اگر روزگاری نه چندان دور، آکواریوم‌هایی کوچک با چند ماهی رنگی و گاهی قفسی که در آن مرغ عشق و قناری می‌خواند، زینت‌بخش خانه‌ها بود، امروز نگهداری حیوانات خانگی دنیای عجایبی ا‌ست که از سگ و گربه و جغد، مار و تمساح گرفته تا شیر، خرس، گرگ، پلنگ و جوجه‌تیغی را در بر می‌گیرد. 
این روزها با گسترش فضای مجازی، دیدن حیواناتی که به جای جنگل در خانه‌های مردم بدل به ابزار جذب مخاطب شده‌اند، دیگر امری عجیب نیست. تکنولوژی، انسان‌ها را تنهاتر کرده و بسیاری از جوانان برای پر کردن خلأهای عاطفی خود به حیوانات و نگهداری از آنها تمایل دارند و آن را جایگزین ارتباطات اجتماعی خود با گروه همسالان قرار می‌دهند. برخی از مردم نگهداری و پرورش حیوانات را برای تفریح و سرگرمی انتخاب و برخی دیگر آن را نشانه طبقه اجتماعی بالا می‌دانند. 

علاقه بعضی ها به نگهداری حیوانات نامتعارف بیش از آن که علاقه‌ای شخصی باشد، بهانه‌ای برای به رخ کشیدن تفاوت با دیگران و وضعیت خوب اقتصادی ا‌ست. گویی به رخ کشیدن ابزارهای مختلف از اتومبیل تا سایر وسایل، جای خود را به فخرفروشی با حیوانات بی‌نوایی داده است که به جای زندگی در طبیعت، اسیر تمایل بیمارگونه انسان شده‌اند. درحالی که نگهداری از حیوانات در منزل تبعات و آسیب‌هایی را به همراه دارد. نگهداری از حیوانات خانگی پدیده‌ای نو ظهور به شمار نمی‌رود و از دیر باز به‌خصوص در مناطق روستایی حضور گربه، سگ، مرغ و خروس در حیاط منازل و یا کوچه و پس کوچه‌های روستاها امری رایج و معمول بوده است. اما نگهداری از حیوانات در منازل آپارتمانی از موضوعات تأمل برانگیزی به شمار می‌رود که در طول سال‌های اخیر ظاهرا با تنوع گونه‌های جانوری نیز همراه شده است.

بنابراین در برخی موارد خرید حیوانات خانگی بیش از آن که نیازی روحی باشد، به ژستی برای نمایش بدل شده است؛ میلی بیمارگونه، که پس از مدتی با فروکش کردن، به رهاسازی یا واگذاری حیواناتیِ ختم می‌شود که به محیط خانگی دل‌بسته و عادت‌کرده‌اند! مسئله رهاسازی این حیوانات پس از مدتی، نه تنها آسیب روانی و جسمی بدی به این حیوانات خوگرفته به محیطی خانگی می‌زند، بلکه گاهی آسیب‌های محیط زیستی آن هم می‌تواند هولناک باشد. 
بحث نگهداری حیوانات توسط برخی هنرمندان (سلبریتی ها) و مردم عادی با شعار حمایت از حیات وحش با نگهداری از گونه‌های وحشی همچون: شیر، یوزپلنگ، گرگ و برخی از پرندگان و خزندگان خاص سال‌هاست که به معضل جدی در حیات وحش کشور تبدیل شده است. این گونه های  خاص هزینه خرید و نگهداری بسیار زیادی دارند و تنها افراد خاص با درآمدهای بسیار بالا توان نگهداری از آنها را دارند. 

سایت دیده‌بان حقوق حیوانات از اسارت و نگهداری یوزپلنگ به عنوان حیوانی دست‌آموز به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تخلفات در حیطه قاچاق حیات وحش نامبرده است؛ موردی که در بند ج ماده ۱۰  قانون شکار و صید نیز به آن اشاره شده است. براساس این قانون هرکسی مرتکب اعمالی از قبیل حمل، عرضه، فروش و صدور جانوران وحشی زنده یا مرده و یا اجزایی از آنها بدون کسب پروانه یا مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست شود به جزای نقدی و یا حبس محکوم می‌شود. 
گشتی کوتاه در اینستاگرام، ما را با صفحاتی مواجه می‌کند که افراد با انتشار تصاویر حیوانات خانگی‌شان به چهره‌هایی با شمار بالای دنبال‌کنندگان بدل شده اند و از این رو، مرتضی پدریان، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه معتقد است: «جنبه نگهداری حیوانات اهلی و بومی نظیر سگ، گربه یا انواع پرنده در خانه با جنبه نگهداری از حیوانات نامتعارفی نظیر تمساح که زیست مسالمت‌آمیزی با انسان ندارد که به نوعی برای فخرفروشی یا تفکیک اجتماعی استفاده می‌شود، متفاوت است.»

پدریان در گفت‌وگویی با خبرنگار ایمنا، پیرامون نگهداری از حیوانات نامتعارف عنوان می کند که «حدود ۱۰ هزار خانوار در کشور اقدام به نگهداری حیوانات خانگی نامتعارف می‌کنند و جنبه نگهداری حیوانات اهلی و بومی نظیر سگ، گربه یا انواع پرنده در خانواده با جنبه نگهداری از حیوانات نامتعارفی نظیر تمساح که زیست مسالمت‌آمیزی با انسان ندارد و به نوعی برای فخرفروشی یا تفکیک اجتماعی استفاده می‌شود، متفاوت است.»
نگهداری از حیوانات خانگی جزئی از باورهای گروه سنتی جامعه است و براین اساس پدریان توضیح می دهد: «برخی افراد اعتقاد دارند اگر قرار باشد چشم نظر یا نوعی بلای الهی برای اعضای خانواده اتفاق بیفتد، در صورتی که حیواناتی نظیر مرغ یا کبوتر در خانه نگهداری کنند، این بلا یا چشم نظر به حیوان خانگی آن خانه منتقل می‌شود. گروه دیگر نگهداران حیوانات خانگی، به پرندگان گرایش دارند و به عنوان مثال، اقدام به نگهداری کبوتر در خانه می‌کنند. چنین افرادی انواع ژن‌های پرندگان نظیر کبوتر، قناری یا مرغ مینا را تربیت کرده و به نوعی، یک رابطه تفریحی میان آن‌ها و پرندگان رقم می‌خورد. گروه دیگری از افراد جامعه نیز به نگهداری سگ یا گربه اقدام می‌کنند، سگ در جامعه ما چند نوع کاربرد دارد؛ اولین کاربرد آن محافظت از گله‌ها در روستا است که عضوی از خانواده چوپان محسوب می‌شود، همچنین از سگ‌ها به عنوان پاسداری از منازل نیز استفاده می‌شود که نشان از ناامنی جامعه دارد.

 محافظت، پاسداری از منزل و پر کردن خلأ عاطفی
برخی افراد که سگ یا گربه نگهداری می‌کنند، دارای خلأهای عاطفی هستند، چنین افرادی به علت نداشتن ارتباط عاطفی یا عدم توانایی برقراری ارتباط با دیگران به نگهداری از حیوان، روی می‌آورند. مسئله ای که پدریان با اذعان برآن، بیان می کند: «گروهی از افراد دوست دارند حیوان دست‌آموز داشته باشند؛ اما در مقابل برخی دیگر اوقات فراغت و خلأهای عاطفی خود را با این حیوانات تکمیل می‌کنند. نگهداری از این حیوانات، کنش و انتخاب فردی است، این دسته از افراد سگ یا گربه را به عنوان نوعی منزلت اجتماعی برای خود ترسیم می‌کنند؛ البته این موضوع مربوط به طبقه خاصی از جامعه نیست و در تمام اقشار جامعه دیده می‌شود. حتی برخی کهنسالان که تنها در منزلی زندگی می‌کنند، چند سگ یا گربه را دست‌آموز کرده‌اند.»

افراد برای اینکه خود را از توده جامعه جدا کنند از المان‌ها، نمادها یا سنبل‌های خاصی استفاده می‌کنند تا نشان دهند که چیزی فراتر از توده جامعه هستند. این نمادها می‌تواند در لباس افراد شکل بگیرد؛ به عنوان مثال پوشاک زخمی در اصل برای این بود که فرد اعلام کند با این نوع پوشاک طبقه اجتماعی و گروه اجتماعی خاصی را برای خود تعریف کرده و جدای از سایر افراد جامعه است، براین اساس جامعه شناسان تصریح می کنند، برخی خانواده‌ها در اموری نظیر مبادلات، نظام خانوادگی، نظام خویشاوندی، گروه همسالان و روابط دوستی، می‌خواهند خود را فراتر نشان دهند و برای ایجاد تمایز میان خود و دیگران و نشان دادن اینکه ما از لحاظ مالی، موقعیت و منزلت اجتماعی جدای از بقیه هستیم، اقدام به نگهداری حیوانات خطرناک و نامتعارفی مانند تمساح، گرگ، میمون، ببر یا شیر در منزل می‌کنند. 

مرتضی پدریان بر این باور است که در نگهداری از حیوانات متعارف و اهلی بحث حیوان‌آزاری مطرح نمی‌شود و افراد با نگهداری این حیوانات از آنها مراقبت می‌کنند؛ به عنوان مثال اگر سگ مینیاتوری در فضای خارج از منزل رها شود، قادر به ادامه حیات و حفظ خود نیست. نوع و نژاد حیواناتی که در ساختار خانواده و در منازل یا آپارتمان‌ها نگهداری می‌شوند با حیواناتی که خارج از این فضا زندگی می‌کنند، متفاوت است. 
این جامعه‌شناس با بیان اینکه در صورتی که حیوانات در منازل آپارتمانی آلودگی صوتی داشته باشند، مشکل‌آفرین باشند یا آسایش همسایه‌ها را برهم بزنند، از این پدیده می‌توان تحت عنوان آزار اجتماعی یاد کرد، خاطرنشان می‌کند: افرادی که حیوانات خطرناک یا نامتعارف را نگهداری می‌کنند، قطعا ویلاها و ساختمان‌هایی دارند که شرایط برای نگهداری آن حیوان فراهم است و در واقع همه افراد قادر به انجام چنین کاری نیستند. 

 ناتوانی افراد در روابط انسانی و پناه بردن به حیوانات
سوای نگهداری از حیوانات نامتعارف، علت تمایل افراد به داشتن حیوانات خانگی نیز درخور توجه است. اکرم تقی‌پور، روانشناس و مشاور خانواده در این خصوص اظهار می‌کند: در حال حاضر نگهداری از سگ و گربه یکی از فاکتورهای مرفه بودن به شمار می‌آید که تابع مد است، البته نگهداری حیواناتی چون (مرغ و قناری) از قدیم الایام در ایران مرسوم بوده است. از سگ هم به عنوان نگهبان، برای محافظت از گوسفندان و در شکار استفاده می‌شد. اما امروزه افرادی هستند که سگ را به عنوان فرزند خود می‌دانند و نقش والد را ایفا می‌کنند و برخورد افراطی با حیوان دارند. برخی از این افراد نمی‌توانند ارتباط مناسبی با دیگران برقرار کنند و به بلوغ اجتماعی نرسیده‌اند و از حیوانات خانگی به عنوان کسانی که باید در زندگی داشته باشند و ندارند استفاده می‌کنند. برخی دیگر با هدف ایجاد سرگرمی جانوران به ویژه پرندگانی مثل مرغ مینا، کاسکو  و طوطی را آموزش می دهند تا با تکرار الفاظ و کلمات زمینه تفریح و خنده خود و اطرافیان را فراهم کنند. باید زمینه را برای سرگرمی های سالم و نشاط اجتماعی فراهم کرد تا افراد برای سرگرمی به نگهداری از حیوانات روی نیاورند.  گروه دیگری از افراد نیز برای رهایی از تنهایی و پر کردن خلأ های عاطفی اقدام به نگهداری حیوانات می کنند که این اشخاص از نظر رفتارشناسی دچار کاستی های روحی ناشی از تنهایی هستند و باید روابط عاطفی را تقویت کرد. گروه بعدی هم که متفاوت از گروه‌های یاد شده هستند برای خود نمایی و رفع عقده و کمبودهای اجتماعی خود به نگهداری از حیوانات در منزل روی می آورند و این درحالی است که نگهداری برخی حیوانات عجیب همچون  مار، عقرب و ایگو (سوسمارها) و لاک پشت به ابزاری برای تفاخر بدل شده، در حالی که بعضی از جانوران باید در محیط طبیعی خود نگهداری شوند.

این روانشناس ادامه می‌دهد: حیوان نمی‌تواند منطقی صحبت کند، انتقاد کند و رابطه انسانی ندارد و تنها یک حیوان وابسته است که باید نیازهایش برطرف شود. زمانی که افراد رابطه افراطی با حیوان برقرار می‌کنند مشکلاتی دارند چون حیوان را جایگزین انسان کرده‌اند. افرادی که قادر نیستند تجربه جدیدی در ارتباطات خود داشته باشند، یا ارتباطات ناموفقی با دوست، همسر و اطرافیان خود دارند به این موضوع تمایل بیشتری دارند. 
تقی‌پور اظهار می‌کند: متأسفانه جوامعی که بین سنت و مدرنیته قرار گرفته اند، به سمت انزواجویی و فردیت در حرکت اند. در حال حاضر وضعیت جامعه ما نیز طبیعی نیست. جایگزین کردن حیوان خانگی به جای خانواده نشان دهنده ناتوانی فرد در ارتباط است. در برخی جوامع نگهداری از حیوانات تبدیل به حیوان آزاری شده است و بعد از مدتی نگهداری، حیوان را در خیابان رها می‌کنند. حتی به بهانه لاکچری بودن به حیوانات آسیب زده و ظلم می‌کنند. نگهداری از حیوان نیازمند مسئولیت پذیری است و این امر چندان ساده نیست در حالی که این افراد مسئولیت پذیری پایین، خشونت بسیار و خشم فروخورده دارند، دچار آنتی سوشال و دوقطبی بودن هستند که باعث می‌شود به حیوانات آسیب بزنند. 

 جلب توجه با حیوان خاص داشتن
علیرضا اکبرشاهی، فعال حقوق حیوانات در زمینه علل نگهداری حیوانات خانگی نیز توضیحاتی را ارائه کرده و می‌گوید: دلایل نگهداری حیوانات خانگی متعدد بوده و لازم است نگاهی جامع، کامل و میدانی در قالب پرسشنامه‌ها از افراد در سنین مختلف انجام شود تا اطلاعات علمی به دست آید اما زمانی که افراد ارتباط مناسبی با دیگران ندارند به این موضوع گرایش پیدا می‌کنند که حیوانات خانگی داشته باشند. متأسفانه عدم تمایل به ازدواج و فرزندآوری یکی دیگر از دلایل نگهداری حیوان خانگی است تا خلأ عاطفی افراد جبران شود.

سالمندان هم به این موضوع گرایش دارند چون شریک زندگی شان فوت کرده و فرزندان کمتر به آنان سر می‌زنند. وی خاطرنشان می‌کند: مسئله دیگر اینکه برخی افراد تمایل به دیده شدن دارند و از حیوانات خاص استفاده می‌کنند تا به آنان توجه کنند، و یا نگهداری از حیوانات را از روی چشم و هم چشمی انتخاب کرده‌اند مثلا در یک دبیرستان وقتی دانش آموزی از سگش تعریف می‌کند دانش آموز دیگری تصور می‌کند که نداشتن سگ، وی را از تمدن و فرهنگ دور کرده است بنابراین عاملی می‌شود که تحت تأثیر مغناطیس حرف‌های گروه همسالان قرار گیرد. بر همین اساس داشتن سگ برای آنان نوعی تشخص اجتماعی محسوب می شود زیرا می توانند از سگ‌های خود عکس بگیرند و در شبکه های اجتماعی قرار دهند، اما از حیوان به درستی نگهداری نمی کنند. افرادی که حیوانات خانگی دارند مسئولیت دارند اما به علت عدم آگاهی و عدم آموزش مرتکب حیوان آزاری می شوند، وقتی افراد از شرایط نگهداری حیوانات مطلع نیستند دچار استرس می‌شوند و ناچار می‌شوند حیوان را در محیط رها کنند و مشکلات بی شماری ایجاد می‌شود. 

 جور دیگر باید دید
اما پیام محبی، عضو هیئت مدیره جامعه دامپزشکان ایران نگاه دیگری دارد. او با نگهداری حیوانات غیر متعارف و در حال انقراض در منزل مخالف است، چون معتقد است نسل برخی از این حیوانات در حال انقراض است و محل زندگی و زیستگاه آنان منازل مسکونی نیست، با این وجود تأکید می کند که امروزه بسیاری از مردم برای پر کردن خلأ روحی به نگهداری حیوانات خانگی روی می آروند، ما باید نگاهمان را نسبت به حیوان خانگی تغییر دهیم زیرا پرنده هم یک حیوان خانگی محسوب می‌شود. حیوان خانگی به هر موجود زنده ای غیر از انسان اطلاق می شود که در منزل نگهداری شود. هر چه جامعه برای نگهداری حیوانات متعارف به مردم فشار آورد، آنها به سمت نگهداری حیوانات غیرمتعارف می روند. بنابراین جامعه ما باید به سمت منطقی فکر کردن حرکت کند. باید بتوانیم آستانه تحمل خود را بالا ببریم. براساس تحقیقات جهانی ثابت شده است که داشتن حیوان خانگی امید به زندگی را در افراد بالا می برد و همچنین میانگین اعتیاد، طلاق و خودکشی را پایین می‌آورد.

محبی بیان می کند: نگهداری حیوانات در منزل ناشی از یک نیاز ذاتی بشر است و مردم با این کار به یکی از نیازهای طبیعی خود پاسخ می دهند زیرا با صنعتی شدن جهان، ما از طبیعت فاصله گرفته‌ایم در حالی که انسان به وجود طبیعت و حیوانات نیازمند است و همیشه از لحاظ اقتصادی و روحی از حضور حیوان در اطراف خود بهره و سوده برده است. انسان‌ها برای پاسخگویی به نیاز طبیعی خود از حضور گیاهان،‌ ماهی‌ها و حیوانات خانگی استفاده می‌کنند. نگهداری از حیوانات خانگی مزایای بسیاری دارد به طوری که افرادی که به حیوانات محبت می‌کنند نمی‌توانند نسبت به انسان ها مهربان نباشند و محبت نکنند بنابراین این روحیه در تلطیف جو خانواده و بالا بردن روحیه افراد خانواده بسیار تأثیرگذار است.