حسین حسینی نژاد 
دکترای مسائل ایران
بخش نخست 
به‌طورکلی،  سیاست جمهوری اسلامی در قبال حکومت‌های افغانستان تابعی از رفتار آن دولت  در نسبت با چند متغیر کلیدی است. متغیرهایی که تقریبا ثابت بوده و برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت بالا و راهبردی دارد که در ادامه به برخی اشاره خواهیم داشت:
۱- نوع رابطه حکومت افغانستان با دشمنان جمهوری اسلامی به خصوص آمریکا ، رژیم صهیونیستی و عربستان و داعش : این رابطه برای جمهوری اسلامی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. حد نهایی این نگرانی واگذاری پایگاه و همکاری نظامی و امنیتی با آن‌ها است‌ در این زمینه حکومت جمهوری اشرف غنی کاملا در اختیار آمریکایی‌ها و متحدانش و ساخته و پرداخته آنان بود .اگرچه خبرهایی از توافق میان طالبان و آمریکا نیز به گوش می‌رسد اما  به نظر می‌رسد امارت اسلامی همچنان فاصله خود را با آمریکا و اسرائیل حفظ کرده و   به همین نسبت به اندیشه سعودی‌ها و تکفیری‌ها نزدیک است که خطری جدی را در بردارد. 
۲_مسئله شیعیان افغانستان و نسبت حکومت افغانستان با آن‌ها: به واسطه پیوند ایدئولوژیک بین شیعیان افغانستان و ایران، جمهوری اسلامی همواره در خصوص آن‌ها احساس مسئولیت نموده و  تلاش نموده تا مانع آسیب رساندن حکومت‌ها به این بخش از جامعه افغانی شود. دولت اشرف غنی به واسطه پذیرش مشی دموکراسی در این خصوص مانعی برای شیعیان ایجاد نکرد اما در مورد طالبان اگرچه در سیاست اعلامی و همچنین در تصرف هرات اقدامی علیه شیعیان نکرد  و در ادامه این روند خصوصا پس از دستیابی به قدرت تردید جدی وجود دارد و برای کنترل آن نیاز به اقدام جدی است.
۳_  نسبت حکومت‌های افغانستان با گروهک معاند مستقر در مرزهای شرقی : هراندازه که حکومت‌ها این گروهک‌ها را موردحمایت قرار دهند و یا مانع فعالیت آن‌ها شوند به همان نسبت فعالیت‌های خصمانه آن‌ها در قبال جمهوری اسلامی کاهش و یا افزایش خواهد داشت. مسئله‌ای که همیشه با فراز و فرود همراه بوده است.  طالبان بیش از حکومت فعلی توانایی مهار آن‌ها را خواهد داشت اما به همان میزان هم اگر بخواهد می‌تواند در کمک به آن‌ها اثرگذاری بیشتری داشته باشد. 
۴- نسبت حکومت افغانستان در خصوص روابط و فعالیت‌های اقتصادی میان دو کشور : .هم‌اکنون سه پایانه مرزی دوغارون، میلک و ماهیرود  میان دو کشور فعال است که ۱۸ درصد از سهم صادرات افغانستان را بر عهده دارد. حفظ بازار افغانستان موضوعی است که ادامه روند آن در دوران تحریم برای ایران اهمیت زیادی دارد.
۵_شکل حکومت افغانستان و نسبت آن با مردم‌سالاری : از آنجایی‌که در  جمهوری اسلامی جمهوریت جایگاه مستحکمی دارد لذا ایران بر انجام فرآیندهای دموکراتیک در کشورهای همسایه نیز تأکید دارد . البته حرکت به سوی مردم‌سالاری آنگاه ارزشمند است که بر پایه ارزش‌های ملی و  بومی منطقه باشد نه پوششی برای غلبه اندیشه لیبرال دموکراسی غربی مثل آنچه در جمهوری افغانستان در حال وقوع بود.طبیعتا در امارت اسلامی طالبانی مردم‌سالاری و قواعد دموکراتیک جایگاهی نخواهد داشت و امارت بر اساس نظام عشیره و قبیله و جرگه اداره خواهد شد به‌واقع مردم در حکومت طالبان رعیتی خواهند بود که صلاح آنان را بزرگان امارت تشخیص خواهند داد.