گروه اقتصادی
این روزها افزایش آلودگی  هوا در کلان شهرهای  کشورمان به ویژه تهران ، نفس کشیدن را دشوار کرده است، تنفس سختی که نه تنها هزینه جانی دارد بلکه هزینه مالی نیز به کشور تحمیل می کند .
بررسی‌ها نشان می‌دهد غلظت گاز ناشی از سوخت گازوئیل و مازوت در پنج‌شنبه‌ای که گذشت به بالاترین میزان خود از ابتدای دهه ۹۰ رسیده است؛ شرایطی که هشدار دورکاری ادارات را به صدا درآورد.
با این حال آلودگی های زیست محیطی از جمله آلودگی هوا ویژه ایران نیست و یکی از چالش های مدیریتی کشورها در دنیا امروز به شمار می رود. به عنوان نمونه بانک جهانی در این باره گفت: آلودگی هوا باعث شد شاخص تولید ناخالص داخلی در بنگلادش طی سال ۲۰۱۹ بین ۳/۹ درصد تا ۴/۴ درصد کاهش یابد و به دومین عامل مرگ، بیماری و ناتوانی در بین مردم بنگلادش تبدیل شود.
با این حال پیامدهای اقتصادی این نوع  آلودگی در کشورمان بیش از حد انتظار است. آمارهای وزارت بهداشت نشان می دهد  سال گذشته ۲۱ هزار نفر (در ۲۷ شهر کشور با جمعیتی حدود ۳۵ میلیون نفر)، بر اثر آلودگی  هوا  فوت کرده اند و برآورد ها نشان
 می دهد این تعداد مرگ و میر خسارت ۱۱/۳ میلیارد دلاری برای کشور به دنبال داشته است.
همچنین آمارهای اقتصادی نشان می دهد که اقتصاد ایران نیز هر سال ۲/۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به دلیل آلودگی هوا از دست می‌دهد.  
اما سوال این است که آیا برنامه ای برای  کاهش آلودگی هوا در دست دولتمردان وجود ندارد تا هم هزینه های مالی و هم هزینه های جانی وارده به کشور کاهش یابد؟ و سوال دیگر دلیل بی تفاوتی مسئولان چیست؟
 وقتی قانون اجرا نمی شود
تصویب قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶، شاید کورسوی امیدی برای تنفس شهرهای گرفتار در چنگال آلودگی هوا محسوب می شود . بر اساس این  قانون ۱۴ دستگاه مختلف اجرایی در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و… را مکلف شده اندکه هر یک اقداماتی برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرا کنند.
اما باگذشت ۵ سال از ابلاغ آن، نهادهای اجرایی وظایف قانونی خود را نادیده گرفته‌اند و شهرها همچنان در دود مدفون هستند .
اخیراً مرکز  پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با هشدار نسبت به عبور غلظت بعضی از آلاینده‌های هوا از استانداردهای ملی، تاکید کرد با احتساب تأثیر پدیده ریزگردها، بیش از نیمی از جمعیت کل کشور در معرض آلودگی قرار دارند.
در این گزارش، تصریح شده است که این مشکل نه تنها سلامت مردم را به مخاطره می اندازد بلکه هزینه‌های زیادی را به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر حوزه سلامت به علت افزایش نیاز به خدمات مراقبتی و بهداشتی و فوریت‌های پزشکی که برای جمعیت تحت تأثیر انجام می‌شود همچنین سایر حوزه‌های اقتصادی تحمیل می‌کند. به علاوه  بار مالی زیادی به علت مرگ ومیرهای زودرس بر نظام بهداشت و درمان تحمیل می‌شود به‌طوری که در صورت رخداد مرگ‌های زودرس، سال‌های زیادی از عمر افراد و نیروی کار یک کشور از دست می‌رود.
بر اساس گزارش این مرکز، آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در کشور تقریباً با آمار تلفات جاده‌ای برابری می کند و خسارت آلودگی هوا بر سلامتی شهروندان تهران حدود ۲/۳ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که این میزان برای کل کشور به هفت میلیارد دلار می‌رسد.
در این شرایط عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با انتقاد از اجرا نشدن قانون هوای پاک گفت: وضعیت آلودگی هوا در کلانشهرها نسبت به سال‌های گذشته بدتر شده است و در این شرایط قانون هوای پاک به دلیل ناهماهنگی دستگاه‌های مختلف به درستی در کشور اجرا نمی‌شود.
 رابطه آلودگی هوا و اقتصاد
شاید در گام اول اثرات اقتصادی آلودگی هوا ملموس نباشد اما مطالعات نشان می دهد که  برعکس تصور رابطه مستقیمی میان خسارت های اقتصادی و آلودگی هوا وجود داد . 
کارشناسان در این باره تاکید دارند : میزان خسارت اقتصادی آلودگی هوا در ایران، معادل ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی است، ولی چون هزینه‌هایش به تدریج و نامحسوس است، متوجه عمق فاجعه نیستیم.
نشریه نیویورک تایمز در گزارشی در این باره نوشت :
 «مطالعات زیادی اثبات می‌کنند که آلودگی هوا، روی آموزش و درآمدهای اقتصادی اثر مستقیم دارد. زمانی که حال فردی بد باشد، عملکرد خوب در مدرسه و دانشگاه، یا در محیط کار با اختلال مواجه می‌شود. همین اختلال، بهره‌وری را کاهش می‌دهد. از طرفی دیگر، اگر عملکرد فرد در مدرسه و کار به دلیل مشکلات سلامت ایجاد شده باشد، تهدید آن بلندمدت است و روی بهره‌وری آموزشی و اقتصادی اثر بلندمدت دارد.» 
همچنین مطالعات جدید سازمان همکاری و اقتصاد بین‌المللی نیز درباره آلودگی هوا و اثرات اقتصادی آن، نشان داده‌است که هر سال میلیاردها دلار از اقتصاد جهان به خاطر آلودگی هوا از بین می‌رود و حجم آن تا سال ۲۰۶۰، چندین برابر خواهد شد.
  هزینه آلودگی هوا در ایران
اگرچه در ایران مطالعات دقیقی برای برآورد هزینه اقتصادی آلودگی هوا انجام نشده‌ اما بررسی برخی از اخبار روزمره به خوبی نشانگر این   حقیقت است: 
۱-گزارش ابتدای پاییز امسال مرکز پژوهش‌های مجلس: خسارت آلودگی هوا بر ایرانی‌ها سالانه ۷ میلیارد دلار است.
 ۲- رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس چهارشنبه هفته گذشته  میزان خسارت ناشی از آلودگی هوا را سالانه بین هفت تا ۱۱ میلیارد دلار برآورد کرد. همچنین رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیم وزارت بهداشت گفت: طبق بررسی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۰ تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در کشور ۲۰ هزار و ۸۰۰ نفر و خسارت اقتصادی حدودا ۸ میلیارد دلاری آن در سال است.
۳-براساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوا سالانه ۲،‌۶ میلیارد دلار خسارت به شهروندان تهرانی وارد می‌کند.
  به همه این موارد، خسارت‌های غیرمادی ناشی از آلودگی هوا را اضافه کنید  که در فواصل پاییز و زمستان به تعطیلی‌های هر از گاه مدارس و دانشگاه‌ها منجر می‌شود. طبق برآورد کارشناسان، وضعیت کیفیت آموزش در دوره کرونا با افت جدی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان همراه بوده است. یعنی تجربه آموزش‌های مجازی( آن هم اگر فرض را بر این بگذاریم که در تعطیلات  ناشی ازآلودگی هوا، آموزش‌های مجازی برقرار باشد) چندان موفق نبوده و دانش آموزان با افت شدید تحصیلی مواجه شده‌اند. 
برخی از گزارشات نیز حاکی از آن است که  به هر شهروند تهرانی سالانه بابت آلودگی هوادی زیان ۴۶ میلیون تومانی میر سد .
دکترمهدی اسماعیلی بیدهندی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در مورد خسارات اقتصادی آلودگی محیط زیست معتقد است: با وجود این که بسیاری معتقدند، موضوع محیط زیست، مقوله‌ای فرا اقتصادی است اما به نظر می‌رسد  موضوعی کاملا گره خورده با اقتصاد است. 
 وی در این باره گفت : طبق گزارش سال ۲۰۱۹بانک جهانی، رقم خسارت واردشده آلودگی هوا به اقتصاد جهان معادل ۸٫۱ تریلیون دلار و برابر ۶٫۱ درصد درآمد ناخالص جهانی (GTP) است که این ارقام در کشورهای در حال توسعه همچون کشور ما رقمی برابر ۵ تا ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی است که عدد هولناکی به حساب می‌آید. 
این عضو هیئت علمی دانشگاه در تحلیل این خسارت این‌طور می‌گوید: این عدد به این معناست که هرچه اقتصاددانان و بخش‌های اقتصادی دولت و حاکمیت، تلاش‌شان را به کار بگیرند تا رشد و جهش اقتصادی در کشور رخ بدهد، معضلی همچون آلودگی هوا با این خساراتی که سالانه متوجه کشور می‌کند، اجازه نخواهد داد این رشد و جهش اتفاق بیفتد.     
  اشکال کجاست؟
از آنجا که خسارت های اقتصادی ناشی از آلودگی هوا به شکل مستقیم ملموس نیستند گویا چندان به چشم مسئولان و مجریان امر نمی آید . 
مدتها قبل آلودگی هوا به تحریمها گره زده  می شد اما بررسی ها نشان داد که تحریم های اقتصادی تنها بخش کوچکی از اثرات زیست محیطی را بر آلودگی هوا دارد و مشکل در  جایی دیگر نهفته است . 
بررسی نشان می دهد در بسیاری از موارد که برخی از مسئولان نیز به دنبال حل مقطعی مشکل آلودگی هوا هستند مدیریت های ناکارآمد، تامین نکردن بودجه و بخشی نگری و ارجحیت های  نادرست مانع از اقدامات جدی و اثر بخش شده و در نتیجه این مشکل  هر سال بدتر از سال دیگر ادامه می یابد . 
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی درباره دلایل مهم اجرایی نشدن قانون هوای پاک گفت: در شهر تهران باید مسئولیت کارگروه و اجرای قانون با شهردار باشد زیرا تعیین هر فردی غیر از شهردار نمی‌تواند کارایی لازم را داشته باشد.
اقبال شاکری درباره ترک فعل‌ دستگاه‌ها در اجرای قانون هوای پاک، اظهار کرد: ورود دادستانی یا سازمان بازرسی به این موضوع می‌تواند به مسئولان فشاری در پیگیری وظایف تعیین شده وارد کند.
وی خاطر نشان کرد: یکی از دلایل اجرایی نشدن قانون مذکور این است که برای کارگروه آن، یک دبیر تعیین شده است در حالی که دبیر قدرت اجرایی و مسئولیت بازرسی ندارد بنابراین نخستین گامی که باید برداشته شود این است که باید مسئولی با اختیارات لازم و قدرتمند برای این امر تعیین شود.
بررسی های اقتصادی تاکید دارد اگر این مبالغ گزاف تحمیلی به اقتصاد ناشی از آلودگی هوا ، خرج جلوگیری از بروز آلاینده‌ها شود ، شاهد وضعیت بهتری در هوای کلان شهرها خواهید بود اما  این امر  نیاز به تغییر نگرش مدیران و سیاست‌گذاران دارد.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیم وزارت بهداشت در این باره گفت : هزینه اثرات وارد شده به وزارت بهداشت از ناحیه آلودگی از محل بیت‌المال هزینه می‌شود . در نهایت قانون هوای پاک، قانونی مترقی است و در صورت اجرا به کاهش آلاینده‌ها کمک می‌کند. با این حال از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ که این قانون ابلاغ شده نه تنها هیچ کاهشی در شدت غلظت آلاینده‌ها دیده نشده بلکه با افزایش میزان آلاینده ها نیز روبه رو شده ایم . 
حالا کار به جایی رسیده است که تهران از ابتدای پاییز تاکنون، حتی یک روز «آسمان پاک» به معنای «هوای قابل تنفس» به خود ندیده و در مواجهه با این بحران حتی یک سیاست واقعا موثر نیز اجرا نشده است . در واقع قانونی که با هزینه بیت المال و بودجه کشور وقت نمایندگان مجلس مصوب و اجرایی شد با عادی انگاری و بی مسئولیتی برخی از متولیان امر هیچ‌گونه کاهشی در شدت و غلظت آلاینده‌ها به همراه نداشت و زخم کهنه آلودگی همچنان بر تن رنجور اقتصاد کشور باقی مانده است .