دکتر عابد اکبری
وزیر خارجه ژاپن که در یک سفر ۱۰ روزه به منطقه غرب آسیا به سر می‌برد  در طی این سفر آقای موتگی از کشورهای ایران، قطر، ترکیه، فلسطین، عمان، مصر و در ادامه رژیم صهیونیستی دیدار خواهد کرد. این دیدار نخستین سفر یک مقام ارشد دولت ژاپن به ایران بعد از سفر نخست‌وزیر ژاپن ، آبه شینزو، در ژوئن سال ۲۰۱۹ می‌باشد. با ورود جو بایدن به کاخ سفید،آمریکا همواره ادعا داشته که خواستار بازگشت به توافق برجام است. دراین‌بین صحبت‌هایی درباره اضافه شدن برخی دیگر از کشورها به این توافق و نقش‌آفرینی بیشتر کشورهای دیگر در احیای واقعی برجام شده است. یکی از این کشورها ژاپن است. نخستین بار کونی میاکه، مشاور ویژه کابینه ژاپن در ۱۳ آذر ۱۳۹۹ در اظهارنظری خواهان حضور این کشور در مذاکرات برجام شد. او با اظهار تعجب از اینکه چرا پیش‌ازاین ژاپن عضو مذاکرات نبوده است، گفت: «ژاپن یک شریک تجاری اصلی ایران است، ازاین‌رو باید تلاش کند تا بخشی از مذاکرات آینده برای احیای برجام باشد.»
در مقابل مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز طی ماه‌های گذشته همواره اعلام کردند که از نقش‌آفرینی بیشتر ژاپن به‌عنوان یک کشور دوست و شریک مهم در مسائل بین‌المللی استقبال می‌کنند. اما مذاکرات برجام از دیدگاه بسیاری در جمهوری اسلامی ایران تمام‌شده و قرار نیست مذاکرات تازه‌ای انجام بگیرد که نیازی به تجدید ساختار مذاکرات وجود داشته باشد. امروز تنها مسئله باقی‌مانده، بازگشت همه طرف‌های غربی به تعهداتشان مطابق توافق انجام‌گرفته در برجام در زمینه لغو تحریم‌ها و ارائه تضمین لازم برای ادامه توافقات است.
اما اگر قرار باشد مذاکرات جدیدی در دولت جدید انجام گیرد یا به طریقی بتوان آمریکا را به اجرای تعهداتش در برجام مجبور ساخت، آیا می‌توان از ظرفیت ژاپن استفاده کرد؟ دراین‌باره چند نکته قابل‌ذکر است:
۱- ژاپن از معدود متحدین آمریکا است که درعین‌حال رابطه بسیار خوبی نیز با ایران دارد؛ به‌طوری‌که آبه شینزو نخست‌وزیر پیشین این کشور در سفر سال ۱۳۹۸ به ایران، اجازه دیدار با رهبر انقلاب را پیدا کرد. موضوعی که برای هر مقام کشوری رخ نمی‌دهد و این نشان از جایگاه خاص ژاپن و اعتماد نظام ایران به این کشور دارد.
۲- ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم به‌عنوان کشوری طرفدار صلح در جهان شناخته می‌شود و در تمامی مناقشات بین‌المللی از دیپلماسی و روش‌های مسالمت‌آمیز حمایت کرده است. لذا حضور احتمالی این کشور در مذاکرات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند وزن کشورهای طرفدار صلح و دیپلماسی را بیشتر کند.
۳- ژاپن پیش‌تر در دوره ریاست جمهوری ترامپ نیز تلاش‌هایی برای میانجیگری میان ایران وآمریکا انجام داده، هرچند راه به‌جایی نبرده بود. بااین‌حال حسن نیت این کشور برای ایران به اثبات رسیده است. لذا حضور احتمالی این کشور در مذاکرات نمی‌تواند لزوما به معنای قوی‌تر شدن وزن دیدگاه‌های طرف آمریکایی معنا شود، چنانکه در سال ۹۸ ژاپن با درخواست آمریکا برای پیوستن به طرح ضدایرانی ائتلاف دریایی آمریکا در تنگه هرمز نیز مخالفت کرد و تنها پس از سفر رئیس‌جمهور ایران به ژاپن و رایزنی‌های صورت گرفته اعلام کرد که قصد دارد به‌منظور ایمنی کشتی‌ها به ‌شکل مستقل به این منطقه نیرو بفرستد، ضمن آنکه تنگه هرمز از مناطق محل مأموریت ژاپن مستثنی شد اما علی‌رغم این موضوع کماکان ژاپن نگرانی‌هایی از امنیت دریانوردی در منطقه دارد.
۴- ژاپن در برخی موارد نشان داده که تمایل دارد تا حدودی استقلال راهبردی خود را نسبت به آمریکا حفظ نماید. به‌طور مثال در موضوع محکومیت چین در ارتباط با تحولات هنگ‌کنگ، ژاپن اعلام کرد که با آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی همراهی نخواهد کرد. یا در فروردین ۹۸ دبیر کل کابینه ژاپن در بیانیه‌ای با رسمیت بخشی آمریکا به اشغالگرهای رژیم صهیونیستی درباره الحاق بلندی‌های جولان سوریه به اسرائیل مخالفت کرد. همچنین ژاپن در تیرماه ۱۳۹۹ با درخواست ترامپ برای توسعه گروه ۷ نیز مخالفت کرد.
۵- ازآنجاکه حدود ۸۰ درصد واردات نفت ژاپن از تنگه هرمز می‌گذرد، علاقه این کشور به رفع تنش‌ها در منطقه و ایجاد ثبات و آرامش بسیار بیشتر از کشورهای اروپایی یا حتی روسیه است که درفروش نفت یکی از رقبای ایران محسوب می‌شود. بنابراین حضور ژاپن در کنار چین به‌عنوان مشتری‌های اصلی نفت خلیج‌فارس در مذاکرات می‌تواند قدرت مانور ایران برای رایزنی با این کشورها را بیشتر کند.
۶- ژاپن با توجه به تجربه ناگوار هیروشیما و ناکازاکی به‌طور اصولی با توسعه سلاح‌های هسته‌ای مخالف است. بااین‌حال اگر آمریکا به دلیل وجود متحدینش در منطقه و اروپا، روسیه و حتی چین به دلیل نزدیکی جغرافیایی به ایران نشان می‌دهند که بیشترین احساس خطر نسبت به دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای رادارند، اما ژاپن هم به دلیل دوستی دیرینه با ایران و هم به دلیل دوری جغرافیایی کمترین احساس خطر را نسبت به دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای خواهد داشت. این امر باعث می‌شود ژاپن با پیش فرضی منفی وارد مذاکرات نشود و انگیزه آن صرفا حل بحران (به دلیل عمدتا مسائل اقتصادی و تجاری) باشد.
۷- ژاپن یکی از کشورهای مدعی برای کرسی دائم شورای امنیت محسوب می‌شود. اگرچه با این موضوع هنوز موافقت نشده است، اما به‌خصوص به دلیل قدرت اقتصادی این کشور همچون آلمان از پتانسیل لازم برای تأثیرگذاری در موضوعات بین‌المللی برخوردار است. بنابراین آینده‌نگری حکم می‌کند از این کشور که دوستی دیرینه با ایران نیز دارد در راستای منافع ملی بیش از این استفاده کرد.