حانیه مسجودی
حدود یک ماه می‌شود که جمهوری آذربایجان بعد از برگزاری رزمایش توسط ارتش کشورمان در مرزهای شمال غربی «رود ارس» واکنش نشان داده و هنوز هم بیان آن‌ها را ادامه می‌دهد. 
 ارتباط اقدامات تحریک‌آمیز آذربایجان و رزمایش ارتش جمهوری اسلامی ایران
۹ مهرماه بود که نیروی زمینی ارتش رزمایشی با حضور یگان‌های زرهی توپخانه، پهپاد و جنگال  با پشتیبانی آتش بالگردهای هوانیروز برگزار کرد؛ همزمان با این فضای پرتنش  و پررنگ شدن شایعاتی مبنی بربسته شدن مرزهای ایران با ارمنستان توسط آذربایجان به کمک ترکیه، نیروی زمینی ارتش نیز یک رزمایش دوروزه را با عنوان جالب «فاتحان خیبر» در منطقه عمومی شمال غرب کشور و در کنار مرزهای ایران با منطقه نخجوان آذربایجان در محور پلدشت – جلفا با حضور کیومرث حیدری، فرمانده نیروهای مخصوص، ارزیابان ستاد کل نیروهای مسلح و مسئولان استانی برگزار کرد. 
قابل‌ذکر است که سلسله اقدامات تحریک‌آمیز در مرزهای شمال غرب کشورمان که رد پای صهیونیست‌ها در آن پررنگ است، ازجمله برخی فعالیت‌های مسبوق به سابقه در منطقه اقلیم کردستان عراق و همچنین تحرکات اخیر جمهوری آذربایجان در رزمایش و همکاری با رژیم صهیونیستی از دلایل مهم و الزام‌آور برگزاری این رزمایش بود. 
 رئیس‌جمهور آذربایجان: رزمایش ایران یک اتفاق بسیار شگفت‌آور است؛ سؤال اینجاست که چرا اکنون و چرا در مرز ما؟
الهام علی‌اف در اظهاراتی مداخله‌جویانه با ابراز تعجب از برگزاری رزمایش نظامی ایران در نزدیکی رود ارس (مرز دو کشور) پس از بازرسی از کامیون‌های ایرانی که وارد خاک این کشور می‌شدند گفت: این‌یک اتفاق بسیار شگفت‌آور است زیرا چنین اقدامی در دوران ۳۰ ساله استقلال آذربایجان رخ نداده بود. البته هر کشوری می‌تواند هر رزمایش نظامی را که می‌خواهد در خاک خود انجام دهد. این حق حاکمیت اوست. اما سؤال اینجاست که چرا اکنون و چرا در مرز ما؟ این سؤالات را نه من بلکه جامعه آذربایجان می‌پرسند. آذربایجانی‌های سراسر جهان آن را می‌پرسند.
وی افزود: همچنین این سؤال مطرح می‌شود که چرا در دوره اشغال چنین تمریناتی انجام نشد. چرا وقتی ارامنه در جبرئیل، زنگیلان و فضولی بودند ایران رزمایش نظامی برگزار نکرد؟ چرا این کار پس از آزادسازی این سرزمین‌ها و پایان ۳۰ سال اسارت و اشغال صورت می‌گیرد؟ این‌ها سؤالاتی مشروع هستند. البته ما تمایل نداریم اتفاقی بیفتد که به همکاری بلندمدت منطقه آسیب برساند. آذربایجان در اینجا نیز بسیار مسئولانه رفتار می‌کند و امیدوارم واکنش‌های احساسی نسبت به اقدامات قانونی ما موقتی باشند.
 تحلیل رفتار آذربایجان در جنگ اخیر قره‌باغ
پاسخ سؤال علی‌اف کاملاً مشخص است. اما او چشمانش را بسته و واقعیت‌هایی را که خلاف اصل ارتباط دوستانه و حامی‌گرایانه ایران است پنهان می‌کند. مدت مدیدی است که آسمان آذربایجان به جولان گاه پهپادهای اسرائیلی برای سرکشی و ایجاد ناامنی تبدیل‌شده است. مقامات کشورمان مستندات زیادی دال بر همکاری قطعی جمهوری آذربایجان با رژیم اشغالگر صهیونیستی دارند و در جنگ اخیر منطقه قره‌باغ نیز مبرهن شد که آذربایجانی‌ها به‌جای اینکه با استفاده از همکاری‌های لجستیک و آموزشی ایران به تقویت نیروهای مسلح کشور بپردازد و اراضی اشغال‌شده را به دست نیروهای خود آزاد کند دست به‌سوی کشورهای بیگانه ازجمله رژیم صهیونیستی و آمریکا دراز کردند.
درنتیجه زمانی که علی‌اف می‌گوید: «این‌که با کدام کشوری در چه سطحی روابط‌ خود را جلو خواهیم برد، به خودمان مربوط است» پاسخی روشن و تنش‌زا به جمهوری اسلامی ایران است.
 اشاره به سیاست خارجی ایران در قبال این کشور که همواره حامی‌گرایانه بوده و چشمش را بر رفتارهای آن‌ها بسته
جمهوری اسلامی ایران سال‌های متمادی است که حامی تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان بوده است و هیچ‌گاه اهل تعدی یا تجاوز نبوده است اما به نظر می‌رسد علی‌اف قصد دارد با طناب پوسیده نئوعثمانیسم و پان ترکیسم خود را به ته چاه بیندازد و مبرهن است که با تأکید بر اقداماتش برادر بزرگی همچون جمهوری اسلامی را از دست خواهد داد.
 سکوت روسیه در مورد تنش‌های اخیر به چه معناست؟/شرارت باکو و آنکارا در قطع کریدور ایران-روسیه
اما مسئله‌ای که در این میان سؤال‌برانگیز است سکوت روسیه در مورد این اتفاقات است. هرچند روسیه تاکنون موضع رسمی در قبال تنش‌های ایران و آذربایجان اتخاذ نکرده است اما همین سکوت نیز می‌تواند یک نشانه باشد. به باور کارشناسان بین‌الملل روسیه در جنگ اخیر قره‌باغ مواضع خود را اعلام کرد و اگر این بار در مورد رفتارهای آذربایجان با جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان چیزی نمی‌گوید به این معناست که می‌خواهد ایران به‌تنهایی اهداف علی‌اف و سیاست ترک‌ها را بشناسد. آذربایجان و ترکیه مدت‌هاست که رفتارهایشان فراتر از شعارهای نژادپرستی بوده است و عملاً به امپراتوری‌های موهوم خود اشاره‌کرده‌اند. 
هرچند ۱۳ مهرماه مصادف با ۵ اکتبر ۲۰۲۱ حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران به دعوت رسمی مسکو به روسیه سفر کرد و نخستین سفر امیر عبداللهیان با عنوان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به مسکو و دیدار با سرگئی لاوروف همتای روس او بازتاب زیادی در رسانه‌های روسیه داشته است.
به‌طور مثال خبرگزاری «تاس» همزمان با برگزاری کنفرانس مطبوعاتی با انتشار خبری تحت عنوان «لاوروف: ایران و روسیه ایده تشکیل فرمت ۳+۳ با حضور ترکیه و کشورهای قفقاز را بررسی کردند» به نقل از لاوروف نوشت که طرف ایرانی نظر مثبتی در مورد این ایده داشته است.
همچنین سایت روسی نیوز رامبلر رو در مقاله‌ای با عنوان خوشحالی آمریکا از تنش در قفقاز جنوبی با اشاره به اظهارات اخیر برخی مقامات کشورمان و ازجمله سخنان جناب آقای امیر عبداللهیان در مورد مخالفت ایران با تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز و گفت‌وگو با لاوروف در این مورد، به بررسی وضعیت منطقه پرداخت و اعلام کرد که تنش ایجادشده برای آمریکا مایه شادی است.
لذا  سفر حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به مسکو و دیدار با سرگئی لاوروف همتای روس خود روی موضوعات مختلفی تمرکز شد و دو طرف که دیدگاه‌هایشان بر مسائل مختلف منطبق و یا نزدیک اعلام شد و هر دو  بر توسعه همکاری‌های دوجانبه و جهش در مناسبات تأکید کردند. امیر عبداللهیان نگرانی‌های  ایران درباره قفقاز جنوبی را به اطلاع طرف روس رساند و همچنین مواضع کشورمان درباره برجام را به‌صراحت اعلام کرد.
 الهام علی‌اف خطاب به ایران چه گفت؟ /علی‌اف: این‌که با کدام کشوری در چه سطحی روابط‌ خود را جلو خواهیم برد، به خودمان مربوط است
اما در این میان باوجود تمام مستندات و شواهد موجود ۱۳ مهرماه بود که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان با رد اظهار نگرانی مقامات ایران درباره حضور عناصر صهیونیستی در مرزهای شمالی کشورمان، گفت: این‌که با کدام کشوری در چه سطحی روابط‌ خود را جلو خواهیم برد، به خودمان مربوط است.
آناتولی نوشت که الهام علی‌اف رئیس‌جمهوری آذربایجان در نخستین سالگرد آزادسازی شهر جبرئیل از اشغال ارمنستان در جمع شهروندان آذربایجانی، درباره اظهارات مقامات ایران مبنی بر حضور عناصر صهیونیستی در مرزهای شمالی ایران مدعی شد که این اتهامات بی‌اساس و بی‌پایه است.
علی‌اف با اشاره به اظهارات امام‌جمعه اردبیل اظهار داشت: طوری گفته می‌شود که گویا جمهوری آذربایجان، اسرائیل را به منطقه آورده است. آن‌ها اسرائیل را در کجای این منطقه دیده‌اند؟ مدرکی وجود ندارد و هرکسی باید مسئولیت اظهاراتش را بر عهده گیرد.
وی در نقض جملات گذشته خود با اشاره به این‌که آذربایجان سیاست مستقل خود را اجرا می‌کند، گفت: این نخستین سالی نیست که ما سیاست مستقل را در پیش‌گرفته‌ایم. ما با کشورهای همسایه و تمامی کشورها در حول این سیاست مستقل رابطه برقرار می‌کنیم. این‌که با کدام کشوری در چه سطحی روابط‌ خود را جلو خواهیم برد، به خودمان مربوط است.
علی‌اف در خصوص تأثیر تحولات سال گذشته قره‌باغ بر جامعه ارامنه نیز گفت: باید به خیال‌پردازی‌ها در مورد ارمنستان بزرگ و ادعای خاک از ترکیه و جمهوری آذربایجان پایان دهند. چاره‌ دیگری ندارند.
رئیس‌جمهور آذربایجان با اشاره به این‌که آذربایجان به‌عنوان نخستین کشور از سازوکار منطقه‌ای ۶ جانبه مورد پیشنهاد رجب طیب اردوغان همتای ترکیه‌ای خود موافقت کرده است، گفت: اگر برخی از این سازوکار راضی نیستند، ما هم به چنین مکانیزمی نیازی نداریم. می‌دانم برخی از این طرح ناراضی هستند و معتقدند که در خارج از این روند قرار گرفتند. این موضوع به امور داخلی آن‌ها مربوط است. ما این طرح را برای همکاری تمامی کشورهای منطقه پیشنهاد دادیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش روسیه و ترکیه در برقراری ثبات در منطقه تأکید کرد: این سازوکار برای ما کافی است و ارمنستان نیز وارد این سازوکار خواهد شد چون راه دیگری ندارد. واقعیت فعلی منطقه به این شکل است.
رئیس‌جمهور آذربایجان بابیان این‌که باکو از اظهارات ایروان و آنکارا در مورد عادی‌سازی روابط حمایت می‌کند، گفت: هم‌اکنون چارچوب همکاری در منطقه تعیین می‌شود. در دیدار اخیر سران ترکیه و روسیه موضوع روابط ارمنستان و آذربایجان نیز مطرح شد. با مقامات روسیه و ترکیه همواره در تماس هستم. باید تمامی احتمالات خطر وقوع جنگ را از بین برد. فعلاً فرمت ترکیه، روسیه، آذربایجان و ارمنستان برای ما کافی است. این‌که هرکسی بخواهد در این سازوکار حضورداشته باشد یا نه خود می‌داند. این را باید همه بدانند درهرحال هیچ اقدامی بدون رضایت آذربایجان در منطقه نمی‌تواند عملی شود.
وی سپس از واحد نظامی مستقر در این منطقه بازدید کرده و حتی در کنار پهپادهای هارپون اسرائیلی عکس یادگاری گرفت.
 تحلیل اظهارات و اشاره به برخی  اظهارات مقامات ایران
شاید بهتر است سیاست خارجی کشورمان خود را به‌روز و دست از ارتباط‌هایی که صرفاً شعار برادری سر می‌دهند بردارد. زمان آن است سیاست خارجی از شعارزدگی خارج شود و نگاهی واقع‌گرایانه به روابط خود حتی با کشورهای همسایه و منطقه بیندازد. سال‌هاست که جمهوری اسلامی ایران بر تحکیم روابط کشورهای منطقه و تأمین امنیت توسط توان داخلی آن‌ها با همکاری یکدیگر تأکید می‌کند. اما زمانی که کشوری قصد فهمیدن این مهم را ندارد، اصراری نیست. 
همان‌طور که سید کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و وزیر اسبق امور خارجه تأکید کرد ایران به دلیل اتکای به توان داخلی خود قدرت بلامنازع منطقه شده است و پس‌ازاین نیز به هیچ کشوری اجازه نمی‌دهد با میدان دادن به بیگانگان به‌ویژه دشمنان جمهوری اسلامی ایران امنیت مرزها و مردم ما را برهم زند.