عطش آب در روزهای کرونایی
| گروه اجتماعی|
طی هفته‌های اخیر با شیوع بیماری كرونا، بر شستوشوی مداوم دست‌ها، به‌عنوان یگانه راهكار اثرگذار برای حذف ویروس تأکید شده اما می‌توان در كنار توجه به بهداشت، مصرف متعارف آب را نیز مدیریت كرد چرا که وزیر نیرو نسبت به افزایش تا ۴۰ درصدی مصرف آب آشامیدنی باکیفیت در برخی شهر‌ها در پی شیوع ویروس کرونا ابراز نگرانی کرده و گفته است: «همه ما اگر در مصرف آب شرب صرفه‌جویی کنیم که نمونه بارز این صرفه‌جویی، بستن شیر آب در حین شستوشوی دست است می‌توانیم از هدررفت هزاران هزار لیتر آب شرب جلوگیری کنیم و در نتیجه این صرفه‌جویی، تابستانی آرام و بدون مشکل خواهیم داشت.»
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که بارش‌های مقطعی و سیلاب‌ها نمی‌تواند موجب پایداری و بهبود وضعیت منابع آب كشور شود و به تعبیر صاحب‌نظران، بحران آب در کشور ما، موضوعی کوتاه‌مدت و جدید نیست، مشکل اصلی و کنونی کشور ما بحث خشکسالی‌های بلندمدت است. در بازه بلندمدت کشور دچار خشکسالی شده و ما در حقیقت دارای بدهی انباشته آب هستیم و آن خشکسالی بلندمدت به‌واسطه بارش کوتاه‌مدت و سریع که منجر به وقوع سیل‌های بزرگ هم می‌شود، اصلا جبران‌شدنی نیست و البته انتظار هم نمی‌رود که حل شود. با یک بارش مقطعی و سیل‌آسا، شاید خشکسالی کوتاه‌مدت حل شود اما بدهکاری انباشته‌شده آب که در خلال سال‌های زیاد و به دلایل مختلف به وجود آمده است، حل نشده و باید با تقسیط در درازمدت آن را پرداخت کرد. حال به نظر می‌رسد در چنین شرایط بغرنجی و در سایه بیماری كشنده كرونا، صرفه‌جویی آب در بخش خانگی، مورد اغماض واقع شده است.
* ما در طول ۳۰ سال اخیر، ذخیره هزارساله آب را مصرف کرده‌ایم
محمد درویش از کنشگران محیط‌زیست در گفت‌وگو با« رسالت» ابراز می‌دارد که «این نگرانی کاملا درستی است به این خاطر که منابع آب شیرین و قابل شرب کشور بسیار گران و محدود است و اصولا کشور توان اضافه‌بار در حد ۳۰ تا ۴۰ برابر ندارد، البته ما نمی‌خواهیم که هموطنان مسائل بهداشتی را رعایت نکنند، حتما باید چندبار در روز و ۲۰ ثانیه دست‌ها شسته شود اما نکته‌ای که باید در نظر گرفته شود، این است که نیاز نیست در طول آن ۲۰ ثانیه
شیر آب‌باز باشد، بنابراین باید در مدتی که صابون مایع را به تمام دست می‌مالند، شیر را ببندند و با یک لیوان آب هم می‌توان دست را شست‌وشو داد، اگر همین یک نکته رعایت شود، در مصرف آب صرفه‌جویی خواهد شد. مطابق بررسی‌هایی که دفتر امور اجتماعی وزارت نیرو انجام داده، ما می‌توانیم میزان مصرف آب را تا چهارپنجم کاهش بدهیم و اگر این اتفاق بیفتد یعنی با ۱۰ درصد اضافه‌بار، در مواجهه با کرونا هم مسائل بهداشتی را رعایت می‌کنیم و هم منابع آبی‌مان را از دست نمی‌دهیم و این ۱۰ درصد مشکلی را ایجاد نخواهد کرد، به‌خصوص این‌که کشور به‌عنوان دومین سال، در شرایط ترسالی قرار دارد و اغلب مخازن سدهای ما وضعیت خوبی دارد و حتی در کشورهایی که سرانه آبی چندین برابر ایران است، مردم آب را کاملا حساب‌شده مصرف کرده و صرفه‌جویی می‌کنند، به این دلیل که هم باید هزینه‌های بیشتری بابت آن بپردازند و هم این‌که می‌دانند آب می‌تواند به تاب‌آوری سرزمینشان بینجامد و این هزینه‌ها می‌تواند در بخش‌هایی صرف شود که کیفیت زندگی آن‌ها را ارتقا می‌دهد.»
او تأکید می‌کند: «در بهترین حالت اگر ما در یک منطقه یک متر بارندگی داشته باشیم، حدود یک‌پنجم آن می‌تواند در زمین نفوذ کند. بنابراین در حال حاضر که اعلام می‌شود، میزان افت سطح آب زیرزمینی در طی دو دهه اخیر به حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر رسیده، ما اگر بخواهیم انتظار داشته باشیم که با بارندگی‌های امسال در تهران به فرض مثال یک متر باران ببارد، با توجه به این‌که سطح سفره‌های آب زیرزمینی در تهران به‌طور متوسط ۱۲۰ متر پایین رفته است. ما نیاز به بارندگی به ارتفاع ۶۰۰ متر داریم درصورتی‌که ما حتی یک متر هم بارندگی نداشته‌ایم. پس این‌یک توهم کاملا غلط است. ایرانیان در طول ۳۰ سال اخیر، ذخیره هزارساله آبشان را مصرف کرده‌اند و نباید تصور کنند که با یکی دو سال بارندگی می‌توانند همان رویه سابق را ادامه بدهند. این بارش‌ها شدت زیادی دارند و در مدت‌زمانی کم اتفاق می‌افتند و به خاطر این‌که پوشش‌های گیاهی منطقه از بین رفته، مجالی برای نفوذ در خاک پیدا نمی‌کند و به شکل هرزآب و سیلاب در سطح خاک جاری می‌شود و خاک را می‌شوید. اگر شدت این بارندگی‌ها کم بود و پوشش‌های گیاهی مناسبی داشتیم، این باران‌ها می‌توانست مؤثرتر باشد. به‌هرحال بارندگی‌ها می‌تواند وضعیت تاب‌آوری سرزمینمان را از آن شرایط بسیار بحرانی نجات دهد.»
درویش در توضیح علت حریصانه مصرف آب توضیح می‌دهد: قیمت آب در کشور ما، واقعی نیست و مردم به نسبت سایر نهاده‌هایی که وجود دارد، ارزشی برای آب قائل نیستند. نکته دوم این است که شاهد کار فرهنگی درستی در زمینه حفظ ارزش آب نیستیم و باید مستندهای جذاب در این حوزه ساخته شده و آموزش‌ها از مدارس و مهدکودک‌ها آغاز شود.»
*مصرف آب در بخش کشاورزی بالاست نه در بخش مصارف خانگی
اما تورج فتحی از دیگر صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه محیط‌زیست که در گفت‌وگو با روزنامه« رسالت» بر این نکته صحه می‌گذارد که «با توجه به شرایط خاص کشور و بحران کرونا طبیعتا رعایت بهداشت و سلامت فردی از هر مسئله دیگری اولویت بالاتری دارد و اگر در فصول خشک سال قرار داشتیم و آب شرب با مصرف غیرضروری همراه بود، آنگاه می‌توانستیم بگوییم میزان مصرف باید کاهش پیدا کرده و مدیریت شود. اما اکنون در شرایطی قرار داریم که نمی‌توانیم در مورد مصرف بهداشتی آب به مردم بگوییم رعایت کنند و میزان مصرف را به حد متعارف برسانند. گفته می‌شود این روزها مصرف آب در تهران طی ۵۰ سال گذشته رکورد زده و ۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش مصرف داشته‌ایم. به‌طورکلی میزان مصرف آب شرب در کشور، نسبت به مصارف دیگر به‌مراتب کمتر است، در طول سال بیش از ۸۵ تا ۸۸ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و میزان مصرف آب شرب برای کل کشور حدود ۵ تا ۸ میلیارد مترمکعب است و اگر در چنین شرایطی، ۳ تا ۴ میلیارد مترمکعب به این میزان مصرف افزوده شود، در کل اتفاق آن‌چنانی رخ نمی‌دهد به‌ویژه این‌که ما در فصل پرباران هستیم و طبیعتا در این فصل، مصارف بخش کشاورزی محدودتر است و بیشترین مصارف این بخش، اردیبهشت و خردادماه و در طول تابستان است. در حال حاضر در فصلی هستیم که مصارف آب در بخش کشاورزی کمتر است و با توجه به شرایط کرونایی فعلی، تنها راه مقابله با آن، رعایت بهداشت فردی است، تصور نمی‌کنم منطقی باشد که از مردم درخواست کنیم برای مصارف بهداشتی، صرفه‌جویی خاصی داشته باشند. البته می‌توانیم به کارواش‌ها و مراکزی که مصرف آب مضاعفی دارند، تذکر بدهیم تا صرفه‌جویی کنند.»
او در مورداستفاده صحیح آب در جامعه عنوان می‌کند: « وقتی در کشورهای توسعه‌یافته نسبت به استفاده اصولی از مصارف آب، سخنی به میان می‌آید، پیش از دادن هشدارهای لازم به مردم و آموزش و اطلاع‌رسانی برای بحث فرهنگ‌سازی به‌صورت پایه‌ای و اصولی، مصارف آب بهداشتی را از آب شرب در مناطق شهری و پرجمعیت جدا کرده‌اند. یعنی هر شهروندی در منزل خودش دو انشعاب آب دارد، انشعاب مصارف بهداشتی و انشعاب شرب، در این صورت آن‌ها می‌توانند در ارتباط با همه نوع رعایت مصرف به مردم اطلاع‌رسانی بکنند بنابراین ما اقدامات پایه‌ای و اصلی را انجام نداده‌ایم و از آن‌سو می‌خواهیم به مردم فشار بیاوریم که میزان مصرف را کاهش بدهند. حداقل در این بازه زمانی تصور نمی‌کنم که چنین مسائلی، جایگاهی داشته باشد و مردم بخواهند به آن اعتنا بکنند. اما چنانچه در فصل خشک باشیم و مصارف ما در بخش کشاورزی و سایر بخش‌ها افزایش پیدا کند، آنگاه می‌توانیم توصیه‌ها و اطلاع‌رسانی‌های لازم را برای شهروندان داشته باشیم تا مناطقی که به لحاظ منابع آبی، شرایط حادی داشته و دچار تنش آبی هستند، مراعات کنند اما اکنون زمان مناسبی برای این‌گونه هشدارها نیست چون با بحران بزرگ‌تری روبه‌رو هستیم.»
«فتحی» توضیح می‌دهد: «به‌طورکلی فارغ از شرایط کرونایی، مصرف دست و دلبازانه و حریصانه مردم ایران در حوزه آب به چند دلیل عمده بازمی گردد، اول از همه قیمت ارزان آن به چنین مسئله‌ای دامن زده اما در نظر داشته باشید که بخش عمده مصرف آب مربوط به بخش کشاورزی است و بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر در این حوزه مصرف می‌شود و اگر درصدی از این مصرف را مدیریت کرده و کاهش دهیم، به میزان زیادی به وضعیت منابع آب کمک خواهد شد. ما نباید به موارد جزئی و فرعی توجه ویژه داشته باشیم اما موارد مهم‌تر و اصولی‌تر را فراموش کنیم. لذا اولویت اول را باید به مصارف کشاورزی اختصاص داد و این بخش را مدیریت کرد، زیرا به‌رغم بحران و تنش آبی، همچنان در برخی مناطق، کشاورزی به‌صورت سنتی و غرقابی رونق دارد درحالی‌که باید کشاورزی به‌صورت مکانیزه اجرایی شده و با کاهش راندمان آبیاری، الگوی مصرف، اصلاح شود و ضمن پیش‌بینی الگوی کشت، برخی محصولات که به آب بیشتری نیاز دارند، ممنوع اعلام شود و در مقابل کشت برخی محصولات با میزان پایین‌تر آبی که مصرف می‌کنند، موردتوجه قرار گیرند، این مسئله به‌صورت دستورالعمل در نقاط مختلف کشور به اجرا درمی‌آید تا بتوانیم از آن ۸۶ میلیارد مترمکعبی که در بخش کشاورزی به‌صورت بی‌رویه مصرف می‌شود، به میزان قابل‌توجهی صرفه‌جویی کنیم و آن میزان صرفه‌جویی که انجام می‌شود را جهت مصارف و بهبود شرایط محیط‌زیست و تالاب‌ها و رودخانه‌ها و تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی که اغلب آن‌ها بیلان منفی پیدا کرده‌اند و دچار فرونشست شده‌اند، اختصاص دهیم. ما می‌توانیم به‌موازات صرفه‌جویی در بخش کشاورزی، محیط‌زیست را احیا کنیم. براین اساس باید تأکید کرد مصرف ما در بخش شرب و صنعت به‌صورت سرجمع به‌اندازه یک‌هشتم یا یک‌نهم بخش کشاورزی است. البته در بخش صنعت هم، مصرف بی‌رویه اتفاق افتاده و در بخش شرب هم معضلات و مسائلی وجود دارد که به این موارد باید در جای خود رسیدگی کرد.»
* بارش‌های مقطعی و سیلاب‌ها و عدم پایداری منابع آب
این کارشناس محیط‌زیست در پاسخ به این پرسش که آیا بارش‌های مقطعی و سیلاب‌ها می‌تواند موجب پایداری و بهبود وضعیت منابع آب كشور شود، عنوان می‌کند: «بارندگی‌های فصلی، در برخی سال‌ها بهتر است، مثل سال آبی گذشته و امسال که بیشتر از حد نرمال بوده است، ازاین‌رو می‌توانیم امیدوار باشیم که در بخش شرب خیلی با مشکل حادی روبه‌رو نشویم، به‌این‌علت که در طول چند دهه اخیر تعداد زیادی سد ساخته‌ایم و می‌توانیم حداقل برای بخش شرب به میزان لازم آب را ذخیره کنیم. اما در بخش آب‌های زیرزمینی به‌خصوص در فلات مرکزی، تعداد زیادی از سفره‌های آب زیرزمینی ما دچار بیلان منفی هستند که این بیلان برای استانی مثل خراسان رضوی از ۲۰ سال گذشته به این‌طرف، همچنان منفی است و باوجود این‌که برخی سال‌ها مثل سال گذشته و امسال بارندگی‌ها مناسب بوده، این بیلان منفی در چند سال بارندگی‌های بالاتر از حد متوسط، قابل جبران نیست. چون فقط بارندگی نیست که می‌تواند سفره‌های آب زیرزمینی را به حالت اولیه برگرداند بلکه ما باید اقدامات، طرح‌ها و برنامه‌هایی را در مقیاس ملی و منطقه‌ای اجرا کنیم تا بتوانیم از بارندگی‌هایی که بیشتر از حد نرمال هست، برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی که بیلان منفی پیداکرده‌اند، استفاده کنیم. اما بعضی از سفره‌های آب زیرزمینی، دچار فرونشست شده‌اند، طبعا این‌ها برگشت‌ناپذیر است اما آن‌هایی که همچنان بیلان منفی دارند و فرونشست در آن دشت‌ها اتفاق نیفتاده، امکان اعاده به وضع سابق وجود دارد ولی باید طرح‌های تغذیه مصنوعی و کنترل سیلاب و حفاظتی در زمان‌هایی که هنوز بارندگی‌ها شروع نشده، اقدامات لازم برای تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی انجام شود تا در زمان بارندگی‌ها بتوانیم سیلاب‌ها را کنترل کنیم و از این طریق، به‌تدریج بعد از چند سال، بسته به این‌که در هر دشتی چقدر بیلان منفی داریم و چند سال بارندگی‌ها بالاتر از حد نرمال است، بتوانیم سفره‌های آب زیرزمینی را به وضع سابق اعاده کنیم. اما با توجه به شرایط فعلی، حتی اگر بارندگی‌هایمان بیش از ۱۰ سال آینده هم بالاتر از حد نرمال باشد، نمی‌توانیم در فلات مرکزی ایران امیدوار باشیم که آبخوان دشت‌های ما به شرایط نرمال برگردد، مگر این‌که چاه‌های غیرمجاز مسدود شده و بهره‌برداری از چاه‌های مجاز محدود شود و در کنار این مسائل، طرح‌های حفاظتی مثل تغذیه مصنوعی و طبیعی و آبخوان‌داری و کنترل سیلاب؛ بموقع و درست و به‌صورت کارشناسی و فنی اجرایی گردد، در این صورت چنانچه سال‌های آینده در دوره‌های ترسالی قرار گرفتیم، بعد از گذشت بیش از یک دهه، می‌توانیم امیدوار باشیم که بخشی از این آبخوان‌ها احیا خواهد شد.»
کرونا , گروه اجتماعی , مصرف آب , وزیر نیرو
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.