‌|  گروه اجتماعی- زهره سادات موسوی‌|
می‌گویند، استفاده از ماسک می‌تواند «به‌طور قابل‌توجهی» بر ریسک انتقال ویروس تأثیرگذار باشد و حتی میزان ابتلا را تا یک‌پنجم کاهش دهد، سازمان جهانی بهداشت هم در دستورالعمل تازه‌ای که جمعه ۱۶ خردادماه منتشر کرده، از دولت‌ها خواسته تا استفاده از ماسک صورت را در محیط‌های عمومی اجباری کنند. بنا به توصیه‌نامه جدید این سازمان و بر اساس اطلاعات تازه به دست آمده، ماسک‌ «سدی بر سر راه قطرات بالقوه عفونی» است. در ایران هم بر اساس مصوبه ستاد ملی مبارزه با کرونا، از ۱۵ تیر‌ماه استفاده از ماسک در مکان‌های سرپوشیده و پرجمعیت اجباری شده است.

تأکید بر استفاده مسئولان از ماسک
پیش‌تر مقامات مختلف در طول ماه‌های گذشته استفاده از ماسک صورت را غیرلازم می‌دانستند و حتی در توصیه‌نامه‌های پیشین سازمان جهانی بهداشت، فقط بیماران مبتلا به کرونا و مراقبان و نزدیکان آن‌ها به استفاده از ماسک توصیه شده بودند اما در شرایط حال حاضر، پژوهش‌ها نشان می‌دهد، با پوشاندن دهان و بینی، مسافتی که هوای بازدم می‌تواند طی کند، تا ۹۰ درصد کاهش می‌یابد. ازآنجاکه هوای بازدم می‌تواند حاوی ذرات ریز آب (از مایعات دهان و بینی) باشد که برخی از آن‌ها ممکن است حامل ویروس باشند، پوشیدن روبند از هر نوعی می‌تواند در کاهش شیوع کووید۱۹ مفید واقع شود. 
نتایج این مطالعات مبتنی بر شواهدی است که از هنگ‌کنگ به دست آمده و گفته می‌شود که کاهش شیوع ویروس در هنگ‌کنگ به خاطر استفاده گسترده از ماسک بوده اما در کشور ما، وضعیت کمی متفاوت است و افزایش آمار مبتلایان و به‌تبع آن بالا رفتن شمار جان‌باختگان نشان از آن دارد که شهروندان در رعایت پروتکل‌های بهداشتی کوتاهی کرده و دیگر همانند سابق، کرونا را جدی نمی‌گیرند. ماسک زدن یکی از مواردی است که به گفته ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا ۸۵ درصد احتمال انتقال ویروس را کم می‌کند. اما گذری در سطح شهر نشان از آن دارد که بسیاری از مردم به بهانه‌های مختلف از آن استفاده نمی‌کنند. 
این مسئله آن‌قدر مهم است که شنبه گذشته رهبر انقلاب اسلامی در ارتباط تصویری با رئیس قوه قضائیه و مسئولان قضائی در خلال صحبت‌هایشان به موضوع کرونا نیز اشاره و بر استفاده همگانی از ماسک تأکید کرد‌ند و با ابراز گلایه از اینکه در مقابله با کرونا آن حرکت گذشته از سوی برخی از مردم و برخی از مسئولین سست شده، گفتند: «اگر اطراف من هم دو یا سه نفر باشند بنده هم حتماً ماسک می‌زنم کما اینکه می‌زنم. در مواردی، وقتی مسئول دولتی در اجتماعی ماسک نمی‌زند آن جوان نیز تشویق می‌شود که نزند.»
ایشان بی‌توجهی به استفاده از ماسک را ازجمله علت‌های افزایش آمار جان‌باختگان ناشی از کرونا در کشور دانستند و عنوان کردند: «نتیجه این اتفاقات همین می‌شود که بعد از آن‌که تلفات ما دورقمی شده بود و به حدود سی‌وچند نفر رسیده بود، حالا رسیده به صد و سی‌وچند نفر؛ این انسان را غصه‌دار می‌کند. حدود یک ماه، یک‌ماه‌ونیم قبل، در آمارهایی که به ما دادند، از بعضی از استان‌ها نام آوردند که در آن‌ها هیچ تلفاتی نبوده، بنده واقعا از ته دل خوشحال شدم، خدا را شکر کردم که الحمدلله این تعداد استان‌هایی هستند که در آن‌ها هیچ تلفاتی وجود نداشته؛ حالا همین اخیرا، یعنی چند روز قبل از این گزارشی به من دادند، دیدم بعضی از همان استان‌هایی که آن روز در گزارش بود که هیچ تلفات نداشتند تلفات متعددی در آن‌ها گزارش کرده‌اند؛ انسان غصه‌اش می‌شود، خب نباید این کار را بکنیم، باید ملاحظه کنیم، باید مراقبت بکنیم؛ هم مردم مراقبت کنند، هم مسئولین مراقبت کنند.» 

۴۰ درصد می‌گویند، نفس کشیدن با ماسک سخت است 
حال با این وصف باید پرسید: چرا در شرایطی که وضعیت شهرهای بزرگ، قرمز است و بسیاری از نقاطی که پیش‌تر سفید بوده‌اند، به قرمز، تغییر وضعیت داده‌اند، مردم از ماسک استفاده نمی‌کنند؟ بی‌تردید این میزان سهل‌انگاری و کم‌توجهی مردم شرایط را بدتر خواهد کرد. بر همین اساس و به دنبال کشف علت ماسک نزدن مردم، روابط عمومی سازمان نظام پزشکی یک نظرسنجی در روز ۲۸ خرداد در کانال خود برگزار کرد که با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد.  در این نظرسنجی و از میان چندگزینه‌ای که به دلایل عدم استفاده از ماسک اشاره شده بود، ۴۰ درصد از شرکت‌کنندگان علت این مسئله را سختی در نفس کشیدن حین استفاده اعلام کرده بودند، ۳۶ درصد هنوز به تأثیر آن در پیشگیری از کرونا آگاهی نداشتند و ۲۴ درصد، نبود سیاست یکنواخت در برنامه‌های مختلف صداوسیما برای کاربرد ماسک (مهمانان و مجریان) را در عدم پیروی از این پروتکل بهداشتی دخیل دانسته بودند. 

با ماسک یا بی‌ماسک زیر پوست شهر
این روزها در خیابان که چرخ می‌زنیم، با مسائل جالب‌توجهی در مورد ماسک زدن یا نزدن روبه‌رو می‌شویم، نمونه‌اش پیرمرد دست‌فروش مقابل ایستگاه دروازه دولت است که دستمالی را به دور دهانش محکم گره زده است. جلو می‌روم و علت پوشاندن دهانش را می‌پرسم. می‌خندد و می‌گوید: « ماسک دست سازه! مگه چه قد در میارم که بخوام پول ماسک بدم.» بعد یک شیشه کوچک الکل از جیبش درمی‌آورد و نشانمان می‌دهد. می‌پرسم چرا رعایت می‌کنی پدر جان؟ محکم و جدی دو بار می‌گوید: « حق الناسه، حق‌الناس » 
کمی آن‌طرف‌تر خانم جوانی به همراه دخترش از مغازه‌ای بیرون می‌آیند. هیچ کدام ماسک ندارند، علت را می‌پرسم. شانه بالا می‌اندازند، بعد هم می‌گویند: « فکر نمی‌کنم خیلی تأثیر داشته باشه! اون اوایل که همه رعایت می‌کردن چی شد؟ کم شد؟ کم که نشد هیچی حالا
 می گن کرونا وحشی‌ترم شده. » 
وارد مترو می‌شوم. جایی که استفاده از ماسک اجباری است. خانمی در حال جروبحث با مأمور ورودی مترو است. از بحث‌ها تا حدودی متوجه ماجرا می‌شوم. خانم اصرار دارد که بدون ماسک وارد مترو شود و از مأمور تقاضا دارد همین یک‌بار چشمش را به روی ماجرا ببندد. مأمور هم زیر بار نمی‌رود. این حجم از اصرار برایم جالب است.  جلو می‌روم و از خانم علت را جویا می‌شوم. با دلخوری می‌گوید: همیشه ماسک می‌زند، در خانه هم کلی ماسک دارد اما این بار عجله داشته و یادش رفته ماسک را همراه خود بیاورد. الآن هم زورش می‌آید، پول به ماسک جدید بدهد. درنهایت با کلی غرغر می‌رود تا ماسکی تهیه کند. به سراغ مأمور می‌روم. حسابی عصبانی و شاکی است. می‌گوید: «روزانه با چندین مورد این شکلی باید سروکله بزنیم. هزار جا پول خرج مي‌کنن و اون وقت زورشون میاد یه دونه ماسک بخرن. منم مأمورم خب. اینجا کلی دوربین داره. تازه   تو اون مترو کیپ تا کیپ آدم برا سلامتی خودشونه. » 
از ورودی و مأمورانش که می‌گذرم، داخل ایستگاه و مترو افرادی را می‌بینیم که ماسک ندارند. افرادی که قطعا در زمان ورود و جلو مأموران ماسک داشته‌اند اما بعدا از صورت برداشته‌اند تا راحت‌تر نفس بکشند! بعضی‌ها را هم خودم می‌بینم که کلافه ماسک را از صورت برمی‌دارند و در کیفشان می‌گذارند. سراغ پسر جوانی می‌روم که چند دقیقه پیش ماسکش را از صورت برداشته بود. علت را می‌پرسم. می‌گوید: « بابا گرمه! صورتم عرق می‌کنه و همش باید ماسک رو بکشم پایین و عرق هامو پاک کنم. اعصاب آدم به هم
 می ریزه.» پسر دیگری به میان صحبت ما می‌آید و می‌گوید: « نفسم نمیشه کشید. می دونیم لازمه ولی خداییش خیلی ستمه. » بعد هم می‌خندد و ادامه می‌دهد: « تازه بیرون از اینجا تو آفتاب بخوای عینک آفتابی هم بزنی عین هیولا می شی. آقا تیپ مون به هم می‌خوره ». 
آقایی حدودا ۴۵ ساله که گویا مکالمات ما را شنیده، نزدیکمان می‌شود و می‌گوید: « برای سلامتی خودمونه. این ماسکی که زدم رو خانمم درست کرده. از اینا خونه زیاد داریم. هر بار می‌خوام بیام بیرون دو تا می‌زارم تو کیفم. به خدا برا خودمونه. داخل مترو رو ببین. همه تو صورت همه ان. از شما جوونا بعیده. یه کم رعایت کنیم برا خودمون خوبه. » 
از مترو بیرون می‌آیم. چرخی می‌زنم تا به پارکی مملو از جمعیت می‌رسم. به سراغ چند پیرمرد می‌روم که دور هم نشسته‌اند. بعضی‌هایشان ماسک دارند ولی تا روی چانه پایین آورده‌اند. بعضی‌ها هم اصلا ندارند. از ماسک نزده‌ها علت را جویا می‌شوم. یکی‌شان می‌گوید: « اینجا که هوا آزاده پدر جان. می‌زنم ولی جاهای سربسته مثل مترو و اتوبوس و مغازه. » بعد ماسکش را از جیبش درمی‌آورد و نشانم می‌دهد. دیگری می‌گوید: « بابا دو دقیقه میایم بیرون دلمون باز شه. تو این گرما این ماسک رو بزنیم که خفه می‌شیم. تازه من نفس تنگی دارم. این ماسکا رو که می‌زنم اصلا نفسم بند میاد.» یکی از پیرمردها هم که ماسکش را روی چانه گذاشته با خنده می‌گوید: « آقا اومدیم اینجا روی ماه دوستان رو ببینم. با ماسک که نمیشه. »  بعد همه با هم می‌زنند زیر خنده. 

استفاده از ماسک تنها و مؤثرترین راه پیشگیری از کرونا
این سهل‌گیری‌ها و بی‌تفاوتی‌ها در شرایطی است که کارشناسان بهداشتی بر سر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که در حال حاضر با چرخش ویروس در سطح جامعه، عادی شدن رفتارها و سست شدن افراد در اجرای پروتکل‌های بهداشتی، میدان بیشتری برای جولان این ویروس فراهم می‌شود. بر همین اساس «مینو محرز»- عضو کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا، تنها و مؤثرترین راه پیشگیری از کرونا را «استفاده از ماسک» اعلام کرده و  از شهروندان خواسته هنگام خروج از خانه حتما از ماسک استفاده کنند. 
حسین عرفانی- رئیس اداره مراقبت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت هم به خبرگزاری برنا گفته، «ازآنجایی‌که  ذرات تنفسی معمولا عامل اصلی انتقال بیشتر میکروب‌ها هستند، تا حدود ۸۰ درصد و بیشتر، احتمال اینکه یک ماسک معمولی پزشکی جلوی انتشار را بگیرد، وجود دارد. اگر تشخیص قطعی شود و بیماری خطرناک باشد، آن‌وقت توصیه می‌کنیم از ماسک ان-۹۵ و ان-۱۰۰ استفاده شود.» او در خصوص نحوه استفاده از ماسک نیز عنوان کرده، « هر کدام از ماسک ها
 عمر محدودی برای استفاده دارند و باید تعویض شوند. نمی‌توان ماسک را شست و دوباره استفاده کرد. نکته مهم، شکل معدوم‌سازی این ماسک‌ها است که باید با رعایت نکات بهداشتی انجام شود.»  عباس فایضی، متخصص آلرژی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه جندی‌شاپور اهواز به همشهری آنلاین گفته: « اگر فرد بیمار از ماسک استفاده نکند، با سرفه یا عطسه و حتی تنفس معمولی، ذرات آلوده به ویروس را تا حدود دو متر منتشر می‌کند اما اگر از ماسک استفاده کند، این انتشار ویروس به حداقل می‌رسد. مشخص نیست که انواع ماسک‌ها دقیقا چند درصد جلو انتقال عفونت کرونا را می‌گیرند اما استفاده بیمار از ماسک تا حد زیادی جلوی انتقال عفونت به سایرین را می‌گیرد.  

مطالعات جهانی از تأثیرات ماسک زدن می‌گویند
گسترده‌ترین بازبینی انجام‌شده بر مطالعاتی از سراسر جهان در ژورنال پزشکی «لنست» حاکی از تأثیر قابل‌توجه فاصله‌گیری فیزیکی، استفاده از ماسک و عینک محافظ بر روند انتقال ویروس کرونای جدید است، تا جایی که برخی از پژوهشگران تأکید دارند، استفاده از ماسک‌های ان-۹۵ می‌تواند تا ۹۰ درصد مانع از ورود ویروس جدید به سیستم تنفسی افراد شود.  یک بررسی مطالعاتی در چین و آمریکا که نتایج آن در مجله علمی «ساینس» منتشر شده نیز به تأثیرات زدن ماسک پرداخته و بر کارایی استفاده از آن تأکید می‌کند. در این بررسی طبق داده‌های اپیدمیولوژی معلوم می‌شود کشورهایی که خیلی زود استفاده از ماسک را اجباری کردند مانند تایوان، سنگاپور یا کره جنوبی خیلی بهتر توانستند جلوی شیوع کرونا را بگیرند. 
یک مطالعه آزمایشگاهی اخیر در هنگ‌کنگ نیز نشان می‌دهد ماسک‌ها می‌توانند از انتشار ویروس توسط کسی که آن را زده، جلوگیری کنند. این گروه مطالعاتی افراد مبتلا به علائم آنفلوآنزا را موردمطالعه قرار دادند، به این صورت که به نیمی از آن‌ها ماسک دادند و نیمی دیگر را بدون ماسک رها کردند. سپس به مدت ۳۰ دقیقه ویروس‌هایی که از طریق تنفس و سرفه در هوا بود را جمع‌آوری کردند. نتایج این تحقیق نشان داد ماسک‌ها باعث کاهش مقادیر قطرات و ذرات معلق در هوا شد.
سازمان بهداشت جهانی نیز استفاده از ماسک (شامل انواع ماسک ساده یا ماسک جراحی) را یکی از اقدامات پیشگیرانه‌ای دانسته که می‌تواند شیوع برخی بیماری‌های ویروسی تنفسی ازجمله کووید۱۹ را محدود نماید. البته این سازمان استفاده از ماسک را به‌تنهایی برای تأمین سطح مناسبی از محافظت، کافی ندانسته و تأکید می‌کند که سایر اقدامات نیز باید اتخاذ شود.
البته بررسی‌ها نشان می‌دهد، ماسک صورت هم باید به طرز صحیح پوشیده و به‌طور مرتب تعویض و به‌طور دقیق برداشته و با رعایت مسائل ایمنی منهدم شود. اگر هر یک از این موارد رعایت نشود، ماسک هیچ کمکی در حفاظت از افراد نخواهد کرد. وقتی ماسک به‌درستی روی صورت گذاشته نشود، ویروس به‌آسانی وارد دهان و بینی می‌شود. بنابراین ماسک فقط وقتی که محکم به‌صورت بچسبد می‌تواند خروج ذرات ریز موجود در هوای بازدم را کنترل کند.

ماسک‌زدن اجباری می‌شود
در هفته‌های اخیر نادیده گرفتن پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم در محیط‌های عمومی و حضور غیرضروری‌شان در این فضاها، برگزاری مجالس عروسی و عزا و مهمانی‌های خانوادگی و در کل به فراموشی سپردن حضور کرونا ویروس، صعودی شدن نمودار مبتلایان و قربانیان در کشور و سه رقمی‌شدن آمار فوتی‌ها را به دنبال داشته، به‌گونه‌ای که  حسن روحانی- رئیس‌جمهور روز یک شنبه (هشتم تیرماه) در جلسه‌ ستاد ملی مقابله با بیماری کرونا، با تأکید بر اینکه برای مقابله با کرونا همه باید اصول بهداشتی را رعایت کنند و راه دوم نداریم، بر این مسئله تأکید کرده که «از ۱۵ تیرماه، زدن ماسک در تمام محل‌های تجمع الزامی می‌شود. » حال باید دید اتخاذ چنین تصمیمی تا چه میزان قابل اجراست و آیا می‌توان با اعمال قانون مردمی که تا دیروز حتی با علم به‌ضرورت  استفاده از ماسک، به بهانه‌های مختلف از استفاده آن سر باز می‌زدند را مجبور به رعایت و استفاده از آن کرد؟!
بر همین اساس، سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت روز سه‌شنبه  ۱۰ تیرماه در مورد اجرای مصوبه اجباری شدن ماسک از ۱۵ تیرماه توضیح داده است: « این مصوبه جدید است و حتما مکانیزمی برای اجرای آن در نظر گرفته می‌شود. ممکن است افرادی را که ماسک ندارند در برخی اماکن راه ندهند و حتما دستگاه‌های نظارتی هم در این مورد ورود می‌کنند. اولویت وزارت بهداشت برای مدیریت کرونا توجه به پیشگیری است و این کار با زدن ماسک توسط همه مردم امکان‌پذیر است. باید مردم را به استفاده از ماسک در اماکن عمومی ترغیب کنیم. سیاست دولت نیز این است که همه از ماسک استفاده کنند، به وزارت صنعت هم ابلاغ شده که زمینه تولید ماسک‌های ارزان‌قیمت را فراهم کند.» 
او درزمینهٔ راه‌اندازی کمپینی با عنوان «من- ماسک- می‌زنم»  اظهار کرده است:  در این کمپین همه مردم به استفاده از ماسک ترغیب می‌شوند. ثابت شده که ماسک در پیشگیری از کرونا مؤثر است. 
باید کاری کنیم که مردم به استفاده از ماسک ترغیب شوند و از آن استفاده کنند؛ به همین علت اینفوگرافی‌هایی برای ترغیب مردم تهیه شده است و حتی کلیپ‌هایی تهیه شده که نحوه تولید ماسک خانگی را به مردم آموزش می‌دهد تا همه مردم استفاده کنند. مردم باید باور کنند که این کار در پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید۱۹ و کرونا مؤثر است و اگر دو طرف استفاده کنند تا ۹۵ درصد در پیشگیری مؤثر است. وقتی می‌شود بیماری کووید۱۹ را که می‌تواند برای مردم و کادر درمانی مشکلات زیاد و پیچیده‌ای ایجاد کند با یک ماسک ساده و ارزان و شستن مداوم دست کنترل کرد، چرا نباید از این روش استفاده کرد.» 

ماسک نزدن و احتمال ۸۵ درصدی انتقال بیماری
«شروین شکوهی»، متخصص بیماری‌های عفونی در گفت‌وگو با «رسالت» بر استفاده از ماسک تأکید کرده و می‌گوید: ماسک عامل اصلی کاهش انتقال است و درصورتی‌که شهروندان به این توصیه بهداشتی عمل کنند، احتمال اینکه قطرات تنفسی روی دستگیره در و سطوح باشد بسیار کم خواهد شد. اما درصورتی‌که ماسک استفاده نشود، بیش از ۸۵ درصد احتمال انتقال این بیماری وجود دارد، از سوی دیگر، ما باید راه و رسم زیستن در کنار ویروس را بیاموزیم، به این معنا که ماسک بزنیم، دست‌هایمان را با آب و صابون بشوییم و فاصله‌گیری فیزیکی را رعایت کنیم و در این میان استفاده از ماسک بسیار مهم است، به‌ویژه برای آنان که به ویروس کرونا آلوده شده‌اند، ضمن اینکه مشخص شده بسیاری از افراد آلوده به ویروس فاقد علامت هستند، ازاین‌رو، ‌استفاده فراگیر از ماسک امری ضروری است، همچنین هنگامی که ماسک به‌صورت داشته باشیم، میزان تماس دست با دهان، بینی یا چشم به مقدار خیلی زیادی کاهش می‌یابد و حتی به صفر می‌رسد. 
همچنین زدن ماسک به ما یادآوری می‌کند که بهداشت فردی را بهتر رعایت کنیم، از دست زدن به‌صورت خود و از حضور در اماکن شلوغ اجتناب کرده و فاصله ایمن را رعایت کنیم. از طرف دیگر با توجه به اینکه ویروس کرونا به‌راحتی از راه صحبت، عطسه و سرفه منتقل می‌شود، بنابراین حفظ فاصله فیزیکی، استفاده از ماسک و عینک محافظ بر روند انتقال ویروس کرونای جدید، تأثیر قابل‌توجهی دارد و تنها وسیله راحت و در دسترس برای جلوگیری از انتشار این ویروس است. حتی برخی از پژوهشگران می‌گویند استفاده از ماسک‌های ان-۹۵ می‌تواند تا ۹۰ درصد مانع از ورود ویروس جدید به سیستم تنفسی افراد شود.»