حانیه مسجودی
حدود ۱۰ روز از غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم ایران می‌گذرد و کشورهای غربی همچنان درحال اظهارنظر هستند. یک روز وزیر خارجه آمریکا و یک روز اتحادیه اروپا. کشورهای خرد و همواره مدعی نیز که بماند. 
۱۵ دی‌ماه بود که رئیس سازمان انرژی اتمی از آغاز تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تأسیسات فردو خبر داد و ساعاتی پس از آغاز فرآیند تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در مجتمع غنی‌سازی شهید علیمحمدی (فردو) در روز دوشنبه، اتحادیه اروپا نسبت به آن واکنش نشان داد. «پیتر استانو» سخنگوی این اتحادیه مدعی شد که این اقدام ایران یک «انحراف قابل‌توجه» از تعهدات تهران ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ است.
اکنون پس از اجرای مصوبه مجلس تحت عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها»، کشورهای ۱+۴ و آمریکا که سه سال گذشته از توافق قانون جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد،‌ نگران نقض شدید این توافق هستند و این درحالی است که دقیقا پس از امضای برجام درسال ۹۴ و اجرای آن در سال ۹۶ هیچ‌یک از تعهدات خود را اجرایی نکردند. 
همان اندک مدتی که آمریکا در برجام باقی‌مانده بود، اما نه آمریکا و نه کشورهای اروپایی در واقعیت هیچ‌یک از مفاد این توافق را اجرایی نکردند. درادامه به تعهدات ایران در توافق برجام و تعهدات کشورهای ۱+۵ می‌پردازیم. 
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای غنی‌سازی با غلظت ۲۰ درصد در ایران را موجب «نگرانی عمیق» این اتحادیه دانست، دقت کنید، نگرانی عمیق! این عبارت اسمی در حالی است که کشورهای اروپایی که پس از خروج آمریکا از برجام در واقعیت فقط به دنبال خرید وقت بودند، اکنون عمیقا نگران هستند. اما از چه؟ دقیقا از همان اقدام و رویکردی که جمهوری اسلامی ایران باید مدت‌ها قبل عملیاتی می‌کرد و به‌جای اتخاذ دیپلماسی لبخند رئیس‌جمهور و وزیر امورخارجه درمقابل نخست‌وزیر انگلستان و رئیس‌جمهور فرانسه و معاونان و مشاوران آن‌ها، دیپلماسی قدرت و اقتدار را جایگزین می‌کرد.
مذاکره‌کنندگان با ایران در سال ۹۲ زمانی که بعد از سال‌ها مذاکره، برجام به امضاء رسید، کشورهای ۱+۵ در متن این توافق آوردند که درگذشته این نگرانی مطرح‌شده بود که ایران از مذاکرات برای خرید زمان به‌منظور پیشبرد برنامه‌ هسته‌ای خود استفاده خواهد کرد. 
این اقدامات گام اولیه اگر با یکدیگر اتخاذ شود، کمک می‌کند که ایران نتواند از پوشش مذاکرات برای تداوم پیشبرد برنامه هسته‌‌ای خود در مدتی که ما درباره‌ یک راه‌حل درازمدت و جامع که همه‌ نگرانی‌های جامعه بین‌المللی را برطرف می‌کند مذاکره می‌کنیم، استفاده کند. 
درازای آن و به‌عنوان بخشی از این گام اولیه، گروه ۱+۵، لغو تحریم‌های محدود، موقتی، هدفمند و قابل بازگشتی را به ایران ارائه می‌‌کند. 
ساختار این لغو تحریم‌ها طوری است که بخش اعظم رژیم تحریم‌ها ازجمله ساختار تحریم‌های کلیدی نفت، بانکداری و مالی در جای خود باقی می‌ماند. گروه ۱+۵ به اعمال شدید این تحریم‌ها ادامه خواهد داد. 
اگر ایران به تعهداتش عمل نکند، ما لغو تحریم‌های محدود را لغو خواهیم کرد و تحریم‌های اضافی به ایران اعمال می‌کنیم.
 تعهدات کشورهای ۱+۵ در برجام چیست؟
در ازای این گام‌ها، گروه ۱+۵ لغو تحریم‌های محدود، موقتی، هدفمند و قابل بازگشتی را ارائه می‌کند و درعین‌حال بخش اعظم تحریم‌هایمان ازجمله ساختار تحریم‌های نفتی، مالی و بانکداری را حفظ می‌کنیم. اگر ایران به تعهداتش عمل نکند، لغو تحریم‌ها را لغو می‌کنیم. 
گروه ۱+۵ به‌طور مشخص متعهد شده است که به مدت ۶ ماه، اگر ایران به تعهداتش تحت این توافق عمل کند، تا جایی که تحت سیستم‌های سیاسی‌شان امکان‌پذیر باشد تحریم‌های هسته‌‌ای جدیدی را اعمال نکنند.
همچنین این کشورها متعهد شدند برخی تحریم‌ها در زمینه‌ طلا و فلزات گران‌بها، بخش خودروسازی ایران و صادرات پتروشیمی ایران را به حالت تعلیق درآورد و احتمالا حدود ۱/۵ میلیارد دلار درآمد را در اختیار ایران قرار دهد.
کشورهای طرف غربی دوباره متعهد شدند مجوز بازرسی‌ها و تعمیرات مرتبط با ایمنی در داخل ایران را برای برخی خطوط هوایی خاص ایرانی بدهند.
کشورهای ۱+۵ متعهد شدند اجازه دهند که خرید نفت ایران در سطح فعلی که به نحو قابل‌توجهی کاهش‌یافته است یعنی سطوحی که ۶۰ درصد کمتر از دو سال پیش است باقی بماند.
درنهایت نیز تأکید شد در مدتی که ایران به تعهداتش عمل می‌کند، ۴/۲ میلیارد دلار از این فروش‌ها اجازه پیدا می‌کند در اقساط به ایران انتقال یابد و اجازه دهد که ۴۰۰ میلیون دلار به‌صورت کمک‌های تحصیلی دولتی از صندوق‌های ایرانی محدودی مستقیما به مؤسسات آموزشی شناخته‌شده در کشورهای ثالث انتقال یابد تا هزینه‌های تحصیلی دانشجویان ایرانی تسویه شود.
همچنین بنا شد کشورهای ۱+۵ تعاملات انسان‌دوستانه که طبق قانون آمریکا اجازه‌ آن داده‌شده است را تسهیل بخشند. 
تعاملات انسان‌دوستانه، تعاملات مربوط به خرید غذا، کالاهای کشاورزی، دارو و ابزارآلات پزشکی توسط ایران است. آن‌ها همچنین متعهد شدند علاوه بر آن معاملات مربوط به هزینه‌های پزشکی را که در خارج از کشور به وجود آمده است تسهیل بخشند و تأکید کردند ما این کانال را برای نفع‌رسانی به مردم ایران برقرار خواهیم کرد! 
 محدودیت‌های ایران در برجام
طبق برجام دسترسی به بخش اعظم دارایی‌های خارجی ایران که حدود ۱۰۰ میلیارد دلار است به‌واسطه‌ تحریم‌ها امکان‌پذیر نیست یا محدود است.در ۶ ماه آینده فروش نفت خام ایران نمی‌تواند افزایش یابد.
همچنین در سال ۹۲ در برجام نوشتند تحریم‌های نفتی به‌تنهایی در مقایسه با آن‌چه ایران در یک دوره‌ ۶‌ماهه در سال ۲۰۱۱ یعنی پیش از اجرایی شدن این تحریم‌ها به دست آورد، باعث از دست رفتن حدود ۳۰ میلیارد دلار درآمد توسط ایران می‌شود که حدود
 ۵ میلیارد دلار در ماه است. اگرچه ایران اجازه‌ دسترسی به ۴/۲ میلیارد دلار از درآمدهای نفتی‌اش را خواهد داشت، حدود ۱۵ میلیارد دلار از درآمدهایش در طول این مدت به حساب‌های مسدود شده‌اش در خارج از کشور ریخته خواهد شد.
به‌طور خلاصه غربی‌ها تأکید کردند انتظار داریم که موجودی پول ایران در حساب‌های مسدود شده‌اش در خارج از کشور تحت مفاد این توافق افزایش یابد، نه کاهش.
همچنین گروه ۱+۵ با تأکید بر «حفظ فشار اقتصادی به ایران و حفظ ساختار تحریم‌هایشان» در برجام آورده‌اند: «در طول فاز اولیه، ما به اعمال شدید تحریم‌هایمان علیه ایران ازجمله اتخاذ اقدامات علیه کسانی که سعی می‌کنند از تحریم‌هایمان اجتناب کنند یا آن‌ها را دور بزنند ادامه خواهیم داد. تحریم‌هایی که روی فروش نفت خام تأثیر می‌گذارند و  همچنان به دولت ایران فشار وارد خواهند آورد.»
۵+۱ در توافقنامه منتشرشده مدعی شده است که «ما در همکاری با شرکای بین‌المللی‌مان فروش نفت ایران را از ۲/۵ میلیون بشکه در روز در اوایل سال ۲۰۱۲ به یک‌میلیون بشکه در روز در مرحله‌ کنونی رسانده‌ایم و توانایی فروش تقریبا ۱/۵ میلیون بشکه در روز را از ایران گرفته‌ایم. یعنی از دست رفتن بیش از ۸۰ میلیارد دلار از اوایل سال ۲۰۱۲ که ایران هرگز نمی‌تواند آن را جبران کند.»
یادآوری تاریخ همواره نقطه‌های کور و تاریکی که دیگران فراموش کرده‌اند را روشن می‌کند. یک نمونه از بدعهدی کشورهای عضو برجام مربوط به لغو تحریم‌هایی است که بالاتر در مورد آن نوشتیم. 
حال جوزپ بورل پاسخ دهد که آیا کشورهای آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه، روسیه و چین به کمک اتحادیه اروپا تحریم‌هایی که در قالب برجام قول لغو آن‌ها را داده بودند را لغو کرده یا افزایش داده‌اند؟ 
اکنون بیش از ۵ سال است که جمهوری اسلامی ایران ذیل تعهدات برجامی پروتکل الحاقی NPT و حتی برخی موارد فراپروتکلی! مثل نظارت آژانس بر قطعه‌سازی و تغلیظ سنگ معدن اورانیوم را اجرا می‌کند. 
بیش از ۵ سال است که جمهوری اسلامی ایران ذیل تعهدات برجامی با محدودیت سقف غنی‌سازی ۳/۶۷ درصد آن‌هم صرفا به روش سانتریفیوژی و فقط هم در نطنز روبه روست و سایت غنی‌سازی فردو اجازه غنی‌سازی اورانیوم را نداشته است.
اکنون بیش از ۵ سال است که جمهوری اسلامی ایران ذیل تعهدات برجامی باید اورانیوم غنی‌شده ۲۰ درصد موردنیاز در راکتور تهران را حدود ۱۰ سال وارد کند آن‌هم درصورتی‌که خودش مکان و امکانات لازم آن را دارد ولی نمی‌تواند. حال با مصوبه مجلس این امکان فراهم‌شده است.
اکنون ۵ سال از امضای برجام می‌گذرد و ایران طبق بندهای توافق به مدت هشت سال  حق تولید سانتریفیوژ نخواهد داشت و برای ۱۵ سال ایران تنها به‌شرط اجازه ۱+۵ و کنترل آژانس می‌تواند تجهیزات غنی‌سازی و یا دانش آن را صادر و یا وارد کند.
سال ۹۲ برجام نوشتند که با توجه به ذخایر فعلی اورانیوم غنی‌شده، ایران بالای ۹۵ درصد اورانیوم غنی‌شده فعلی خود را در همین ابتدای توافق (با چه قیمتی؟) باید بفروشد که طبعا در صورت به هم خوردن توافق، برگشت‌پذیر نخواهد بود
اکنون بیش از ۵ سال است که جمهوری اسلامی ایران ملزم به بازطراحی راکتور آب‌سنگین اراک آن‌هم با تایید ۱+۵ در مورد روند بازطراحی شده است.اکنون بیش از ۵ سال است که در توافق برجام تأکید شده اجرای تعلیق تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای منوط به تایید آژانس مبنی بر انجام تعهدات ایران خواهد بود. لغو تحریم‌ها نیز ۸سال بعد در «چارچوب قوانین و اختیارات دولت آمریکا و اتحادیه اروپا» صورت می‌گیرد.
بنابراین منطقی این بود که با اجرای گام‌به‌گام  تعهدات ایران، لغو تحریم‌ها نیز به‌صورت تدریجی انجام شود. اکنون اما دیر نیست و با اجرای مصوبه اخیر مجلس کشورهای غربی حتی آمریکای خارج‌شده از برجام واکنش نشان دهند و این نشان می‌دهد دنیای امروز، جای روشنفکری نیست بلکه زمان نمایان کردن زوایای پنهان قدرت است.