مصرف مازوت چقدر می‌تواند در آلودگی هوا مؤثر باشد؟ باتوجه به اینکه گزارش کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد، وزارت نیرو در تأمین برق موردنیاز کشور نه‌تنها از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده نکرده که به دلیل شرایط خاص تحریمی کشور، مصرف مازوت در حال افزایش است.
شرایط به‌گونه‌ای است که باید بین بد و بدتر انتخاب کرد و این شرایط حاصل سال‌ها بی توجهی به موضوع آلودگی هوا و عدم اجرای قانون هوای پاک است. مطابق ماده ۱۹ این قانون وزارت نیرو مکلف بوده که ۳۰ درصد از میزان افزایش سالانه مصرف برق کشور را از منابع تجدیدپذیر تأمین نماید. همچنین براساس ماده ۱۸ همین قانون وزارت نفت مکلف به تولید سوخت استاندارد بوده است. در آیین‌نامه فنی ماده ۲ قانون هوای پاک نیز تمامی نیروگاه‌هایی که بیش از ۳۰ روز در سال از سوخت مازوت استفاده می‌نمایند موظف به نصب تجهیزات فیلتراسیون هستند. می‌توان گفت تقریبا هیچ‌یک از این تکالیف اجرانشده‌اند و به همین دلیل است که اکنون باید بین مصرف مازوت و قطعی برق و گاز یا آلودگی هوا انتخاب کرد. وزارت نیرو باید گزارش دهد که درحال حاضر چند درصد از برق کشور از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌گردد. وزارت نفت نیز گزارش دهد که کیفیت سوخت مایع مصرفی در نیروگاه‌ها چه میزان از استانداردهای ملی فاصله دارد. قانون هوای پاک راهکارهای جامعی در این خصوص ارائه نموده است. براساس مفاد این قانون در ابتدا باید برق از منابع تجدیدپذیر تأمین شود. اگر این مهم اتفاق نیفتاد حتی‌الامکان از سوخت‌های استاندارد برای تولید برق استفاده نمود. درنهایت اگر هم به‌ناچار از سوخت غیراستاندارد استفاده شد، می‌بایست از تجهیزات فیلتراسیون برای جلوگیری از انتشار آلایندگی به هوا استفاده نمود. همانطور که می‌بینیم قانون هوای پاک برای تمامی حالات، راهکار پیشنهاد داده اما متاسفانه اجرای هیچ‌یک از این راهکارها در دستور کار قرار نگرفته اند.

 سوای این توضیحات، برخی معتقدند به‌جای مازوت، موتورسیکلت‌ها متهم اصلی آلودگی تهران هستند، نقطه نظر شما دراین‌باره چیست؟
این‌گونه گمانه‌زنی‌های بی اساس کمکی به رفع آلودگی هوا نمی کند. سهم هر منبع در مطالعات سیاهه انتشار آلاینده‌ها مشخص‌شده و اینکه چشم‌بسته بگوییم این منبع اثر بیشتری دارد یا منبعی دیگر، فاقد توجیه فنی است. در آخرین مطالعه سیاهه انتشار آلایندگی شهر تهران، موتورسیکلت‌ها در مجموع ۱۰ درصد در انتشار ذرات معلق به هوا سهم دارند، این درحالی است که سهم نیروگاه‌ها ۱۲ درصد است. پس سهم نیروگاه‌ها در انتشار ذرات معلق در شهر تهران بیشتر است. البته باید فاکتور دیگری تحت عنوان میزان در معرض قرارگیری افراد نیز بررسی شود. به‌هرروی مهم است که آلاینده کجا و به چه صورت منتشرشده و به چه میزان و با چه تعداد افراد در تماس است. شاید از این لحاظ موتورسیکلت‌ها اهمیت بیشتری نسبت به نیروگاه‌ها داشته باشند؛ چراکه تماس مردم شهر با موتورسیکلت‌ها بیشتر از نیروگاه است. اما به‌طور کلی جدا از سهم هر منبع در آلودگی هوا، باید راهکارهای مربوط به کاهش آن اجرایی شود. نمی‌توان صرفا همه توجهات را صرف یک منبع آلاینده خاص کرد و می‌بایست براساس اولویت‌بندی مشخص بر مبنای سهم منابع در آلودگی هوا و هزینه کاهش آلایندگی آن منبع، اقدامات و برنامه‌ها را به مرحله اجرا درآورد.

 معمولا راهکارهای کاهش آلودگی هوا پرهزینه و زمان‌بر هستند و باید بودجه مناسبی تزریق کرد.باتوجه به اینکه برای حل مسئله آلودگی هوا در کل کشور به حداقل بودجه‌ای برابر ۲۰۶ هزار میلیارد تومان نیاز است، آیا می توان به کاهش آلودگی هوا امیدوار بود؟
صرف زمان و هزینه بالا، نتیجه انباشت تکالیف است و به علت سال ها غفلت در موضوع آلودگی هوا، اکنون برای رهایی از این پدیده باید هزینه‌های بسیار زیادی صرف کرد. به‌عنوان مثال اگر نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی طی این ۱۰ سال به صورت منظم و مکرر پیگیری می‌شد، اکنون نیازی به
 ۵۰۰۰ اتوبوس نو در شهر تهران نبود. داشتن هوای پاک نیازمند صرف هزینه و زمان است و با گفتن حرف و شعار دادن آلودگی هوا از بین نمی‌رود. البته بدیهی است که دولت در شرایط فعلی نمی‌تواند چنین بودجه‌هایی را صرف موضوع آلودگی هوا نماید، بنابراین اجرای اقدامات مربوط به کاهش آلودگی هوا نیازمند یک برنامه مدت‌دار با اهداف مشخص و کاملا جزئی است. در این میان تا زمان تحقق اهداف بلند مدت برنامه مذکور می‌بایست مجموعه‌ای از اقدامات کوتاه مدت برای کنترل آلودگی هوا به انجام برسند که نیازمند صرف هزینه کمتری نیز باشند. این اقدامات تحت عنوان یک برنامه میانی و موقت در کوتاه ترین زمان ممکن به مرحله اجرا درآمده و تا زمان اجرای اقدامات اصلی و پایان برنامه بلند مدت کاهش آلودگی هوا، به بهبود کیفیت هوا کمک نمایند.

 برخی از کارشناسان می‌گویند که نمی‌توان انتظار هوای بهتری داشت و از کوتاهی در اجرای قانون هوای پاک انتقاد و ابراز گلایه مندی کرده اند. اخیرا هم بدون ذکر دقیق سازمان‌ها، شرکت‌ها یا وزارتخانه‌ها، گفته‌شده قرار جلب به دادرسی از سوی دادستانی تهران برای پنج مقام مسئول در رابطه با عدم انجام تکالیف قانونی در اجرای «قانون هوای پاک» صادرشده است. اساسا مقابله با ترک فعل‌ها می‌تواند در کاهش آلودگی هوا و یا اجرای تکالیف دستگاه‌ها موثر باشد؟
صدور حکم جلب شاید بتواند مدیران را با درنظر گرفتن حیطه اختیاراتشان به اجرای حداقلی تکالیف مجبور کند. اگرچه محدوده اختیارات و امکانات مدیران بسیار محدود است، اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که تفسیرهای شخصی از قانون، ناهماهنگی‌ بین دستگاه‌ها و حتی لجبازی برخی از مدیران مانع تحقق قانون هوای پاک بوده است. عدم اجرای این قانون دلایل مختلفی دارد. مهم‌ترین دلیلی که مسئولان در این سال‌ها آورده‌اند «عدم‌تخصیص منابع مالی» است. اجرای قانون هوای پاک نیاز به زیرساخت دارد و نمی‌توان با دست خالی کاری از پیش برد. طبیعتا هر حکمی برای هر دستگاهی نوشته شود بدون منابع مالی نمی‌توان آن را اجرایی کرد؛ به‌طور مثال اگر قانون، شما را موظف به خرید هزار دستگاه اتوبوس کرده باشد، ولی منابعش را مشخص نکرده باشد، این وظیفه اجرایی نمی‌شود یا وقتی برای سازمان حفاظت محیط‌زیست احکام نظارتی صادرشده باشد، نمی‌توان بدون دادن «اختیارات» انتظار خاصی داشت. تا زمانی که این سیستم درست نشود، هر فردی بیاید نمی‌تواند کار خارق‌العاده‌ای انجام دهد. شاید در رویه‌ها بهبودی حاصل شود، ولی اصل معضل برقرار می‌ماند. تخصیص منابع که اصلی‌ترین عامل اجرای قانون هوای پاک است، هر ساله در قانون بودجه به فراموشی سپرده می‌شود. امسال هم قانون بودجه توجهی به حوزه آلودگی هوا نکرد. سال‌های گذشته هم همینطور بوده است. وقتی کاهش آلودگی هوا در سیاست‌های کلان جایی ندارد، تنبیه فردی چند نفر نمی‌تواند اثر محسوسی در بهبود وضعیت فعلی بگذارد. دستگاه ‌قضائی به‌درستی وارد موضوع شده است، ولی توصیه می‌شود در کنار برخورد‌های تنبیهی به سیاست‌های کلان ورود پیداکرده و خواستار برنامه‌وبودجه معین دولت برای کاهش آلودگی هوا باشند. اینکه دولت بگوید دوساله آلودگی هوای کشور را برطرف خواهد کرد، ولی سالانه ۳-۲ هزار میلیارد تومان در بودجه تعیین کند، تناسبی با هدف‌گذاری دولت ندارد.