حسن شجاعی- دبیرگروه فرهنگی
راهپیمایی اربعین دیگر بخشی از فرهنگ ما شده و در کنار شعائر مرسوم محرم، رمضان ، صفر و سایر مناسبات و مراسم‌هایی آیینی ما، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگمان است و برای انجام شدنش لحظه‌شماری می‌کنیم.
این رویداد بی‌مانند که میلیون‌ها نفر از مردم حق‌طلب جهان را زیر علم و بیرق اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و با ندای آزادیخواهی دورهم جمع می‌کند، شاید بزرگ‌ترین نماد همبستگی و اتحاد مسلمینبه‌ویژه شیعیان است تا همه‌ساله با ارسال پیام فرهنگی و سیاسی این قیام ماندگار جهان را با عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی بیش از گذشته آشتی دهد.
باوجودی که راهپیمایی اربعین تمامی قواعد اجتماعی و فرهنگی جهان معاصر را به چالش کشیده اما هنوز زوایای زیادی از این اجتماع بزرگ آیینی شناخته‌نشده که نیاز است از سوی اندیشمندان مسلمان به آن پرداخته شود.
شاید نکته‌ای که باید از سوی علاقه‌مندان به حضرت سیدالشهدا بیش از همه موردتوجه قرار بگیرد این نکته باشد که در ایام اربعین تمام اعمال، رفتارها و گفتارهای او تحت تأثیر این عمل مهم قرار می‌گیرد و همه‌کارهای انسان بر محور اباعبدالله علیه‌السلام تنظیم می‌شود تا زیارت اربعین به‌درستی شکل بگیرد. در حقیقت طی این مدت تمام انگیزه‌های انسان حسینی می‌شود و خوب است که این انگیزه را بعد از زیارت هم حفظ کنیم.
اما امسال اربعین تجربه تازه‌ای رابه خود می بیند و آن‌هم حضور کرونا و شیوع آن در جهان است تا شاید در ظاهر راهپیمایی بزرگ شیعیان را تحت تأثیر خود قرار دهد اما در عمل نمی‌تواند دستاوردهای این حرکت عظیم را کاهش دهد. این مراسم نوعی زیارت اجتماعی هم تلقی می‌شود، و به دلیل حضور جمع کثیری از عاشقان حسینی اثرات اجتماعی بسیاری بر جوامع مسلمان از خود بر جای می‌گذارد. به‌این‌ترتیب باید یکی از مهم‌ترین اثرگذاری‌های اجتماعی مراسم باشکوه زیارت اربعین حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام را در بعد تربیتی آن دانست چراکه آثار فراوان و عمیقی بر روح انسان دارد. 
برای آشنایی با وجوه مختلف زیارت اربعین و اثرات فرهنگی و اجتماعی آن با دکتر سید محمود نجاتی حسینی، دین‌پژوه و مدیر گروه دین انجمن انسان‌شناسی ایران گفت‌وگو کردیم تا از منظر ایشان در این خصوص بیشتر جویا شویم.
وی در ابتدا بابیان این‌که پرونده‌سازی برای اربعین‌ها در فلسفه تمامی ادیان تاریخ وجود داشته و زنده ساختن شعائر دینی چه در صورت عزا ،شهادت  یا تولد و شادی در این قالب امری مرسوم به شمار می‌رود گفت: فلسفه گرامی‌داشت اربعین حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام نیز برای زنده نگه‌داشتن یاد و نام و انگیزه‌های قیام ایشان برگزار می‌شود و شیعیان با این اقدام به دنبال «باز زنده سازی» این واقعیت هستند که در مفاهیم جامعه‌شناسی به سیاست خاطره‌های دینی تعبیر می‌شود و نقش مهمی در احیای فرهنگ عاشورا دارد.
نجاتی با اشاره به این‌مطلب که تکنیک و استراتژی در جهت ایجاد همبستگی آیینی و اجتماعی صورت می‌گیرد افزود: از منظر سیاسی واقعه عاشورا به‌نوعی یک خاطره دینی است که با تکرار و تقویت جهات مختلف آن و تقویت حافظه دینی جامعه و مردم تلاش می‌شود تا این فرهنگ در جامعه رسوخ کرده و مردم را از اثرات مثبت آن بهره‌مند سازد. شما ببینید طی این سال‌ها شعار «حب الحسین یجمعنا» چگونه دل‌های عاشقان به اباعبدالله علیه‌السلام را به هم نزدیک کرد و این اتفاق مهم تنها از طریق خاطره سازی دینی امکان‌پذیر است که هرساله در مناسبت‌های مختلف انجام می‌شود و حرارت و شور حسینی را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد. به همین دلیل من اعتقاد دارم اربعین فرصت بسیار مناسب و ارزشمندی است که با تکرار خاطره واقعه عاشورا، دستاوردها و ثمرات آن برای مردم در طول زمان تکرار شود تا بتوانند باوجود تغییرات مختلفی که در جهان به‌سرعت در حال شکل‌گیری است از آن برای هدایت و راهنمایی بشریت استفاده نمایند.
 این دین‌پژوه معاصر سپس به موضوع عدم برگزاری مراسم اربعین در سال جاری به دلیل شیوع کرونا اشاره کرد و بابیان این نکته که از زمان گسترش این ویروس وارد جهان دینی کرونایی شده‌ایم گفت: زیست در جهان کرونایی و جهان دینی پس‌ازآن الزامات خاص خود را دارد و همان‌گونه که این بیماری بسیاری از شرایط و سبک‌های زندگی را تغییر داده ، در حوزه مراسم‌های دینی نیز باید خود را با آن وفق داده و با حفظ حداکثری دستاوردهای این مراسم‌ها، دستورالعمل‌های بهداشتی را نیز رعایت نماییم.
وی ادامه داد: تنها راهی که در این عرصه برای حفظ فرهنگ اربعین و شعائر آن وجود دارد استفاده از بسترهای فضای رسانه‌های مجازی است و هیچ راه دیگری غیرازاین وجود ندارد. فضای سایبری در جهان امروز تمامی عرصه‌های اطلاع‌رسانی را درنوردیده و این فرصت را برای بشر فراهم نموده که بتواند در شرایطی مانند شیوع کرونا بتواند امورات خود را با انجام برساند. اما نکته مهمی که در این مسئله نباید فراموش شود توسعه رسانه‌های دینی هستند که بتوانند سیاست خاطره سازی دینی و وقایعی مانند اربعین را به‌درستی و با تکنیک‌های ظریف و حرفه‌ای برای نسل جوان تبیین نمایند.  این‌که در این ساختار فارغ از خرافه پردازی و بیان واقعیات و ارزش‌های اربعین و قیام حضرت اباعبدالله علیه‌السلام بتوان به تولید محتوا پرداخت امری مهم است که باید متولیان فرهنگی کشور به آن توجه ویژه داشته باشند. در همین فضای سایبری دشمنان هم حضور دارند و اگر ما دست نجنبانیم جوانان ما را تحت تأثیرالقائات و دسایس خود قرار می‌دهند. پس برای مقابله با این موضوع بدون وقفه باید برای تولید محتوای دینی و اعتقادی تلاش کرد و اجازه نداد تا فرهنگ وقایع مقدسی مانند اربعین در دل هیاهوی رسانه‌ای دشمنان گم شود.