گروه اجتماعی
خطر فرونشست زمین و عوارض آن، دامن بناهای تاریخی را هم گرفته است و استان‌هایی که به هویت تاریخی خود شناخته می‌شوند از خطر فرونشست در امان نمانده‌اند و این تهدیدی بزرگ برای میراث تاریخی و حیات فرهنگی ما محسوب می‌شود و سازمان میراث فرهنگی مکلف است تا مطالعات لازم را با سازمان زمین‌شناسی درباره تأثیر فرونشست بر سازه‌ها و اجرای طرح‌های علاج بخشی روی پل‌ها و سازه‌ها دنبال کند و اگر از این موضوع مهم غفلت شود، خسارت‌های بسیار بزرگ‌تری به بار می‌آید و آرام‌آرام میراث تاریخی به نابودی کشیده می‌شود. پل‌های تاریخی اصفهان و میدان نقش‌جهان که ابنیه مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، عمارت عالی‌قاپو و سردر بازار قیصریه  را در خود جای داده است به دلیل آنکه روی آبرفت با عمق‌های مختلف بنا شده، متأثر از عوارض فرونشست هستند و مطابق بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و همچنین دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، حوالی زاینده‌رود و بناهای تاریخی اصفهان، میزان فرونشست با توجه به جنس خاک و ضخامت آبرفت در حدود پنج سانتی‌متر در سال است که این میزان به گفته آن‌ها چندان دقیق نیست و باید پس از یک دوره پایش یک‌ساله با استفاده از دستگاه‌های جی‌پی‌اس، رقم دقیق‌تر را اعلام کرد. 
فرونشست زمین براثر حوادث طبیعی، فرسایش و تشکیل گودال ایجاد می‌شود اما مهم‌ترین عاملی که سبب این اتفاق می‌شود، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و به عبارت بهتر، مدیریت غلط منابع آبی و حفر غیراصولی است و به‌این‌علت، سطح زمین شکاف عمیقی پیدا می‌کند و این برداشت بی‌رویه موجب شده تا بیش از یک‌میلیون هکتار از زمین‌های مناطق مختلف به فرونشست دچار شود و براین‌اساس کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند، ایران از این نظر در مقایسه با سایر کشورها در وضعیت بحرانی‌تری قرار دارد و گسترش بی‌رویه بهره‌برداری از آب به‌منظور کشاورزى و صنعت، اثرات نامطلوب فراوانی در جنبه‌های کمى و کيفى منابع آب به همراه داشته است و این اتفاق نامبارک بر روی تمام بناهای تاریخی اصفهان، اثر منفی داشته و شهریار ناسخیان، استاد مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی تأکید می‌کند: فرونشست برای ابنیه تاریخی یک هشدار است و باید نگران این مسئله بود. طبق آمارها، نرخ بحرانی فرونشست در جهان ۴ میلی‌متر در سال است، حال‌آنکه این میزان در دشت اصفهان ۱۵ سانتی‌متر است و از این فاجعه‌بارتر، نرخ فرونشست در دشت فسا تا جهرم در استان فارس بوده که به ۵۴ سانتی‌متر در سال رسیده و این رقم را ۱۴۰ برابر بالاتر از شرایط بحرانی می‌خوانند. 
 اوضاع بحرانی فرونشست زمین در اصفهان/ زنگ خطری برای بناهای تاریخی
مدیر وقت سازمان نقشه‌برداری سال ۹۸، درباره خطر فرونشست در مناطق مختلف کشور و پیامد این مسئله برای چند بنای تاریخی مهم کشور مواردی را بیان کرده بود که در آن همان زمان دلواپسی کارشناسان را در پی داشت. مسعود شفیعی تأکید کرده بود: «اگر به گزارش ما در سال ۸۰ نگاه کنید، اصفهان فرونشست آن‌چنانی نداشت، اما متأسفانه اکنون به دلیل برداشت زیاد آب‌های زمینی، اصفهان با نرخ ۱۷ سانتی‌متر فرونشست می‌کند. این وضعیت در حال رسیدن به مناطق تاریخی مثل سی‌وسه‌پل، میدان امام و … هم است.»
درهرحال این هشدارها و اعلام خطرها که همچنان نیز ادامه دارد، بدان مفهوم است که در فرونشست زمین در سطح جهان رکوردداریم و رئیس کمیته محیط‌زیست یونسکو نیز نسبت به این شرایط اظهار نگرانی می‌کند. شرایط فرونشست در اصفهان آن‌قدر بحرانی است که این استان به گفته محمد درویش- نماینده ایران در کمیته محیط‌زیست جهانی یونسکو، نیازمند اعلام ۱۰ سال تنفس و در نظر گرفتن یارانه توسط دولت به‌منظور جبران خسارت است و دولت باید چاه‌های غیرمجاز را بخرد، در غیر این صورت مجبور به مهاجرت می‌شویم. 
بررسی‌ها از افزایش تعداد چاه‌ها و موتورپمپ در دشت‌های اصفهان حکایت دارد، به‌طوری‌که بررسی سطح آب‌های زیرزمینی اصفهان از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۸ براساس آمار رسمی حاصل از پایش چاه‌های آب، نشان‌دهنده افت آب به میزان ۱۸ تا ۷۰ متر در مناطق مختلف دشت است و در دشت مهیار، در یک هکتار ۶ حلقه چاه حفرشده و به این سبب، ترک‌های ناشی از فرونشست از حاشیه شهر به داخل شهر رسیده است و طبق اظهارات محمد درویش، باید به یک جراحی بزرگ تن بدهیم. 
 پیشروی فرونشست از شمال اصفهان به‌سوی میدان نقش‌جهان
می‌گویند، شدت فرونشست در نقاط مختلف اصفهان به یک‌میزان نیست و به عوامل مختلفی چون نوع و کیفیت خاک و جنس رسوبات  بستگی دارد و طبق ارزیابی‌ها، فرونشست از سمت شمال اصفهان به شکل نعلی و یا هلالی به‌سوی مرکز شهر و رودخانه زاینده‌رود، پل‌های تاریخی و میدان نقش‌جهان در حال پیشروی است و با تکیه‌بر سخنان اساتید دانشگاه، عمق آبرفت در میدان نقش‌جهان برابر ۱۰۰ متر است و افت سطح آب زیرزمینی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه، پتانسیل در این ناحیه تقریبا تا ۵۰ سانتی‌متر وجود دارد و این عدد بسیار بیشتر از توان تحمل تمام سازه‌های موجود در این منطقه است و براساس نتایج مدل‌سازی‌های انجام‌شده در آبرفت به ضخامت ۲۸۰ متری منطقه حبیب‌آباد اصفهان، پتانسیل فرونشست در این ناحیه تقریبا  ۱۹۵ سانتی‌متر خواهد بود.
مجید تابش متخصص سازه و عضو هیئت‌مدیره و رئیس گروه تخصصی عمران سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان اصفهان توضیح می‌دهد: در محل‌هایی که سازه‌ها روی مرز آبرفت و سنگ قرار داشته باشند، بیشترین  آسیب فرونشست را به دلیل اختلاف میزان حرکت قائم سطح زمین شاهد خواهیم بود و در سایر نواحی مانند مناطقی که به‌طور کامل بر روی آبرفت با عمق تقریبی یکسان قرار داشته باشند، آسیب‌ها به‌مراتب کمتر و ناچیز دیده می‌شود. ازاین‌رو، پل‌های تاریخی داخل محدوده شهر اصفهان از غرب به شرق شامل مارنان، سی‌وسه‌پل، جوبی، خواجو و شهرستان است و به‌جز پل شهرستان که روی سازند سنگی بنا شده است، سایر پل‌ها روی آبرفت با عمق‌های مختلف ساخته‌شده‌اند  و در صورت حمله فرونشست، احتمال بروز ترک و خرابی در آن‌ها وجود دارد. مجموعه تاریخی میدان نقش‌جهان روی آبرفت با عمق بیشتری قرارگرفته است و به دلیل ابعاد بزرگ طول و عرض شاهد بروز ترک و تخریب‌های موضعی یا چرخیدگی ابنیه خواهیم بود.
 از طرفی به روایت مدیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان، مناطق این شهر در سال ۱۵ تا ۱۶ سانتی‌متر فرونشست دارند، این میزان فرونشست‌ها در حاشیه رودخانه زاینده‌رود پنج یا ۶ سانتی‌متر در سال بیشتر نیستند اما آثار آن آرام آشکار می‌شود. 
فراتر از این‌ها باید به میدان فیض اشاره کرد که در جوار پل خواجو، عوارض فرونشست بر دیواره‌ها و ساختمان‌ها و در پل‌های تاریخی سی‌وسه‌پل، جویی و خواجو مشهود است و صاحب‌نظران تأکید می‌کنند، آثار و پیامد فرونشست بر ابنیه  و آثار تاریخی شهر اصفهان برگشت‌ناپذیر است و نمی‌توانیم با اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی وضعیت را به حالت قبل برگردانیم. هرچه آسیب‌های وارده به آثار تاریخی وسیع‌تر باشد، بنیان ابنیه‌های باستانی بیشتر سست و ناپایدار می‌شود و به‌تدریج اثری از آن سازه‌های زیبا و شکیل که قرن‌ها پابرجا بوده، باقی نمی‌ماند و برهمین اساس، آسیب‌های متأثر از این پدیده بر پیکره آثار تاریخی در هفته‌های گذشته بازتاب گسترده‌ای داشته و بسیاری از کارشناسان دراین‌باره اظهارنظر کرده‌اند.  نگاه رضا اسلامی مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان به پدیده فرونشست زمین، همانند یک بیمار سرطانی است که در حال پیشروی بوده و اگر جلوی آن گرفته نشود، تمام اصفهان درگیر آن خواهد شد و حتی ترک‌های فرونشست زمین در ساختمان اتاق بازرگانی اصفهان خود را نشان داده است. 
«یک بنا هرچقدر هم که اصولی ساخته‌شده باشد، مگر چقدر می‌تواند مقاومت کند؟ حداکثر تاب‌آوری یک ساختمان با پی گسترده، ۵ سانتی‌متر است، درحالی‌که در برخی از مناطق نرخ فرونشست ۳ برابر نرخ معمول است و بنا هرچقدر محکم ساخته‌شده باشد، آسیب خواهد دید. مگر آنکه ساختمان‌هایی مثل پل شهرستان روی سنگ‌بستر ساخته شوند.» اسلامی بابیان این عبارت، زنگ خطر را به صدا درمی‌آورد که اگر با ادامه روند فعلی آب به کف آبخوان برسد، میدان نقش‌جهان ۴۶ سانتی‌متر فرونشست غیرمتقارن خواهد داشت. 
از سوی دیگر باتوجه به اظهارات مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان، سازه‌ها در بستر زاینده‌رود به شکلی بناشده‌اند که همیشه باید آب در جریان باشد، وقتی‌که جریان آب قطع و وصل می‌شود، رس‌های موجود در خاک براثر آبگیری باد کرده و با قطع شدن جریان آب باز فشرده می‌شود و این اتفاق خودش به سازه فشار وارد می‌کند. علاوه بر آن زمین در حال فرونشست است و به‌صورت قائم نیز به سازه‌ها فشار وارد می‌کند و بنا ترک می‌خورد. زمانی که چشمه‌ها خشک و مرگ آبخوان فرابرسد، سرعت فرونشست کاهش پیدا خواهد کرد. در آن صورت می‌توانند بستر زاینده‌رود را آسفالت کنند تا حداقل گردوخاک مردم را بیمار نکند، اما الان زاینده‌رود هنوز خاصیت باروری دارد و اگر به‌صورت پایدار جریان یابد، می‌تواند آبخوان را تغذیه کند و سرعت فرونشست کاهش یابد، البته برای این اتفاق باید خروجی آبخوان را کاهش دهیم و آبی برداشت نشود. 
 فرونشست مرودشت، مجموعه تاریخی نقش رستم را تحت تأثیر قرار داد
اما در استان فارس نیز به همین ترتیب است و مطالعاتی که بر روی پدیده فرونشست در این استان انجام‌شده، نشان می‌دهد؛ کم‌بارشی و استفاده بی‌رویه از سطح آب‌های زیرزمینی به گسترش چشمگیر فرونشست در این استان منجر شده است. 
مدیر وقت سازمان نقشه‌برداری، ۲ سال قبل توضیح داده بود: «میزان فرونشست در مرودشت که جنوب تخت‌جمشید است در برخی نقاط به حدود ۴۰سانتی‌متر می‌رسد. البته نقاط کمی چنین وضعیتی دارند اما در رابطه با نرخ فرونشست بالای ۳۰ سانتی‌متر مناطق زیادی در مرودشت چنین وضعیتی دارند. خود شهر مرودشت و حتی خود شهر شیراز هم درگیر این ماجرا هستند. نرخ فرونشست در شهر شیراز حدود ۱ یا ۲ سانتی‌متر است اما وقتی مناطق شهری درگیر می‌شوند باید منتظر وقوع حوادث خطرناکی در آن باشیم. شاید حفره‌هایی که در دشت‌ها ایجاد می‌شود خطری نداشته باشد اما در مناطق شهری این موضوع می‌تواند خطرناک باشد به این دلیل که مردم می‌توانند در معرض خطر باشند.» 
اخیرا هم فرونشست دشت مرودشت در رسانه‌ها بسیار بازتاب یافته و مریم دهقانی در قامت استاد دانشگاه تازه‌ترین اظهارنظر را در این حوزه انجام داده است. 
او گفته، «فرونشست این دشت مجموعه تاریخی نقش رستم را تحت تأثیر قرار داده و تا ۳۰۰ متری سازه تخت جمشید نیز ادامه دارد و البته با توجه به این‌که تخت جمشید بر روی سنگ و کوه قرار دارد احتمال این‌که تحت تأثیر قرار گیرد کم است اما بازهم نگرانی تخریب وجود دارد.»روشن است که وقتی برداشت از سطح سفره آب‌های زیرزمینی با میزان بارندگی همخوانی نداشته باشد، با افت شدید آب‌های زیرزمینی، پدیده فرونشست رخ می‌دهد و ازاین‌رو، برداشت‌های بی‌رویه آب در استان فارس، مسبب تشدید پدیده انحلال و نهایتاایجاد فروچاله شده، موضوعی که از سوی عزت‌الله رئیسی- پدر علم آب‌شناسی ایران و پژوهشگر، زمین‌شناس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز مطرح‌شده و به گفته وی، با توجه به فرونشست، سطح دشت بخش‌های دامنه‌ای نیز به علت تفاوت در نرخ فرونشست، شکاف‌های طویل و عمیقی را در حاشیه دشت شکل داده است. رئیسی نیز مشابه مریم دهقانی از مطالعاتی می‌گوید که نشان می‌دهد، فرونشست مرودشت مجموعه تاریخی نقش رستم را متأثر ساخته و شکافی به طول ۳۰۰ متر و عرض یک متر و به عمق ۱۰۰ متر ایجادشده است و در نقش رستم ۳۰ سانتی‌متر افت را نشان می‌دهد و ازاین‌روست که وضعیت تخت جمشید نگران‌کننده است. 
 راهکار چیست؟
راهکار مقابله با این مسئله هم مشخص است و بارها کارشناسان توضیح داده‌اند که برای پیشگیری از فرونشست و افت سطح آب زیرزمینی، باید چاه‌های غیرمجاز را مسدود کرد و با نصب کنتور هوشمند برای کنترل برداشت آب، افزایش راندمان آبیاری و عدم حفر چاه جدید و جلوگیری از کف شکنی چاه‌های موجود مانع فرونشست زمین شد. مدل توسعه موجب شده است تا این اندازه فشار به منابع آبی وارد شود و حتی در جریان انتقال آب از خلیج‌فارس به اصفهان، قرار است این آب به صنعت اختصاص داده شود. طبق مطالعاتی که روی پهنه خشکسالی این استان انجام‌شده و 
منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگویی به آن اشاره‌کرده،  در ۱۰ سال گذشته، ۹۸ درصد از مساحت استان با شرایط خشکسالی مواجه است و امسال هم شرایط خاص خشکسالی را داریم، بارش‌ها در سرچشمه‌های آبی ۴۰ درصد نسبت به بلندمدت کاهش داشته است و حجم منابع آب سدهای استان به‌طور متوسط نسبت به بلندمدت ۵۳ درصد کاهش دارد. بنابراین منطقی‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راهی که اکثر کارشناسان بر آن اتفاق‌نظر دارند، مسدود کردن چاه‌ها و ممانعت از صدور مجوز حفر برای چاه‌های جدید است.