کند و بسیار مطمئن است از این‌که کشورمان در ماه‌های آینده یکی از بهترین، موفق‌ترین و نام‌آورترین تولیدکنندگان واکسن کووید ۱۹ خواهد بود و علاوه بر واکسنی که از بیرون می‌آوریم در تابستان سرعت واکسیناسیونمان چند برابر شده و جمعیت‌های بیشتری را واکسینه می‌کنیم.
زمان‌بندی واکسیناسیون
بهتر است پیش از پرداختن به این موضوع، نگاهی به زمان‌بندی واکسیناسیون کرونا براساس ردیف شغلی و سنی داشته باشیم. فاز نخست با ۱٫۵ میلیون نفر شامل کارکنان خط اول حوزه درمان و پزشکی، پرسنل عملیاتی اورژانسی کشور، مراکز نگهداری سالمندان، جانبازان و معلولین و کارکنان مراکز خدمات جامع سلامت روستایی و سایر کارکنان بیمارستان‌های بستری کننده کووید ۱۹ و کارکنان مستقیم تغسیل متوفیان کرونا، پرسنل آزمایشگاه‌های کووید و نمونه‌بردارها و کارکنان خط اول حوزه بهداشت بود که در نیمه اردیبهشت‌ماه به اتمام رسید.
فاز دوم با حدود ۱۲ میلیون نفر در حال انجام است و شامل گروه سنی بالای ۸۰ سال (از اردیبهشت تا خرداد ۱۴۰۰)، گروه‌های سنی ۶۵ تا ۷۹ سال (خرداد و تیرماه) و افراد ۱۶تا۶۴ سال که دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند (تا پایان تیرماه) و گروه سنی ۶۰ تا ۶۴ است که (تیر و مرداد) واکسن را دریافت می‌کنند و اما در فاز سوم، ۴ میلیون نفر واکسن را تزریق خواهند کرد که شامل ساکنان در زندان‌ها و مراکز تأدیب، پرسنل پلیس، نظامیان و سربازان در پادگان‌ها، گرمخانه‌ها، کمپ‌های معتادین و مهاجرین، پرسنل بانک‌ها، حمل‌ونقل عمومی و آموزش است که طبق برنامه زمان‌بندی در مرداد و شهریور واکسیناسیون می‌شوند و در مردادماه نیز معلمین و کارکنان مدارس واکسن را دریافت خواهند کرد. فاز چهارم را حدود ۴۰ میلیون نفر تشکیل می‌دهد، از گروه سنی ۵۵ تا ۵۹ سال که در شهریور واکسن تزریق می‌کنند تا گروه‌های سنی ۵۰ تا ۵۴ سال و ۴۵ تا ۴۹ سال که مهرماه در اولویت دریافت واکسن هستند. گروه‌های سنی ۳۵ تا ۴۴ سال آبان ماه واکسن را تزریق می‌کنند و گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال آذرماه به واکسن دسترسی خواهند داشت. پس‌ازآن نوبت به گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال می‌رسد که دی‌ماه واکسن را دریافت می‌کنند.
امکان واکسینه کردن کل جامعه تا پایان سال وجود دارد؟
اما جدا از این زمان‌بندی‌ها که احتمالا مطابق تاریخ‌های اعلامی نخواهد بود و اندکی به تعویق می‌افتد، باید به دنبال پاسخی برای این پرسش باشیم که آیا امکان‌پذیر است تمام جمعیت تا پایان سال واکسینه شوند؟ این سؤال را در گفت‌وگو با «سید علیرضا ناجی»- رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مطرح کرده‌ایم و او صریح پاسخ می‌دهد: «این مسئله امکان‌پذیر است اما به‌شرط این‌که واکسن‌ها در دسترس باشند و طبق برنامه زمان‌بندی که وزارت بهداشت اعلام کرده، قرار است سه فاز اول تا آخر مرداد و شهریور انجام شود و این سه فاز هم ریسک برخورد بالاتری دارند و هم این‌که خطر مرگ‌ومیر نیز در آن‌ها بالاست و دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند، بنابراین بعد از پایان این سه فاز، به‌شدت میزان مرگ‌ومیر ما کاهش پیدا می‌کند، به این خاطر که افراد در معرض خطر واکسن دریافت کرده‌اند و بعدازآن نوبت واکسیناسیون عمومی است که اگر ۷۰ تا ۷۵ درصد جامعه واکسینه شوند، بسیار خوب خواهد بود اما منوط به این است که واکسن را از منابع مختلف تأمین کنیم و اگر بتوانیم تولیداتی برای کودکان داشته باشیم، آن‌ها نیز زودتر به زندگی عادی بازمی‌گردند و البته این‌ها گروهی هستند که می‌توانند موجب انتقال بیماری به جامعه و خانواده شوند و با همه این مسائل، چنانچه طبق محاسبات و برنامه‌ریزی‌ها پیش برویم و واکسن در دسترس باشد، ممکن است که تا پایان سال موفق شویم کل جامعه را واکسینه کنیم.»
ماهیانه باید ۵ میلیون نفر واکسن تزریق کنند
ناجی اضافه می‌کند: «تحقق این موضوع در گروی آن است که ماهیانه به‌طور متوسط برای ۵ میلیون نفر واکسن تزریق کنیم تا آن جمعیت ۶۰ تا ۷۰ میلیونی مدنظر واکسینه شوند و روی تولیدات داخلی هم حساب بازشده و امکان‌پذیر است که تا پایان سال کل جمعیت واکسن بزنند، درهرصورت ما در کشوری زندگی می‌کنیم که سابقه واکسیناسیون عمومی در مورد سرخک و سرخجه را در کارنامه دارد و یک جمعیت ۳۰ میلیونی را در عرض ۳ هفته واکسینه کرده است. بنابراین ازنظر لجستیکی این امر امکان تحقق دارد، فقط باید منابع در دسترس باشد و در حال حاضر قراردادهایی با شرکت‌های مختلف منعقدشده و بناست ۶۰ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک به کشورمان وارد شود و سوای این‌ها تولیدات مشترک و تولیدات داخلی از برکت و رازی و پاستور هم اگر بموقع برسد، می‌توانیم تا پایان سال کل افراد را واکسینه کنیم. درعین‌حال، واکسن‌هایی همچون فخرا، فاز یک را گذرانده و واکسن سیناژن که مشترک با استرالیاست، فاز یک را سپری کرده و براساس آن می‌خواهند مجوز فاز دوم و سوم را دریافت کنند. واکسن رازی هم‌فاز یک را گذرانده و فاز دوم هم تمام‌شده و منتظر است مجوز فاز سوم را بگیرد.»اما دسترسی به واکسن‌هایی که پایان فاز سوم تست انسانی را می‌گذرانند هم راحت نیست و بررسی نتایج آن‌قدری زمان‌بر است و برخی احتمال می‌دهند تا روزهای پایانی سال، جمعیت قابل‌توجهی واکسینه نشده باشند، در این رابطه رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تأکید می‌کند: «ما در حال حاضر دو واکسن جدی داریم که حتی واکسن مشترک ایران- کوبا مربوط به انستیتو پاستور، جلوتر از واکسن برکت قرار دارد اما آنچه باید مدنظر قرار بگیرد این است که این واکسن‌ها چقدر کفایت لازم رادارند و چه عوارض نادری ممکن است داشته باشند. امیدواری‌ها زیاد است و گروه‌های سنی مختلف از شرکت در کارآزمایی بالینی این واکسن استقبال کرده‌اند اما این پروسه زمان‌بر است و باید نتایج مطالعات فاز سوم انسانی موردبررسی قرار بگیرد تا میزان کفایت و ایمنی آن مشخص شود که این مسئله نزدیک به دو تا سه ماه زمان می‌برد و ما نباید در استفاده کردن از واکسن‌هایی که هنوز اطلاعات لازمی از آن‌ها نداریم، عجله کنیم. چون در مورد واکسن تولید مشترک ایران و کوبا بر روی سه غلظت کارکرده‌اند تا ببینند کدام غلظت بهتر است و وقتی مشخص شد، باید برای تولید روی آن غلظت کار شود. لذا مدتی طول می‌کشد تا نتایج لازم به‌دست بیاید و به‌صرف این‌که نتایج فاز یک و دو مطلوب بوده، نباید به صحنه واکسیناسیون عمومی برویم، چون بیشتر اطلاعات مربوط به کارآیی واکسن و عوارضی که ممکن است به‌صورت نادر در واکسن‌ها بروز کند، بیشتر در فاز سوم به‌دست می‌آید و برخی به‌اشتباه مطرح می‌کنند که فلان واکسن فاز دوم را گذرانده و کارآیی آن بالای ۹۰ درصد است و این موضوع را با ایمونوژن بودن واکسن اشتباه می‌گیرند. کارآیی باید در طول فاز سوم باتوجه به گروه کنترل و زمانی که می‌برد به‌دست آورد که مبحث دیگری است و نباید خلط مبحث کرد.» وی با اشاره به صدور مجوز مصرف اورژانسی هم می‌گوید: «اگر نتایج مطالعات فاز سوم خوب بود، کشور ما می‌تواند مجوز مصرف اورژانسی را صادر کند و لازمه‌اش این است که افراد دریافت‌کننده واکسن، ایمنی مناسبی در بدنشان ایجاد شود و برای مقوله صادرات، ممکن است کشورهای دیگر اطلاعاتی در مورد این واکسن از ما بخواهند و حتی وقتی سازمان جهانی بهداشت به فایزر مجوز داد، بازهم کشورهای مختلف بررسی‌های مستقل خودشان را انجام دادند و این مسئله در مورد ما هم صادق است و اگر کشوری واکسن ما را بخواهد، اول اطلاعات و پرونده فنی آن را موردبررسی قرار می‌دهد و حتی می‌توان این پرونده را به سازمان جهانی بهداشت هم ارجاع داد که پس از تحقیقات لازم آن را تأیید می‌کنند. به‌هرروی داشتن این مجوز بین‌المللی کمک می‌کند تا سایر کشورها راحت‌تر واکسن را قبول کنند و در غیر این صورت خودشان پرونده فنی را واکاوی و ملاحظه کرده و مجوزهای لازم را صادر می‌کنند، منتها در گام اول چشم‌انداز ما، واکسینه کردن مردم خودمان است که ظاهرا مسئولان بنا دارند تا پایان سال این اتفاق خوب را رقم بزنند.»
شکست در فاز سوم تست انسانی، برنامه واکسیناسیون را به تعویق می‌اندازد؟
مسئله دیگری که به‌عنوان یک احتمال ضعیف مطرح است اما بد نیست به آن اشاره کرد، موضوع نامطلوب بودن نتایج فاز سوم تست انسانی است که می‌تواند در مسیر تحقق وعده واکسینه کردن کل جامعه تا روزهای پایانی سال سنگ‌اندازی کند، اما «ناجی» می‌گوید: «اگر فاز سوم تست انسانی موفقیت‌آمیز نباشد، زحمات و تلاش‌هایمان بی‌نتیجه نخواهد بود و سیاست ما در تنوع پلتفرم ازاینجا ناشی می‌شود که در اوایل تولید نه ما و نه هیچ کشوری در دنیا نمی‌دانست کدام پلتفرم می‌تواند روی کووید جواب خوبی بدهد. البته وضعیت واکسیناسیون ما هم در امر واردات و تولید داخلی و هم در اجرای واکسیناسیون به تعویق افتاده و از ابتدا باید برای این موضوع پیش‌بینی‌های لازم صورت می‌پذیرفت. اما درهرصورت این کار صورت گرفته و پلتفرم‌های مختلفی از غیرفعال شده و پروتئینی و وکتور موجود است و در حوزه واکسن‌های پروتئینی، سه نوع واکسن داریم، یکی واکسن کوبا و پاستور و دیگری واکسن مؤسسه رازی و واکسن مشترک سیناژن استرالیا و دو پلتفرم غیرفعال که مربوط به واکسن برکت و فخراست و بالاخره تنوعی وجود دارد و اتفاقا این تنوع خوب است تا افراد مختلف در شرایط مختلف بتوانند از این واکسن‌ها استفاده بکنند و ماهم به نتایج مطلوب خود در حوزه واکسینه کردن جامعه برسیم. این راهم باید اضافه کرد که ما دو حالت در واکسن‌ها داریم، یکی واکسن‌های غیرفعال است، مثل واکسن سینوفارم که در مقابل برخی واریانت‌ها خوب عمل کرده است اما تمام این واکسن‌های غیرفعال مشکل افی کی سی دارند و سطحشان از این نظر پایین‌تر از سایر پلتفرم‌های واکسنی است. در واقعیت هم میزان اثربخشی سینوفارم نزدیک به ۷۸ درصد است اما واکسن‌های ژنومی و وکتورال و پروتئینی که اولین مدلش واکسن نوواکس در دنیاست، دارای افی کی سی بالاتری هستند و فکر می‌کنم به‌شخصه واکسن‌های پروتئینی بهترند و بعد واکسن‌های ژنومی و وکتورال، چون به خاطر مکانیسمی که دارند می‌توانند ایمنی بسیار قوی‌تری را ایجاد کنند، به‌خصوص واکسن‌های ژنومی و وکتورال، هم در پایه ایمنی هومورال و هم در پایه ایمنی سلولی. به همین دلیل است که دنیا به سمت پلتفرم‌هایی با تکنولوژی جدید ژنومیک می‌رود و چالاکی و چابکی بیشتری هم وجود دارد به‌ویژه در حوزه واکسن‌های ژنومیک که می‌توان نسبت به تغییرات، عکس‌العمل مناسبی داشت. ما در حال حاضر می‌دانیم که نیاز به واکسن‌هایی داریم که علیه واریانت‌های جدید کارآیی داشته باشد، به همین دلیل واکسن‌های ژنومی و پروتئینی در تغییر خود و زودتر به نتیجه رسیدن، از چابکی و چالاکی بیشتری برخوردارند و به هر صورت ما امیدواریم جامعه هرچه زودتر واکسینه شود.»
کرونا , واکسن کرونا , واکسیناسیون کرونا
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.