علي غلامي
نامگذاري سالروز شهادت استاد مطهري به نام روز معلم در حالي است که بسياري از اساتيد، ملازمان و شاگردان ايشان معلماني شهير و مطرح بوده و برخي نيز به مرتبه شهادت نائل شده‌اند؛ اما وجه تسميه روز ۱۲ ارديبهشت به نام معلم چيست؟
پاسخ اين سوال را مي‌توان با مراجعه به کتاب تعليم و تربيت در اسلام ايشان دريافت؛ آنجا که شرط تعليم و تربيت را تکميل مثلث شناخت، گرايش و رفتار مي‌شمرد و خود نيز در مقام عمل تا پايان عمر به اين نظريه پايبند مي‌ماند و همين امر سبب تمايز ايشان نسبت به بسياري از اساتيد و معلمان معاصر مي‌شود. اما وجوه شناختي، گرايشي و رفتاري نظام تربيتي ايشان در مقام نظر و عمل چيست؟
الف. جنبه شناختي. بروز جنبه شناختي ايشان را در چهار محور مي‌توان مشاهده كرد؛
اول: جامعيت. جمع تعبد و تعقل نمونه بارز اين ويژگي است. زماني که در کتاب جاذبه و دافعه علي عليه‌السلام به نقد خوارج مي‌پردازد، با سلاح تعقل به جنگ قشري‌نگري و تصلب رفته و خوارج را به باد انتقاد مي‌گيرد. در عين حال زماني که در کتاب آزادي معنوي از عبادت و دعا بحث مي‌نمايد، اوج تعبد خويش به ماثورات واصله از معصومين عليهم‌السلام را به نمايش مي‌گذارد.
دوم. شفافيت و قاطعيت. شفافيت در تبيين حقيقت را مي‌توان در اظهار نظر صريح ايشان نسبت به روحانيت و وظايف و آسيب‌هاي بالقوه و بالفعل آنها در کتاب ده گفتار مشاهده كرد. همچنين قاطعيت و دوري از مجامله در پافشاري ايشان جهت برخورد جدي و عادلانه با نيروهاي خودسر در ابتداي انقلاب قابل مشاهده است.
سوم. تکليف‌گرايي. نگارش مقالات حقوق زن در دفاع از مباني اسلامي در مجله نه‌چندان خوشنام زن روز در ميان اقشار متدين، در پاسخ به مطالب آقاي مهدوي زنجاني نمونه بارز عمل به تکليف با حداکثر زمان‌شناسي و ازخودگذشتگي است. سخنراني‌هاي ناظر به خدمات متقابل اسلام و ايران که پرشورترين سخنراني ايشان بوده است، نمونه ديگري از تکليف‌‌گرايي در پاسخ به شبهات و دفاع از حريم معارف ديني است.
چهارم. آينده‌نگري. تبيين ريشه‌هاي انقلاب اسلامي ايران و بايسته‌هاي حفظ و تداوم آن در کتاب آينده انقلاب اسلامي در ماه‌هاي منتهي به پيروزي انقلاب و سه ماه پس از آن به صورتي است که پس از گذشت چهل سال درصد صحت و اتقان آن از جهت تطبيق با نيازها و آسيب‌هاي امروزين در جامعه اسلامي هر خواننده‌اي را به اعجاب وا مي‌دارد.
ب. جنبه گرايشي. بُعد گرايشي و تمايلات ايشان در ابعاد ذيل نمايان است؛
اول. رعايت انصاف. مراعات جانب انصاف در قبال موافق و مخالف صفتي است که جز در سايه خودسازي و مناعت طبع حاصل نمي‌شود که نمونه آن در برخورد ايشان با برتراند راسل نمايان است. در کتاب اخلاق جنسي در اسلام و جهان غرب شديدا نظرات وي را نقد مي‌نمايد، اما در کتاب مسئله شناخت نقاط قوت نظريه شناختي وي را تبيين و آن را تاييد مي‌کند.
دوم. غيرت ديني. اين ويژگي استاد در تقابل ايشان با التقاطيون قابل رصد و مشاهده است. ايشان مي‌گويد هنگامي که کتاب توحيد و ابعاد گوناگون آن (نوشته سرکرده يا يکي از سرکردگان گروهک فرقان) را مطالعه کردم، يک هفته تب کردم. توضيح آنکه اين کتاب با ظرافت عجيبي در سوءاستفاده از مفاهيم ديني توان گمراه نمودن بسياري از افراد کم‌اطلاع از مباني ديني را داشته است.
سوم. اخلاص. در تشريح اخلاص استاد همين بس که هنگامي که در اواخر عمر با حسرت به کتابخانه خويش مي‌نگريسته و از علت آن سوال مي‌شود، مي‌گويد: مدت‌هاست مايلم کتاب‌هاي مورد علاقه‌ام را مطالعه کنم ولي ضرورت پاسخ به شبهات جامعه مرا موظف به مطالعات و نگارش مطالب ديگري مي‌نمايد.
چهارم. حريت در انجام وظيفه. اين ويژگي استاد را که به نظر برخي زمينه‌ساز شهادت ايشان شد، مي‌توان در نگارش مقدمه کتاب علل گرايش به ما ديگري مشاهده کرد. ايشان با ملاحظه التقاط برخي گروه‌هاي نوظهور در کشور، مقدمه اين کتاب را نگارش و مستقيما انتقاد را متوجه آنها ساخت و همين امر سبب حذف فيزيکي ايشان توسط افرادي شد که از پاسخ به استدلالات ايشان عاجز بودند.
ج. جنبه رفتاري. در تبيين بُعد رفتاري استاد اشاره به نکات ذيل مفيد فايده است.
اول. تعبد و تهجد مستمر. اين جنبه از ابعاد استاد شهيد کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است و اين در حالي است که ولي معظم فقيه مي‌فرمايند: «ايشان وقتي مشهد مي‏آمد، خيلي از اوقات به منزل ما وارد مي‏شد، … هر شبي كه ما با مطهري
رحمت الله بوديم، اين مرد نيمه شب تهجد با آه و ناله داشت. يعني نماز شب مي‏خواند و گريه مي‏كرد، به طوري كه صداي گريه و مناجات او افراد را از خواب بيدار مي‏كرد.»
دوم. تاسيس حسينيه ارشاد. استاد در سال ۱۳۴۶ به کمک دوستان اقدام به تأسيس مؤسسه حسينيه ارشاد به منظور انجام فعاليت‌هاي فرهنگي ازجمله ايراد سخنراني، برگزاري کنفرانس و… كرد. اين مرکز در ادامه محل تجمع پرشور جوانان و خطبايي همچون دکتر شريعتي شده و به يکي از مراکز جدي پشتيبان انقلاب اسلامي تبديل شد.
سوم. نقش‌آفريني در انقلاب. تاثيرگذاري ايشان در انقلاب با حضور و دستگيري و بازداشت چهل و سه روزه در قيام پانزده خرداد آغاز مي‌شود. در سال‌هاي ۴۸ و ۵۱ مجددا دستگير شده و از سال ۵۳ تا پيروزي انقلاب ممنوع‌المنبر مي‌شود. نهايتا نيز مسئوليت خطير تشکيل شوراي انقلاب و کميته استقبال از حضرت امام(ره) بر عهده ايشان قرار مي‌گيرد.
در پايان آنچه مي‌توان به عنوان بهره امروزين همه معلمان و اساتيد از مشي علمي و عملي استاد شهيد ارائه كرد عبارت است از ضرورت جامعيت شناختي، گرايشي و رفتاري در مسير تعليم و تربيت جهت نيل به اهداف عاليه انقلاب اسلامي ايران.