گروه اجتماعی
همین که براثر فروریختن و یا حریق ساختمان، فاجعه ای به بار می آید، ایمنی ساختمان به بحث روز تبدیل می شود و این بار هم، فروریختن متروپل تلنگر و درس عبرتی برای تمام کشور و به ویژه پایتخت بود. آبادان ساختمان و برج بلند دیگری در این اندازه و مشخصات ندارد اما تهران ۱۲۹ ساختمان بحرانی را از پاساژ و مراکز خرید تا مجتمع‌های مسکونی در خود جای داده است، مکان هایی که پرتردد هستند و در صورت وقوع حادثه، باید منتظر فاجعه ای بزرگتر از متروپل بود.   
ساختمان های ناایمن و پرخطر تنها مجتمع های مسکونی و مراکز خرید را شامل نمی شود، بلکه مراکز درمانی و بیمارستانها نیز در این فهرست بلند قرار می گیرند. دی ماه سال گذشته کامران عبدولی معاون حفاظت و پیشگیری از حریق سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران در گفت و گو با ایسنا اعلام کرد: طی سال های اخیر از ۷۰۲ بیمارستان، مرکز درمانی و کلینیک بازدید کردیم و به آن ها دستور العمل ‌و اخطار دادیم که از این تعداد، بالغ بر ۱۵۰ ساختمان، نا ایمن و پرخطر هستند. آمار دیگری را سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران ارائه کرده که نشان می دهد، بیش از ۴۰۰ ساختمان درمانی تهران در فهرست بناهای ناایمن قرار دارند. 
 شناسایی ۹۳۰ مدرسه ناایمن در پایتخت
ساختمان مدارس هم از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردارند اما یک سوم فضاهای آموزشی شهر تهران از نظر سازه‌ای سست و ناایمن هستند و معاون حفاظت و پیشگیری از حریق سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران از شناسایی ۹۳۰ مدرسه ناایمن در تهران خبر داده است، آماری وحشتناک که گوشزد می کند این شهر از لحاظ کمیت و کیفیت فضاهای آموزشی دچار مشکل است. کامران عبدولی، براساس آماری که از سازمان نوسازی مدارس شهر تهران دریافت کرده، وضعیت ایمنی مدارس را اینگونه تشریح کرده است: «تاکنون حدود ۲۰۰۰ مدرسه به ما معرفی شده البته تعداد مدارس بیش از این است و حدود ۲۵۰۰ مدرسه وجود دارد که مابقی آن ۵۰۰ مدرسه در وضعیت ناپایدار و تخریب هستند. چندین بار آمار و آدرس ۲۰۰۰ مدرسه را به صورت کامل درخواست کردیم اما هنوز برای ما ارسال نشده است؛ با این حال سازمان آتش‌نشانی به صورت خودجوش و میدانی در شهر حضور پیدا کرده و درقالب طرح‌های متفاوت از جمله طرح‌های نظام بازرسی و ایستگاه‌ محوری حدود ۹۳۰ مدرسه ناایمن را شناسایی کرده است. برای تمامی این ۹۳۰ مدرسه دستورالعمل ایمنی و اخطارهای متعدد ارسال شده است.»
عمده ۹۳۰ مدرسه شناسایی شده، دولتی هستند و عبدولی می گوید، از این مدارس درخواست کردیم که به آتش‌نشانی مراجعه کنند و پرونده تشکیل دهند اما از این تعداد فقط ۱۱ مدرسه برای تشکیل پرونده مراجعه کرده‌اند که هیچ کدام به مرحله دریافت تاییدیه ایمنی نرسیده‌اند، از سخنان عبدولی می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که هیچ کدام از مدارس تهران تاییدیه ایمنی و آتش‌نشانی ندارند. 
 ساخت و ساز بر روی گسل
پرونده های بسیاری وجود دارد که از ساخت و ساز براساس رانت و لابی و بدون توجه به هشدار و تذکرات سازمان نظام مهندسی پرده برمی دارد و حتی برخی بناها بر روی گسل احداث شده اند. موضوعی انتقادبرانگیز که احمد خرم، رئیس سابق سازمان نظام مهندسی کشور با اشاره به آن، تاکید کرده است: « در این باره یک دنیا پرونده وجود دارد. برای نمونه در تهران فقط در بازه زمانی
 ۱۰ ساله شهرداری مجوز ساخت ۱۲۷  برج  بر روی گسل  و مجوز ساخت ۱۲۵ برج در بر معابر کمتر از ۱۰ متر را داده است.» 
بخش قابل توجهی از ساختمان‌ها در کشور ما، «کلنگی» هستند و بخشی دیگر به رغم تازه ساز بودن، دوام و قوام و استحکام چندانی ندارند و براین اساس، وزیر کشور در بخشنامه‌ای خطاب به استانداران سراسر کشور، بر لزوم رعایت مقررات ملی ساختمان، ضوابط شهرسازی، ایمنی و اصول فنی و کنترل ساخت و سازها تاکید و از آنها خواسته است با استفاده از ظرفیت‌های قانونی، ضمن برخورد با تخلفات ساختمانی، از بهره برداری ساختمان‌های ناایمن جلوگیری کنند.
 ایران چند ساختمان ناایمن دارد؟
ساختمان «پلاسکو» براثر آتش‌سوزی و «متروپل» به دلیل تخلف در ساخت و ساز فروریخت  اما ساختمان های بسیاری وجود دارد که سازمان نظام مهندسی در بسیاری از استان‌ها نسبت به ریزش قریب‌الوقوع آنها هشدار داده‌ است، ساختمان هایی که سست بنیان و فرسوده و ناایمن هستند و مطابق با آمارها، ۱۵ درصد شهر تهران را بافت فرسوده تشکیل  می دهد که این بافت در کنار ساخت و ساز‌های غیر اصولی و ناایمن، پایتخت را به شهری پرمخاطره تبدیل کرده است. ایران دارای ۱۰ میلیون واحد مسکونی فرسوده است و به رغم قانون منع ساخت و ساز «ناایمن»، طی ۱۰ سال اخیر بیش از ۳۵۰ هزار پروانه ساختمانی «ناایمن» در کشور صادر شده است. آمارها نشان می دهد: « ۹۲درصد پروانه‌های ساختمانی صادر شده در این دوره مربوط به ساختمان‌های با دوام و هفت درصد (۳۵۰ هزار ساختمان) مربوط به ساختمان‌های «نیمه بادوام» یا «ناایمن» است.» 
ساختمان‌های تهران ظرف دو دهه گذشته خبرساز بوده اند، ریزش برخی از آنها با موج‌ خبری و واکنش افکار عمومی همراه بوده است. چهار سال بعد از حادثه «پلاسکو» یعنی در سال ۱۳۹۹ یک کلینیک درمانی ناایمن حادثه‌ای تلخ را رقم زد. کلینیک «سینا مهر» شمیران که انفجار کسپول‌های اکسیژن در حیاط آن منجر به آتش‌سوزی شد و در این حادثه ۱۹ نفر جان خود را از دست دادند. این کلینیک فاقد استانداردهای ایمنی بود و تاسیسات آن نیز استاندارد نبودند. 
تهران به عنوان بزرگ‌ترین کلان‌شهر کشور به تنهایی ۳۳ هزار ساختمان ناایمن را در خود جای داده است که سه هزار و ۵۰۰ ساختمان آن در شرایط پرخطر هستند و ۹۴۷‌ برج ناایمن بالای ۱۲ طبقه فاقد امنیت و استحکام لازم است. وضعیت ۱۲۹ ساختمان که مراکز درمانی و بیمارستان‌ها را هم شامل می شود، بحرانی اعلام شده و مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی شــورای اســلامی شهر تهران نیز از اخطار به مالکان ۱۲۹ ساختمان پرخطر می گوید و اینکه به صورت هفته ای، مالکان سه ساختمان به قوه قضائیه دعوت و اخطاریه دریافت می کنند و مهلتی برای ایمن ســازی ســاختمان به آنها داده می شــود که در صورت عدم اقدام در مرحله اول آب و برق قطع می شــود و در مرحله بعدی پلمب می شوند. باید سرعت این اقدام بیشتر شود تا ظرف ۶ ماه این ساختمانها رفع خطر شود و به سمت ساختمان های میان خطر برویم.
اما ناصر امانی، عضو دیگر شورای شهر تهران، ابلاغ اخطار کتبی به مالــکان یا بهره برداران این ســاختمانها را چاره کار نمی داند و معتقد است: باید از این ساختمانها برابر مقررات ایمنی ساختمانها به طورکامل رفع خطر شود و این موضوع میسر نمی شود، مگر همه متولیان موضوع اراده و تصمیم جدی بگیرند و پای کار بیایند و بایستند.
روز گذشته فهرستی از اسامی ۱۲۹ ساختمان ناایمن پایتخت در فضای مجازی منتشر شد که سخنگوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران به رسانه ها اعلام کرد: این لیست مورد تایید آتش‌نشانی نیست. اما این عدم تایید معنایش این نیست که تمام ساختمان‌هایی که نامشان در این فهرست آمده، ایمن هستند و ممکن است ساختمان‌های ناایمن هم در این لیست باشد.
 تعداد ساختمان های ناایمن بیشتر از آمار اعلامی؟
«علی بیت اللهی» رئیس بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت و گو با ما ضمن نقدی بر وضعیت ساختمان سازی در ایران، عنوان می کند: نباید به آمار ۱۲۹ ساختمان پرخطر تکیه کرد: «مشخص نیست که آتش نشانی برچه اساسی به این رقم رسیده، ممکن است برمبنای تجهیزات اطفای حریق و خطر آتش سوزی این تعداد را بحرانی اعلام کرده باشد اما در مجموع تعریف ناایمن متفاوت است و احتمال دارد سازمان آتش نشانی باتوجه به نوع فعالیت خود، ساختمان های ناایمن را براساس پارامترهای آتش نشانی و سیستم های اطفای حریق و مواردی از این دست درنظر گرفته باشد و براین اساس بالغ بر ۱۰۰ ساختمان را دارای وضعیت بحرانی اعلام کرده است ولی این دیدگاه صرفا به خطر آتش سوزی محدود می شود، درحالی که ما با خطر فرونشست، فروریزش، زلزله، احداث ساختمان بر روی پهنه های گسلی، فرسودگی، بافت های فرسوده و معابر تنگ هم مواجه ایم و باید ناایمنی را در وسعت بیشتری بررسی کرد و باتوجه به گستره مخاطرات، حتما تعداد بناهای ناایمن از رقم ۱۲۹ساختمان بیشتر است. این آمار احتمالا مراکز تجاری و برج ها و مراکز خرید را شامل می شود، درحالی که به طور معمول بخش قابل توجهی از مردم چه در خانه و چه در ساختمان‌های عمومی در معرض تهدید‌ و مخاطرات ناشی از ریزش قریب‌الوقوع ساختمان‌های فرسوده، ناایمن و سست بنیان قرار دارند.»
بیت اللهی با تاکید بر شناسایی ساختمان های ناایمن در کلانشهرها و مناطق پرتردد، می گوید: «برمبنای آماری که سال ۱۳۹۵ ارائه شده، حدود ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکونی داریم و اگر کاربری های دولتی، تجاری و عمومی  را هم به این آمار اضافه کنیم، به ۲۵ میلیون واحد مسکونی می رسد و اگر ساختمان مدارس و بیمارستانها که عمدتا قدیمی هستند را هم به این آمار بیفزاییم، تعداد بیشتری را در برمی گیرد، به ویژه آنکه ۵۰ درصد بیمارستان های تهران فرسوده و قدیمی اند. برای ایمن سازی ساختمانها باید اولویت بندی کرد، ریزش یک ساختمان دو طبقه فرسوده با ساختمانی ده طبقه از نظر تاثیر اجتماعی و آن حس ناایمنی که به مردم القاء می کند، بسیار متفاوت است.»
 غلبه روابط بر نظامات اداری
رئیس بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به این سوال که چه بخش هایی در احداث ساختمان های
 ناایمن نقش دارند، توضیح می دهد: «تمام کسانی که در چرخه ساخت و ساز دخیل اند در ناایمنی ساختمان نقش دارند و هر بخشی از این چرخه که تخلف کند به کل ساختمان آسیب می رسد. بنابراین تمام هسته دخیل در سیستم ساخت و ساز از طراحی تا پایان کار مهم است و در اینجا روابط هم نقش بسیار مهمی را ایفا می کند، این روابط در متروپل بسیار پررنگ است، به گونه ای که رابطه بر نظامات اداری غلبه کرده و با احداث طبقات مازاد، ساختمان بر روی یک سازه ناپایدار و ضعیف قرار گرفته و مقاماتی که قدرت لازم برای توقف این پروژه را در اختیار داشته اند، عملا کاری نکرده اند. این نشان دهنده تعارض منافع و رابطه سالاری میان دستگاه های دخیل در امر ساخت و ساز است. ما امیدواریم که حادثه متروپل به اصلاح روابط منجر شود و معتقدم که اصلاح این روابط از موارد فنی پروژه اهمیت بیشتری دارد. اگر آن روابطی که منجر به نادیده گرفتن مباحث فنی و تخصصی شده اصلاح شود، بخش مهمی از مشکل حل خواهد شد.» 
بیت اللهی در خصوص تخلفات ساخت و ساز و امکان پرداخت جریمه تاکید می کند: «نباید تخلفات ساختمانی با جریمه فیصله یابد، مگر با این اقدام، ساختمان مقاوم و ایمن می شود؟ هدف از جریمه باید اصلاح در فرآیند ساخت و ساز باشد، نه اینکه صرفا جریمه را برای جریمه در نظر بگیریم.» احمد خرم، رئیس سابق سازمان نظام مهندسی کشور نیز  در این باره می گوید: «یکی از مشکلات اساسی در تخلفات ساختمانی همین است. قانون قبل از انقلاب شهرداری‌ها مصوب شده که برای هر تخلفی از نقشه و پروانه، هر چند ناظر اخطار می‌دهد اما شهرداری طبق کمیسیون ماده ۱۰۰ می‌تواند رای به تخریب بدهد و همچنین می‌تواند این رای را ندهد. در این شرایط قانونی معلوم است که شهرداری‌ها رای به جریمه می‌دهند چراکه هم نمی‌خواهند خود را درگیر کنند و همچنین جریمه محلی برای درآمد است.» 
رئیس قوه قضائیه هم طی سخنانی در جلسه شورای عالی قوه قضائیه اعلام کرده، شهرداری می‌تواند رأساً از ساخت و ساز بدون پروانه جلوگیری کند:«اگر شروع ساخت و ساز ساختمانی، بدون اخذ پروانه باشد؛ یا اینکه برخلاف مفاد پروانه، ساخت ساختمانی شروع شود؛ شهرداری با مأمورین خود می‌تواند رأساً از احداث ساختمان مزبور جلوگیری کند. اگر ساختمانی به صورت خلاف ساخته شده باشد، شهرداری می‌تواند موضوع را به کمیسیون ماده ۱۰۰ اعلام کند و کمیسیون مزبور چنانچه حکم به قلع و قمع داد و این رأی قطعی شد، باز در اینجا خود شهرداری و کمیسیون ماده ۱۰۰ می‌توانند صاحب ملک را ملزم به انجام اصلاحات لازم یا تخریب بنا کنند؛ درصورت استنکاف مالک از اجرای حکم نیز، شهرداری می‌تواند برای تخریب، اقدام کند.»