گروه اجتماعی
ایران ما، روزهای جوانی اش را سپری کرده و تا سالمندی، راه درازی در پیش ندارد. ایران ما در ۳۰ سال آینده پیر می شود و اگر فرصت هفت ساله پنجره جمعیتی برای اصلاح الگوی فرزندآوری را از دست بدهد، ابر بحران جمعیت رخ می دهد، بحرانی که با هیچ یک از مصائب تاریخ کشور قابل مقایسه نیست، حال اینکه عوامل محدود کننده و بدعت های پرهزینه، مسیر فرزندآوری را ناهموارتر کرده است. مسئله ای که نشان دهنده تغییر سبک زندگی و فرهنگ‌سازی اشتباه است. 
پژوهشگران تحولات جمعیت، در بررسی عوامل بازدارنده فرزند آوری به بیش از ۴۰ متغیر رسیده اند، اما در تقسیم بندی کلان، دو مسئله سهم پررنگ تری داشته است، نخست موضوع فرهنگ و سبک زندگی و دوم موانع اقتصادی که برخلاف تصور رایج؛ عوامل فرهنگی، عمومی و اجتماعی، بیش از موانع اقتصادی در کاهش اقبال به فرزندآوری سهم دارد. در این رابطه می توان مصادیق فراوانی را ذکر کرد، از جشن تعیین جنسیت و نامگذاری تا جشن سیسمونی و یا حضور در آتلیه برای عکس بارداری، تزئین و گل آرایی اتاق زایمان همه و همه ده‌ها میلیون تومان خرج روی دست زوج‌های جوان می‌گذارد و با تحمیل هزینه‌های گزاف و بیهوده، تمایل به چندفرزندی را کاهش می دهد. 
جشن‌های عجیب و غریب برای فرزندآوری از زمان بارداری مادر شروع می‌شود و به بهانه‌های مختلف تا تولد فرزند ادامه می یابد و به این ترتیب هزینه ای به فهرست هزینه‌های مربوط به فرزندآوری اضافه می‌شود. 
جشن هایی که از غرق شدن در گرداب مصرف‌گرایی حکایت دارد و والدین مبالغ گزافی را صرف اموری می‌کنند که هیچ ضرورتی ندارد و بیشتر جنبه مازاد دارد. همانند جشن تعیین جنسیت که با ترکاندن بادکنک یا بریدن کیک، جنسیت فرزند را به دیگران اعلام می کنند و یا برگزاری مراسم سیسمونی که اقوام و آشنایان جمع می‌شوند تا سیسمونی کودک را ببینند؛ مراسمی که به افزایش تجملات دامن می‌زند. این جشن در سالیان گذشته به شکلی مختصر برگزار می‌شد و زنان فامیل به دیدار مادر باردار می‌آمدند و هدایای خود را که اغلب لباسی برای کودک بود به او می‌دادند؛ اما این روزها در برخی موارد خانواده‌ها ترجیح می‌دهند این مراسم را در رستوران‌های گران‌قیمت و مجلل برگزار کنند که مخارج سنگینی را به زوجین تحمیل می کند. پس از تولد فرزند هم نوبت به جشن «کالسکه» می‌رسد و کمی بعدتر جشن «گام نو» برای نوزادی که چند ماه از تولدش گذشته است، با طرحی از کف پای نوزاد که بر تمام جزئیات جشن حک می‌شود. پس از مدتی هم کودک خانواده به سن و سالی می‌رسد که وقت جدا کردنش از پوشک است و باز عده‌ای دور هم جمع می‌شوند تا توانایی کودک برای جدا شدن از پوشک را جشن بگیرند، اما نه برای شادمانی و ذوق زدگی که برای جا نماندن از قافله چشم و هم چشمی. بر همین اساس سبک زندگی در مقوله فرزندآوری سهم بسزایی دارد و زوجینی که از عهده این هزینه‌ ها  برنمی‌آیند اعتماد به نفس خود را برای فرزندآوری از دست می دهند.   
 افزایش هزینه های فرزندآوری با تغییر سبک زندگی
«صالح قاسمی»، پژوهشگر تحولات جمعیت ایران و جهان، در خصوص پیامدهای تغییر سبک زندگی بر افزایش هزینه های فرزندآوری می‌گوید: «فرزندآوری و فرزندپروری یک امر فطری و مطلوب فطرت انسانی است، اما در دهه‌های اخیر با تغییر سبک زندگی جایگاه، تعریف و کارکرد فرزند تغییر کرده و این تغییرات موجب شده فرزندان از یک ارزش و سرمایه به عناصری مصرف‌کننده محض تبدیل شوند. با این اتفاق و در پی آن تغییر سبک زندگی، هزینه‌های زیادی به‌واسطه وجود فرزند به خانواده تحمیل می‌شود. بنابراین در وهله نخست سبک زندگی، جایگاه و نگرش به فرزند در حال تغییر است و سپس در پی تغییر این سبک، هزینه‌های داشتن فرزند افزایش پیدا می‌کند.»
وی ادامه می‌دهد: «تغییر سبک زندگی پیامدهایی دارد که موجب گران شدن هزینه‌های فرزندآوری می‌شود، در حالی که بسیاری از آن‌ها هزینه‌های ضروری نیستند، اما بر اساس سبک زندگی امروز و چشم و هم‌چشمی تبدیل به عرف اجتماعی و انگار اجتناب‌ناپذیر شده‌اند. برخی از این هزینه‌ها مثل هزینه تغذیه مناسب مادر و مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی و امثال آن‌ها اجتناب‌ناپذیر و چه بسا لازم هستند، اما در کنار این ضرورت‌های عقلایی، در سالیان اخیر مناسک و آداب و رسومی در حال رواج یافتن است که با فرهنگ اصیل ایرانی مغایرت آشکار دارد.»
 از مناسک پرهزینه تا کاهش نرخ باروری
به گفته این پژوهشگر حوزه جمعیت، در موانع پیش‌روی فرزندآوری می‌توان به دو مورد مهم اشاره کرد؛ نخستین مانع، سبک زندگی جدید و نگرش این سبک زندگی به فرزند و دومین مانع، اقتصادی و هزینه‌های سنگینی است که این سبک برای خانواده‌ها به همراه دارد.
وی با اشاره به مصادیق این موانع ادامه می‌دهد: «مناسک گرانی مثل جشن تست مثبت بارداری، جشن صدای قلب جنین، جشن تعیین جنسیت جنین، جشن نمایش سیسمونی و لوازم اتاق کودک، جشن شاور بیبی (مراسمی برای اینکه البسه کودک نمایش داده شود)، جشن بدو تولد از بیمارستان تا خانه، جشن پستونک طلایی، جشن ۴۰ روزگی نوزاد، جشن کالسکه (نخستین باری که نوزاد با کالسکه از منزل خارج می‌شود)، جشن تاتی پارتی، جشن شیرین زبون (مراسمی که پس از گفتن نخستین کلمه کودک برپا می‌شود)، جشن بوی پیراهن (برای اینکه همه البسه کودک را بو کنند)، جشن نخستین غذا، جشن دندونی (مراسمی که با درآمدن اولین دندان کودک برپا می‌شود)، جشن از شیر گرفتن، جشن گودبای پمپرز (به بهانه از پوشک گرفتن کودک)، جشن مهد(جشن نخستین روز مهد رفتن کودک)، جشن قلم (به بهانه نخستین باری که کودک قلم در دست می‌گیرد)، جشن دندان شیری (زمانی که نخستین دندان شیری کودک می‌افتد)، جشن مدرسه و سایر جشن‌هایی که به بهانه‌های مختلف برگزار می‌شود برای خانواده بار مالی به همراه دارد.»
این پژوهشگر جمعیت در خصوص پیامد مناسک پرهزینه فرزندآوری بر کاهش نرخ باروری می‌گوید: «مناسک فرزندآوری از سوی قشر مرفه جامعه، در آینده به آداب و سنن اجتماعی تبدیل خواهد شد و والدینی که با تولد فرزندشان یک بار این مسیر گران و دست و پا گیر را طی می‌کنند، به‌طور روانی، اقتصادی و طبیعی امکان فرزندآوری بیشتر را نخواهند داشت و تصمیم به فرزندآوری و فرزندپروری دوباره برای آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود. بنابراین مناسک پرهزینه فرزندآوری، یکی از دلایل مهم فرهنگی اقتصادی کاهش نرخ باروری است که منجر به رواج بیشتر و توجیه الگوی تک فرزندی و کم‌فرزندی در خانواده ایرانی می‌شود.»
این درحالی است که آمار‌ها در حوزه جمعیت، وضعیت خوبی ندارد. ثبت رکورد پایین‌ترین نرخ رشد جمعیت کشور وبی سابقه بودن آن در طول تاریخ، تحلیلگران و دغدغه مندان را به هشدار واداشته و مرتب با ارائه آمار، خطر را گوشزد می کنند. هم اینک نرخ رشد جمعیت به ۷ دهم درصد رسیده و گفته می شود تا حدود ۱۵ سال آینده نرخ رشد صفر درصد و پس از آن نرخ رشد منفی را تجربه می کنیم. نرخ باروری برای هر زن به ۱٫۶ فرزند تقلیل یافته و در کلانشهرها کمتر از ۱٫۵ فرزند است و در برخی شهرها به یک فرزند به ازای هر زن رسیده است. در چنین شرایطی اضافه شدن تشریفات و تجملات دست و پا گیر و تبلیغ آن در شبکه‌های اجتماعی مانع تازه‌ای بر سر راه فرزندآوری است. 
«ژاله سعیدی»، استاد دانشگاه، علت گرایش به پرداخت هزینه‌های غیر ضروری فرزندآوری را علاقه مردم به تجمل گرایی می‌داند. او معتقد است: «چشم‌وهم‌چشمی در صورتی که باعث پیشرفت شود می‌تواند برای جامعه مفید باشد اما هزینه‌های هنگفت و غیر ضروری نه‌تنها پیشرفتی در پی ندارد بلکه گاهی به علت وسواس بیش از حد افراد موجب می‌شود که جامعه به سمت مادی‌شدن پیش برود. درباره موضوع هزینه‌های اضافه بارداری نیز وضع به همین‌گونه است. افراد با مقایسه، چشم‌وهم‌چشمی و وسواس بیش از حد گاهی موجب صدمه‌زدن به خود می‌شوند. همه هزینه‌ها باید در حد متعارف و در حدی که ضروری است، انجام شود.» این مراسم‌های پر زرق و برق در حالی برگزار می‌شود که در مراحل رشد و نمو و سلامت کودک تأثیری ندارد، با این وجود هر روز بر تعداد مؤسسه‌هایی که چنین مراسم هایی را برگزار می‌کنند، افزوده می‌شود. شاید در نگاه اول این طور به نظر برسد که قشر مرفه و آنهایی که به یک چشم بر هم زدن صاحب ثروت شده‌اند مشتری پروپا قرص این جشن های عجیب و بیهوده اند، اما مؤسساتی که انواع و اقسام جشن‌های مختلف و پرهزینه را برای بچه‌ها ابداع می کنند به این مسئله معترف اند که خانواده‌های متوسط  بیش از قشر ثروتمند تمایل دارند، زیربار مناسک محدود کننده و گران فرزندآوری بروند. مدیر یکی از این مؤسسات می‌گوید: «شاید باورتان نشود ولی ما از تمام قشرهای جامعه مشتری داریم. خانواده‌هایی به ما مراجعه می‌کنند و سفارش‌های آنچنانی می‌دهند که از قشر متوسط جامعه هستند اما برای چشم و هم‌چشمی می‌خواهند مراسمی تجملی بگیرند تا نسبت به اطرافیان خود کم نیاورند. ما مجبوریم به این خانواده‌ها خدمات بدهیم چون اگر ما این کار را انجام ندهیم، یک مؤسسه دیگر به آنها خدمات می‌دهد. مثلا گاهی با مشتریانی روبه‌رو می‌شویم که حتی پرداخت هزینه برایشان دشوار است، اما سفارش‌های آنچنانی می‌دهند و گاهی بابت هزینه تزئینات جشن‌شان هزینه‌های میلیونی پرداخت می‌کنند.»   
 اصلاح نگرش های فرهنگی
براین اساس «علیرضا شریفی یزدی» به‌عنوان یک جامعه شناس، برگزاری جشن‌های پی‌ در پی برای کودک خانواده را غیرقابل توجیه توصیف کرده و ابزاری برای نشان دادن تمایز با دیگران می‌داند. این جامعه شناس معتقد است: «اغلب قشر متوسط و رو به پایین جامعه از این جشن‌ها استقبال می‌کنند، چرا که اسبابی برای تفاخر اجتماعی آن هم از طریق فضای مجازی به حساب می‌آید.»
اما این هزینه های بیهوده، سوای پیامدهای اجتماعی، زوجین را مجاب می‌کند که فرزند‌آوری مقرون به صرفه نیست! به تعبیر «محمدولی علیئی» کارشناس تغییرات جمعیت، «در دنیای امروز فرزندآوری هزینه بر تلقی می شود، چرا که الگوی جامعه بر این پایه استوار شده و فرزند در رأس خانواده قرار می گیرد و والدین هرچه درآمد دارند به پای یگانه فرزند خود می ریزند، این مسئله سبب شده که جامعه به این باور غلط برسد که فرزند موجودی هزینه بر است. معمولا اغلب افراد یک فرزند را به خاطر حب والدینی می پذیرند اما زیربار فرزندان بعدی نمی روند.» این مسئله حاکی از موانع دست و پا گیر در مسیر فرزندآوری است و کارشناسان جمعیت معتقدند، همه چیز را نباید از دریچه سود و زیان مادی سنجش کرد. آنها مبتنی بر نتایج نظرسنجی ها عنوان می کنند که خانواده ها تمایل به فرزندآوری دارند اما باید نگرش های فرهنگی را اصلاح و از صرف هزینه های بیهوده اجتناب کرد. این کارشناسان یادآوری می کنند که باید الگوریتم و چارچوب فضای ذهنی و سبک زندگی را تغییر داد.