گروه اجتماعی
اگرچه مصوبه صیانت از فضای مجازی باطل شده و رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی اعلام کرده است، کمیسیون مشترک در بررسی کلیات طرح صیانت تخلفات آشکار داشته و بناست ادامه بررسی طرح صیانت به بعد از ایام بررسی بودجه موکول شود اما همچنان این بحث در فضای مجازی داغ است و دلواپسی در کلام عموم مردم موج می زند، دلواپسی از وقوع این اتفاق که به زعم قاطبه مردم، تأثیر ناخوشایندی بر زندگی آنها خواهد داشت. بنابراین غبار و فضای سنگینی بر جامعه حاکم شده و این موضوع با ابهامات و علامت سؤال‌های بسیاری همراه است، در چنین فضایی اغلب کارشناسان و تحلیلگران اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به‌دنبال آن هستند که مسئله را از زوایای مختلف ریشه‌یابی کرده و تحلیل خود را درباره آثاری که برخی از تصمیمات و اظهارات نابجای مسئولان در جامعه به جای می گذارد، ارائه کنند. حتی پیش تر برخی از جامعه شناسان دیدگاه صریح خود را با این مضمون مطرح نموده اند که با نگاهی به تاریخچه محدودسازی و کنترل اطلاعات در می یابیم؛ هیچ‌گاه این سیاست‌ها نتوانسته به آنچه که در ذهن قانونگذاران بوده برسد. اما نه فقط در این موضوع مشخص بلکه در سایر موضوعات نیز نوع واکنش حاکمیت به کنش عقلانی، منطقی و به دور از احساس، می تواند نقطه شروع و تجربه مثبت و فتح بابی در تعاملات مردم و مطالبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با نهاد بالادستی باشد.
فارغ از آنکه طراحان طرح صیانت از فضای مجازی در اقناع افکار عمومی موفق نبوده اند، باید یادآوری کرد، سیاست‌های محدودکننده طی سال‌های اخیر اعم از قوانین احزاب، فعالیت‌های اینترنتی، ماهواره‌ها و… نتیجه‌بخش نبوده و محمدعلی الستی، دکترای جامعه‌شناسی ارتباطات و استاد دانشگاه بر این باور است که همواره هر دو طرف (چه افراد موافق محدودیت و چه افراد مخالف) در برخی مواقع از شرایط سوءاستفاده کرده‌اند. وقتی یک گروه با عنوان مصونیت، محدودیت ایجاد می‌کند قدرت برقراری محدودیت مطلق را ندارد، برای مثال می‌توان به ممنوعیت ویدئو و وی‌اچ‌اس اشاره کرد. 
الستی قبول دارد که همیشه برخی افراد از آزادی سوءاستفاده می‌کنند و چنین بحران‌هایی انکارناپذیر هستند اما باید نظارتی صورت بگیرد و مسدود کردن نمی‌تواند راهکار مناسب و نتیجه‌بخشی باشد. اگر سابقه پرداختن به موضوعاتی این چنین را در ۴۰ سال اخیر بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که سیاست ایجاد محدودیت هیچ‌گاه نتوانسته سیاست موفقی باشد. امروز صیانتی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح کرده‌اند تداعی‌کننده محدودیت است و از مصونیت نشانی در این طرح دیده نمی‌شود. در دنیا هیچ محدودکننده‌ای هیچ گاه در طول تاریخ با صراحت به اینکه سیاستش محدود کردن است تأکید نکرده است.
 جامعه را قانع کنید
بی تردید هیچ یک از منتقدان، با ساماندهی فضای ولنگار مجازی مخالفتی ندارند. در این ارتباط می توان به گفته های جلال رشیدی کوچی- عضو کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی تکیه کرد که در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا، به این موضوع اشاره کرده که علت مخالفتش، با نحوه تصویب این طرح و برخی از مفاد آن است. او که موافق ساماندهی فضای مجازی است، می گوید: باید به این نکته توجه داشت که مردم هم این نظر را دارند که فضای مجازی رها شده است، اما بحث بر سر این است که آیا این طرح و شیوه تصویب آن می تواند این فضا را ساماندهی کند یا خیر؟ حرف اول و آخر من در این مدت این بود که ما وقتی قصد داریم چنین طرح مهم، حیاتی و کلیدی که با شئونات زندگی ۸۰ میلیون انسان سر و کار دارد را تصویب کنیم، قبل از هر چیز باید جامعه و مردم خود را قانع کنیم.
این عضو کمیسیون مشترک بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی با تأکید براینکه دلیل نگرانی امروز مردم این است که اصلا نمی دانند چه اتفاقی قرار است بیفتد، عنوان می کند: کمیسیون مشترک بعد از ۴۵ جلسه که خود اعضای کمیسیون به برگزاری این جلسات اذعان دارند، نتوانسته ذره ای از این نگرانی را کاهش دهد.
 روش‌های سلبی جواب نمی دهد
«علیرضا شریفی یزدی» به عنوان جامعه شناس از این نگرانی ها و پیامدها می گوید و به «رسالت» توضیح می دهد: «آنچه در حال وقوع است، در بلندمدت به نتیجه مطلوبی ختم نخواهد شد. همانند بسیاری از مسائل که تجربه آن را داشته ایم و طرح صیانت نیز با رویه موجود، در نهایت به جایی نخواهد رسید. 
به نظر می رسد این تصمیم ناشی از نگاه امنیتی به مقوله اینترنت است درحالی که اینترنت و فضای مجازی به همان اندازه ای که می تواند آسیب زا باشد، فرصت است. از سوی دیگر، تبعات تصمیماتی که مردم با آن مخالف اند می تواند خشم عمومی را به شدت افزایش دهد. مسئله دیگر این است که فاصله میان مسئولین و مردم افزایش می یابد و رابطه میان حاکمیت با توده مردم دچار صدمه سنگینی خواهد شد و سرمایه اجتماعی به شدت کاهش می یابد، همه ما به خاطر داریم که در دوره ریاست جمهوری ترامپ از اینترنت های
چمدانی صحبت شد، یعنی مردم به اینترنتی غیر از آنچه توسط دولت مدیریت می شود، دسترسی داشته باشند لذا طرح‌هایی مثل صیانت نیز موجب می شود آن هدف اصلی طرح، به بیراهه برود و نتیجه معکوس داشته باشد. یادمان نرود که در هیچ کجای دنیا این روش‌ها جواب نداده است و در کشوری که مردم با اینترنت آزاد آشنایی دارند، روش‌های سلبی به منظور محدودسازی غلط است و نتیجه بخش نخواهد بود. ضمن اینکه برای هر تصمیمی حتما باید اقدامات کارشناسی و مطالعاتی دقیقی صورت بگیرد و به تجربه ثابت شده که اگر به خواست عمومی توجه نشود و در کوتاه مدت منافع اقلیت و یا گروه خاصی مدنظر باشد، آن طرح یا برنامه اثربخش نخواهد بود.»
  طرح صیانت و افزایش موج مهاجرت
مهاجرت سال‌هاست از بدنه نخبگان عبور کرده و به بدنه متوسط جامعه رسیده، هشداری که از سوی اسفندیار اختیاری- رئیس کمیته پژوهش و فناوری مجلس داده شده است. اختیاری با تأکید بر ضرورت توجه به شایسته سالاری و هویت ملی برای جلوگیری از خروج نخبگان، مطرح کرده، بهتر است به جای این همه طرح صیانت، طرح صیانت از هویت و پول ملی داده شود تا هر روز شاهد کاهش ارزش پول ملی نباشیم چرا که در چنین شرایطی سرمایه های کشور از جمله سرمایه انسانی از دست می رود.
«شریفی یزدی» نیز به این مقوله گریزی زده و می گوید: « موضوع مهاجرت از ایران، بیشتر از آنکه جاذبه مقصد باشد، دافعه مبدأ است و ما می دانیم که هدف اصلی مردم ما این است که از اینجا بروند، نه اینکه به کجا بروند. طبیعتا تصمیماتی نظیر صیانت به این مسئله دامن می زند، البته شک ندارم چنین تصمیماتی با نیت خیر انجام می شود و کسانی که طرح‌های این چنینی را ارائه می دهند، دلسوز هستند اما به نظرم جامعه را نمی شناسند و یا منافع کوتاه مدت گروهی خاص را بر منافع بلندمدت کل جامعه ترجیح می دهند، به یقین طرح‌هایی از این دست باعث افزایش موج مهاجرت خواهد شد. ما در حال حاضر رتبه اول خرید مسکن را در ترکیه داریم. قبلا همین رتبه را در دبی داشتیم. در این وضعیت اقتصادی نابسامان، سرمایه های سنگینی از کشور خارج می شود که در این زمینه هیچ فکری نشده است. باید در نظر داشته باشیم که به هر شکل اینترنت، ابزار زندگی روزمره مردم است و نمی توان کشور را از جامعه جهانی جدا کرد.»
«اردشیر گراوند» نیز در قامت جامعه شناس این تحلیل را ارائه می دهد که نوع مواجهه کشورها با موضوع نوآوری، زمینه جذب و یا دفع افراد نخبه را فراهم می کند. گراوند به «رسالت» می گوید: «نخبه یعنی کسی که حداقل ۱۰ سال از جامعه خود جلوتر است. اگر بسترهای نوآوری را فراهم کنیم، آن زمان است که نخبگان در این کشور ماندگار خواهند بود. یکی از بسترها در عصر جدید، زیرساخت اینترنت است. وقتی این بستر را محدود می کنید، کدام نخبه حاضر می‌شود به ایران بیاید و یا در این کشور ماندگار شود، آن هم در شرایطی که مهم‌ترین ابزار ارتباطی و تعاملی در معرض تصمیمات غلط و یکسویه قرار دارد. اغلب اظهارات و اقدامات و رفتارهایی که از ناحیه مسئولان صورت می گیرد، محرک رفتن نخبگان است. نکته جدی تر تأکید درست مسئولان مبنی بر فرزندآوری و افزایش جمعیت است و کسی در اهمیت این موضوع تردیدی ندارد اما وقتی ما تصمیماتی اشتباه و پرتنش را اخذ می کنیم، ولو اینکه دو روز بعد آن تصمیم را کنار بگذاریم و یا مصوبه صیانت را ابطال کنیم، بازهم تأثیرات بد خود را بر جامعه می گذارد و مردم به این نتیجه می رسند که چرا باید در کشوری که مصالح آنها در نظر گرفته نمی شود و یا هر روز تصمیم جدید و نگران کننده ای رخ می دهد، فرزندانی به دنیا بیاورند، خواه ناخواه این باور در جامعه شکل می گیرد که خود آنها نیز در این جامعه، زیادی هستند و تولد فرزند، ترس و دلهره ای مضاعف را به جانشان می ریزد. باور کنید که فرزندآوری هم ارتباط مستقیم با نوع تصمیمات مسئولان و آرامش حاکم بر جامعه دارد. مردم ما بسیار گرفتارند و مهم‌ترین گرفتاری آنها مسئله اقتصاد است، لذا نباید احساس کنند که مسئولانشان به جای اهمیت به اقتصاد و معیشت آنها، به دنبال این هستند که جامعه را گرفتارتر کنند.»
 تصمیمات مهم را باید به رفراندوم گذاشت
توجه به رأی و نظر مردم و پرداختن به مباحث کلیدی جامعه از تأکیدات ویژه «شریفی یزدی» است، این جامعه شناس می گوید: «اگرچه طراحان صیانت می دانند که بسیاری از افراد از طریق فضای مجازی امرارمعاش می کنند ولی به دنبال آن هستند که فضای مجازی به مقوله امنیت خدشه ای وارد نکند و مردم هم مخالفتی با این موضوع ندارند؛ همه ما خواهان تقویت امنیت عمومی هستیم، اما در صورتی که مشاغل دچار مشکل شوند، باری مضاعف به دوش دولت خواهد بود، چرا که به خیل بیکاران افزوده می شود. اینکه می گویند، طرح صیانت از فضای مجازی به دنبال تنظیم گری است نه محدودیت یا مسدودسازی، نیازمند شفاف سازی است. وقتی می خواهید طرح عامی را اجرا کنید، باید بعد از آنکه اقدامات کارشناسی لازم صورت گرفت، به شکل عمومی آن را تشریح کنید تا همه صاحب نظران آن را مطالعه و نقطه نظرات اصلاحی خود را مطرح کنند تا این دیدگاه‌ها اعمال و دسته بندی شود و اصلاحات لازم صورت بپذیرد. حتی برخی کشورها در خصوص تصمیماتی که با زندگی روزمره اغلب جامعه سروکار دارد رأی گیری می کنند. به عنوان مثال در کشور سوئیس، برای مسائل خاص اجتماعی، رفراندومی عمومی برگزار می شود لذا طرح سنگینی همچون صیانت می بایست در اختیار رسانه ها قرار می گرفت و ابعاد پیدا و پنهان و نقاط مبهم تشریح می شد تا هم صاحب نظران دیدگاه خود را ارائه کنند و هم مردم بدانند چه اتفاقی قرار است رخ بدهد. از همه مهمتر اینکه گروه اقلیت نمی توانند برای اکثریت تصمیم بگیرند چون باعث خشم عمومی و پرخاش کور خواهد شد و این خطر مدت‌هاست که جامعه ما را تهدید می کند.» «اردشیر گراوند» هم بر این اعتقاد است که باید از فضای مجازی صیانت کرد اما می گوید، سوای انجام مطالعات لازم و کافی، باید تابع خواست و نظر مردم بود. این اقدام بسیار بیشتر از تغییر قانون اساسی برای مردم اهمیت دارد و باید این مقوله را به رفراندوم گذاشت. چرا که روابط شغلی بسیاری از افراد در گروی فعالیت در شبکه های مجازی است و اگر بنا شد از اینترنت داخلی استفاده کنیم، راه ورود منابع به کشور مسدود می شود.
این جامعه شناس بیان می کند: «به طورکلی تصمیمات نمایندگان مجلس باید در جهت خواسته و تحقق مطالبات مردم باشد. اما متأسفانه برخی از نمایندگان مقتضیات و صلاح این کشور را درک نکرده اند و گویی متوجه نگرانی های مردم نیستند و این‌طور به نظر می رسد که آنها نماینده تراز نسل جوان و نوجوان نیستند و اطلاعی از ذائقه این گروه‌های سنی ندارند. این را هم باید مدنظر داشت که جمهوری اسلامی  دارای حیثیت و سرمایه اجتماعی است، اما برخی از مسئولین و نمایندگان مجلس با تصمیمات غلط، سرمایه اجتماعی را به شدت تضعیف می کنند. سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد، مشارکت و رضایت؛ به این مفهوم که مردم به مسئولان اعتماد داشته باشند، مشارکت کنند و از این مشارکت نیز رضایت داشته باشند. اما رفتار برخی از نمایندگان و یا مسئولان موجب می شود تا به شدت از اعتماد عمومی کاسته شود، چون این تصور ایجاد شده که مسئولان قدمی برنمی دارند که به نفع آنها باشد.»
این جامعه شناس معتقد است: اقداماتی که در هر جامعه ای انجام می شود، سطح و سطوحی دارد و حتی برخی از اظهارات نیز به همین صورت است و بر جامعه اثرات بنیادینی به جای می گذارد. بنابراین اظهارات رئیس جمهور و بعد از آن، سخنان مدیران عالی رتبه  و وزرا و نمایندگان مجلس بر جامعه اثر دارد، از این رو، نمایندگان مجلس باید اظهاراتشان را پیش از مطرح کردن محاسبه کنند که چه اثری بر حیات اجتماعی جامعه دارد و بعد تصمیمی را اتخاذ کرده و یا سخنی را به زبان آورند. در موضوع صیانت از فضای مجازی نیز باید مجلس و شورای عالی فضای مجازی و وزارت تعاون، کار و رفاه امور اجتماعی و نهادهای اصلی کشور ابتدا بررسی کنند که اثرات این طرح در چه ساحت و حوزه ای بیشتر است و چگونه می توان از عوارض نامطلوب آن پیشگیری کرد. این روزها می بینیم که طرح صیانت را با ویدئو و ماهواره مقایسه کرده اند درحالی که این قیاس اشتباه است. ویدئو و ماهواره رسانه هستند، در صورتی که فضای مجازی رسانه نیست، زیرساخت است و در حوزه‌های ارتباطی و علمی اثرگذار است. بنابراین این دو مؤلفه قابلیت مقایسه با یکدیگر را ندارند و نفی این زیرساخت مثل این است که بگویید ما به جاده و فرودگاه نیاز نداریم. نکته دوم تعبیر ما از صیانت است، صیانت در حوزه فرهنگی و اجتماعی؛ به معنای توانمندسازی و آگاه‌سازی است و این اصلا مقوله بدی نیست و باید در این مسیر گام برداشت اما ملتی که نرخ با سوادی آن ۹۳ درصد است را باید با ادله مستدل و محکم قانع کرد و به درستی تبیین نمود که طرح صیانت به دنبال چیست؟»
این طرح نتوانسته افکار عمومی را با خود همراه کند. رها بودن فضای مجازی در کشور ما، امری مبرهن است، اما تصویب طرح صیانت بدون شفافیت و باز کردن زوایای پیدا و پنهان آن برای عموم، اقدامی شتاب زده و بدون مصلحت اندیشی است و تجربه نشان داده که اگر آحاد جامعه به یک طرح و یا قانون باور نداشته باشند، در همان نخستین روز اجرا با شکست مواجه می‌شود.