سعید نوروزی
پنج سال از انعقاد توافق برجام می‌گذرد. توافقی که قرار بود با آن تحریم‌های ایران رفع شود و فشارها علیه کشورمان نیز کاسته شود. توافقی که از آن با تعابیری چون فتح‌الفتوح و خورشید تابان یاد شد و در وصف آن می‌گفتند: «برجام را خدا آورد»، «برجام معجزه قرن است» و «پیروزی برجام بزرگ‌تر از فتح خرمشهر بود.»
رسیدن به یک توافق در کوتاه‌مدت مهم‌ترین ایده‌ حسن روحانی و جریانات حامی او در سال ۱۳۹۲ بود و مشخصا آن‌ها به‌جز مذاکرات منتهی به برجام، هیچ برنامه دیگری نداشتند. روحانی معتقد بود «سانتریفیوژ باید بچرخد اما چرخ زندگی مردم هم باید بچرخد.» و برای به سرانجام رسیدن این موضوع باید با آمریکا کنار آمد زیرا «آمریکایی‌ها کدخدای جهان هستند و با کدخدا بستن راحت‌‌تر است.»
همه‌چیز آن‌طور که دولت انتظار داشت پیش رفت و برجام تصویب شد. اما برجامی که از آن به‌عنوان توافق برد – برد یاد می‌شد و خواسته‌مان از آن، پایان فشارهای سیاسی، برچیدن تحریم‌ها و برآورده شدن منافع اقتصادی بود تقریبا هیچ دستاوردی برای ایران نداشت و تیم مذاکره‌کننده دولت روحانی نتوانست توفیقی کسب کند و در مقابل طرف‌های دیگر ازجمله آمریکا به اکثر آنچه که مدنظرشان بود رسیدند.
حال بعد از گذشت پنج سال از انعقاد برجام می‌توانیم نگاهی بی‌اندازیم که ببینم به کجا رسیده‌ایم؟! آیا توافق هسته‌ای که آب خوردن را نیز به آن گره زده بودند توانسته مشکلات مردم را حل کند و چرخ زندگی مردم را بچرخاند؟! آیا فشارهای سیاسی در جهان علیه ایران فروکش کرد و به تعامل با دنیا رسیده‌ایم؟!
آنچه در دوران پسابرجام گذشته نشان می‌دهد واژه «توافق تاریخی» ادعایی بیش نبود و تنها عمر ملتی که به آن‌ها وعده‌های شب انتخاباتی داده شد، به هیچ و پوچ سپری گشت. برجام نشان داد اعتماد به آمریکا نه‌تنها سودی نداشت بلکه مایه خسارات فراوان و عقب‌افتادگی کشور شده است.
بر اساس برجام قرار بود انتظارات و منافع اقتصادی ایران برآورده شده و کشورهای دنیا خصوصا اروپایی‌ها وارد مرحله تازه‌ای از تجارت با کشورمان شوند اما امروز می‌بینیم که نه‌تنها مبادلات تجاری برقرار نشده بلکه آن‌ها به دنبال تحریم‌های جدید علیه ایران هستند. برجام و دل‌خوشی بی‌جا به خارجی‌ها باعث شده رتبه اقتصادی ایران در دنیا چندین پله سقوط کرده و اقتصاد و تولید ملی‌مان نیز به طبع آن محدودتر شود. 
سرانجام همین ساده‌انگاری‌ها در توافق هسته‌ای بود که عباس عراقچی گفت که «عایدی ما از برجام تقریبا صفر است» و ظریف هم رسما اعلام کرد که «اروپا به کمتر از یک درصد تعهدات خود در برجام عمل کرده است.»
امروز برجام یا همان فتح‌الفتوح دولت که بارها پایمال شده بود، مرده است. دیگر اراده قاطعی هم برای مقابله با بدعهدی غربی‌ها و برجامِ از بین رفته، وجود ندارد و روحانی که گفته بود «رئیس‌جمهور مسئول مذاکرات است و من مسئولیت تمام کارها را بر عهده می‌گیرم» نیز نهایتا از آمریکا گله کرده و از اروپا هم بخواهد به تعهدات خودشان پایبند باشند و در پایان انتقادهایی هم می‌کنند که به کسی برنمی‌خورد. 
نکته مهم اما مسئله دیگری است؛ روحانی و ظریف بارها اعلام کرده‌اند که برجام دستاوردهای بسیاری برای کشور داشته و سند تاریخی است که در یادها می‌ماند. این حرف درستی است اما دستاوردها آن‌طور که رئیس‌جمهور و وزیر خارجه فکر می‌کنند نیست! امروز دستاورد اصلی و مهم برجام آن بوده که درک کرده‌ایم آمریکا قابل‌اعتماد نیست و نمی‌توان به وعده‌های دروغین آن دل‌خوش بود. دستاورد اصلی برای آن‌هایی است که با سادگی تمام خیال می‌کردند مذاکره با آمریکا می‌تواند مشکلات اقتصاد را حل کرده و باید به دنبال برجام
دو و سه باشیم. دستاورد اصلی برجام چشم برداشتن از آمریکا و اروپا و توجه به نقاط قوت و سرمایه‌های داخلی است. 
دستاورد مهم برجام یعنی امید به آمریکا باعث شده نه سانتریفیوژ بچرخد و نه چرخ زندگی مردم. درس توافق هسته‌ای برای ما آن شد که بستن با آمریکا سرانجامی جزء ذلت و شکست ندارد و تاریخ مذاکرات برجام نیز سند روشن و واضحی است از انفعال و بدعملی دولت در برابر قدرت‌های پوشالی جهان.
در دی‌ماه سال ۱۳۹۳ و در زمان مذاکرات هسته‌ای، رهبر معظم انقلاب فرمودند: «باید دل را به نقطه‌های امیدبخش حقیقی سپرد نه به نقطه‌های خیالی». ای‌کاش امروز و پس از شکست تئوری مذاکره رئیس‌جمهور نیز قدری از برجام و توهمات آن کاسته و چشم از خارج بردارد. شاید یادآوری این نکته ضروری باشد که ما تاکنون دو بار مسیر مذاکره و توافق را رفته‌ایم و نتیجه هر دو بار چیزی جز شکست نبوده است؛ یک‌بار بین سال‌های ۸۲ تا ۸۴ و یک‌بار هم تجربه برجام. امروز ما نیازمند یک طرح ابتکاری جدید هستیم. طرحی که مبنای آن مدیریت جهادی و کارآمد و توجه به توان و سرمایه‌های داخلی باشد.