شاید برای ما هم اتفاق بیفتد
گروه اجتماعی
پس از وقوع زمین‌لرزه در خوی و سه کشته و صدها زخمی و تخریب و خسارت حدود ۱۰ هزار خانه، در گزارشی نسبت به وقوع زلزله احتمالی و عواقب آن در تهران اظهار دلواپسی کردیم. و حالا که دو زلزله متوالی و ویرانگر به بزرگی ۷٫۸ و ۷٫۵ ریشتر در جنوب تركیه و شمال سوریه، براساس آخرین آمارها تا این لحظه بیش از هزاران کشته و ده‌ها هزار مصدوم برجای گذاشته، دلواپسی‌مان بیشتر هم شده است! این تشویش خاطر باعث شده، پرسشی از سوی رسانه‌ها با این عنوان مطرح شود که «آیا زمین‌لرزه ترکیه برای تهران هشدار است؟» پیش از ارائه پاسخ علمی، باید تأکید کرد، اساسا وقوع هر زلزله‌ای درس عبرت و زنگ خطری برای تمام ایران است، به‌ویژه تهران که تمامی کارشناسان متفق‌القول نسبت به آسیب‌پذیری آن اشتراک نظر دارند. ما در گزارش ۱۷ بهمن‌ماه با عنوان «مخاطرات یک زلزله بزرگ» وضعیت پایتخت را در صورت وقوع زلزله این‌گونه ترسیم کردیم: «تراکم جمعیتی بالا، وجود گسل‌ها و نیز مسیل‌های متعدد، میزان بالای بافت فرسوده و نیز وجود زیرساخت‌های حیاتی فرسوده و قدیمی باعث شده تا تهران به‌عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین شهرها در برابر سوانح طبیعی به‌خصوص زلزله شناخته شود.»
بنابراین زلزله مهیب در کشورهای همسایه، هشداری برای ماست. حتی اگر مبتنی بر اظهارات مسعود صالحی، مهندس زمین‌شناسی، زمین‌لرزه در ترکیه با فعال‌شدن گسل‌های تهران بی‌ارتباط باشد. کما این‌که صالحی تأکید می‌کند: بروز این رخداد محتمل است و دوره لرزش‌هایی به بزرگای هفت در تهران سپری شده و باید هرلحظه آماده بود. بنابراین باید در خرید واحد مسکونی و یا احداث ساختمان،حدود گسل‌ها و این‌که در کجا قرارگرفته‌اند را مدنظر قرار داد.
او می‌گوید گسل آناتولی که منجر به وقوع زلزله مرگبار در ترکیه شده است و نیز زمین‌لرزه‌های ایران نتیجه حرکت صفحه عربی به سمت صفحه ایران مرکزی است که در ایران خودش را به شکل برآمدگی زاگرس نشان می‌دهد.
فریبرز ناطقی الهی، رئیس انجمن مهندسی زلزله ایران و بنیانگذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله هم دراین‌باره با ارائه نقطه‌نظر کارشناسی خود اعلام کرده است: تاکنون هیچ رابطه منطقی بین دو گسل مختلف که بر روی‌هم اثر بگذارند در دنیا تعریف‌نشده اما مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است یک گسل، گسل دیگری را فعال کند.
برمبنای تأکیدات ناطقی الهی در گفت‌وگو با تسنیم، با توجه به فاصله‌ای که بین گسل خوی و گسل ترکیه وجود دارد، با اطلاعات موجود نمی‌توان هیچ ادعایی درخصوص ارتباط این ۲ گسل با یکدیگر را مطرح کرد و اگر کسی چنین ادعایی داشته باشد بدون شک این ادعا بدون پشتوانه علمی است. به‌احتمال‌قوی هیچ ارتباطی بین این ۲ زمین‌لرزه وجود ندارد اما اگر ارتباطی باشد، اثبات آن نیاز به مطالعات دقیق بر روی برداشت‌های دستگاهی در یک بازه ۶ ماهه تا یک‌ساله دارد.
مهدی زارع نیز با ناطق الهی هم‌نظر است. اما اظهاراتش با یک «اما» بزرگ همراه است. رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله تصریح می‌کند: زلزله‌های ترکیه به لرزه‌خیزی ایران مربوط نیست؛ اما «به این معنا نیست که موضوع را رها کنیم و بگوییم هیچ خبری نیست. ما به‌اندازه کافی خطرات ناشی از زمین‌لرزه‌های مربوط به گسل‌های ایران را داریم.»
نگرانی‌هایی درباره خطرات احتمالی زلزله ترکیه برای استان‌های مرزی ایران وجود دارد، اما این زلزله فاصله بسیار زیادی با مرزهای ما دارد، در ناحیه غربی بین ۷۵۰ تا هزار کیلومتر با محل وقوع زلزله ترکیه فاصله است و این فاصله به گفته زارع آن‌قدر زیاد است که این میزان آسیب و جنبش نمی‌تواند موجب تحریک گسل‌های ایران شود: «اتفاقاتی که در منطقه خوی و تبریز رخ می‌دهد ازنظر زمین ساختی به شکستگی درون یک ورقه ایران مربوط است. میزان جابه‌جایی ۲ تا ۶ میلی‌متر در سال است. بنابراین ازنظر میزان تغییر شکل‌ها و ازنظر نوع و موقعیت زمین ساختی با هم تفاوت وجود دارد.»
زلزله مهیب در جنوب شرق ترکیه و لرزش محسوس در چندین کشور، باعث شکل‌گیری شایعاتی در شبکه‌های اجتماعی شده، این‌که رخداد اخیر ممکن است موجب فعال شدن گسل‌های درون فلات ایران شود اما مسئولان ذی‌ربط این موضوع را رد کرده‌اند.
خبرگزاری دولتی «ایرنا» به نقل از قدرت برزگری، دانشیار گروه علوم زمین دانشگاه تبریز نوشته است: زلزله ترکیه که مسبب آن «گسل آناتولی شرقی» بوده، «هیچ‌گونه تغییری» در گسل تبریز ایجاد نکرده و «شهروندان تبریزی نباید نگران آن باشند.» در این حال، رئیس سازمان زمین‌شناسی آذربایجان شرقی نیز مدعی شده است که گسل ترکیه و سوریه «دارای حرکت چپ کرد» بوده و فاصله آن با گسل‌های آذربایجان در تبریز «۶۰۰ کیلومتر» است و فعال شدن گسل تبریز به‌این‌علت ممکن نیست‌و «جای نگرانی برای مردم وجود ندارد.»
با توجه به گستردگی مناطق تحت تأثیر زلزله ۷٫۸ ریشتری در جنوب شرقی ترکیه و شمال‌غرب سوریه، در بخش‌های دیگری از ایران همچون استان کرمانشاه نیز نگرانی‌هایی میان اهالی آن نسبت به بروز زمین‌لرزه به وجود آمده است. دراین‌ارتباط، فرهاد فروزی، مسئول شبکه لرزه‌نگاری استان کرمانشاه به خبرگزاری «ایسنا» گفته است: «هیچ روند غیرطبیعی» در وضعیت لرزه‌ای منطقه زاگرس و کرمانشاه بعد از زلزله ترکیه ایجاد نشده و «گسل‌های این دو منطقه از هم مجزا هستند.»
درس زلزله همسایگان برای ایران
به علت شباهت فرهنگی و اجتماعی بین شهرهای ایران و ترکیه، این زلزله درس عبرت و یک پیش‌آگهی بزرگ است.
مهدی زارع، رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی بر این باور است که: «باید درس‌ها را آموخت. در تصاویر منتشرشده در رسانه‌ها دیدید که نوع توسعه جدید در ترکیه شبیه توسعه شهرها و شهرستان‌های ماست، درواقع ما و ترکیه به سمت آپارتمان‌سازی و چندین طبقه شدن خانه‌ها حرکت کرده‌ایم که اصل گرفتاری در این مسئله است.»
حالا که زلزله باری دیگر رخ نشان داده و زنگ خطر آسیب‌پذیری ایران به صدا درآمده، بهتر است اظهارات پیشین متخصصان زلزله‌شناسی را مرور کنیم. اظهاراتی که نشان می‌دهد گرفتاری ما پس از وقوع زلزله فقط به ساختمان‌های چندطبقه محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد گسترده‌ای را دربرمی‌گیرد. اساسا وقوع زمین‌لرزه مسئله‌ای پیچیده و چندوجهی است و این موضوع مکرر مطرح‌شده که زلزله ۷ ریشتری در تهران یک سناریو وحشتناک و غیرقابل تجسم است. فریبرز ناطقی الهی،رئیس انجمن مهندسی زلزله ایران و بنیانگذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله مستمر و پیوسته در این رابطه هشدار داده و بارها نگرانی‌اش را این‌گونه ابراز کرده: «به نظرم اصلا درباره‌اش فکر نکنیم چون ابعادش قابل‌تصور نیست، آسیب‌پذیری به پارامترهای مختلفی بستگی دارد مثل محتوای فرکانسی، طول مدت‌زمان رخداد و قدرت زلزله و البته بازهم به بستر خاک بستگی دارد. خاک ما از شمال تا جنوب تهران ۱۵۰ تا ۳۰۰ متر آبرفت است، اینجا اتفاقات مختلفی می‌افتد، پس نمی‌توان خیلی نسخه پیچید ولی تصور مهندسی من این است که بزرگ‌ترین فاجعه ۳ قرن گذشته در تهران رخ می‌دهد. در یک سخنرانی هم گفتم شاید بزرگنمایی هم کرده باشم ولی گفتم باید مثل چرنوبیل ماشین‌های بتون اینجا را مسدود کنند. چون در این حالت، تحت هیچ شرایطی ما امداد، نجات، جست‌وجو، آزاد کردن مردم از زیر آوار، حمل‌ونقل و … نداریم و باید منتظر آمار وحشتناک مرگ‌ومیر، موش‌های تهران، آتش‌سوزی بعد از زلزله و … باشیم. من همیشه گفتم که درباره بعد از زلزله وقتی چشمانم را می‌بندم شهر را با آتش می‌بینم. در ۹۰ درصد خانه‌ها علمک‌ها پشت دیوارهای آجری هستند که خواهند ریخت و پشت این دیوارهای آجری هم کنتور برق وجود دارد. دیوار آجری می‌ریزد، علمک می‌شکند، برق جرقه می‌زند و تا تخلیه گاز تهران بزرگ بخواهد صورت بگیرد ما سوختگی وحشتناکی خواهیم داشت. فرض کنید ۲۰ درصد ساختمان‌ها سالم باشد، شهری که ۸۰ درصدش از بین رفته و شریان‌های حیاتی دیگر در خدمت نیست دیگر به چه دردی می‌خورد؟ یک‌بار به مردم تهران گفتم اگر می‌توانند از تهران بروند، این حرف دل من است. من هم اگر می‌توانستم بدون شک دست خانواده و مادرم را می‌گرفتم و از این شهر می‌رفتم. اصل قضیه این است که دولت وظیفه بسیار حساسی دارد که آن را نادیده می‌گیرد، در تهران شهرداری، شهرداری مناطق و شورای شهر کلید اصلی این شهر هستند. من در تمام بحث‌ها گفتم که توسعه تهران در توقف توسعه تهران است! یعنی تهران نباید به سمت گسترش برود. شاید شهرداری به پیامدهای جمعیت ۱۹ تا ۲۰ میلیونی این شهر پی نبرده وگرنه همین‌الان باید گروه‌های اضطراری شکل بگیرد تا از این اتفاق ممانعت شود.»
کشورهای دیگر چه کردند؟
کشورهایی که روی گسل قرار دارند و بیشتر در معرض خطر زلزله هستند، اقدامات گوناگونی را برای کاهش اثرات این پدیده انجام داده‌اند. مطابق بررسی‌های ناطق الهی، «بعد از زلزله ۱۹۸۵ مکزیکوسیتی، این کشور تغییر نگاه داد و در سال ۱۹۹۱ سامانه هشدار پیش‌هنگام زلزله ایجاد کرد که ۲۶ سال است کار می‌کند، ژاپنی‌ها در زلزله ۱۹۹۵ توکیو، سیستم هشدار پیش‌هنگام گاز برای مقابله با سوانح ثانویه مربوط به زلزله، مانند آتش‌سوزی و انفجار را توسعه داده‌اند. شرکت‌های گاز شهری در ژاپن چند اقدام مهم را طی دو دهه گذشته انجام داده‌اند مانند: افزایش مقاومت تأسیسات و خطوط لوله گاز در برابر زلزله، جداسازی و قطعه‌بندی شبکه‌های گاز به بلوک‌های گازی، پایش زمین‌لرزه‌ها توسط دستگاه‌های لرزه‌سنج و راه‌اندازی سامانه هشدار پیش‌هنگام زلزله، نصب و راه‌اندازی کنتور گاز هوشمند با یک سنسور لرزه‌ای به نام سیستم ارزیابی سریع خسارات به سوپریم. این سامانه در صورت تشخیص جنبش زلزله با شتاب بزرگ‌تر از حدی مشخص در گازمتر هوشمند برای هر مشتری، گازرسانی را به‌طور خودکار متوقف می‌کند. بنابراین کشورهای درحال‌توسعه مثل مکزیک و کشورهای توسعه‌یافته مثل ژاپن اقداماتی انجام داده‌اند و ماهم می‌توانیم راه آن‌ها را برویم.»
مهدی زارع، رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی با اشاره به زلزله ۱۹ سپتامبر ۱۹۸۵ مکزیک با بزرگای ۸٫۳ و
۳۰ هزار کشته در این کشور، می‌گوید: «پس‌ازاین اتفاق، نسل قوی از دانشمندان مکزیکی تربیت شدند و مدیران کشور مکزیک به حرف این دانشمندان گوش دادند، مسئولان این کشور در تمام برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای‌شان تغییر مسیر دادند، توسعه تغییر کرد و یکی از اولین کشورهایی بودند که سیستم هشدار زودتر زلزله را در سال ۱۹۹۱ نصب کردند و نتیجه خوب هم گرفتند، در ۷ سپتامبر ۲۰۱۷ زلزله‌ای با بزرگای ۸٫۲ (در دریا مانند زلزله ۱۹۸۵) رخ داد و فقط ۹۸ نفر کشته داد و در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۷ زلزله‌ای با بزرگای ۷٫۱ در ۱۲۰ کیلومتری مکزیکوسیتی موجب ۳۷۰ نفر کشته شد. این دو زلزله مهم و مقایسه تبعات آن به‌ویژه ازنظر تلفات با رخداد ۱۹۸۵ نشان از چگونگی پیشرفت کشور مکزیک در برنامه مقابله با سوانحی مانند زلزله دارد.»
اما واقعیت آن است که ایران، برخلاف کشورهای مورد اشاره، برای کاهش تبعات این رخداد وحشتناک، اقدامی انجام نداده است و زارع از این بابت اظهار نگرانی می‌کند. به همین علت بر اجرای برنامه‌هایی به‌منظور افزایش ایمنی و اقدامات عملیاتی و جامع برای کاهش ریسک تأکید می‌کند.
او می‌گوید: «اگر زلزله‌ای ۷ ریشتری رخ دهد، تهران باتوجه به میزان خسارت تا چندین سال از رشد اقتصادی دور می‌شود و به لحاظ امنیت حتما دچار مشکلات جدی خواهد شد و ازنظر تولید ناخالص ملی هم آسیب جدی می‌بیند، چون حدود ۴۰ درصد از گردش اقتصادی کشور در محدوده تهران رخ می‌دهد. پس مشکلی که در طی ۵۰ سال به وجود آمده یک‌شبه حل نمی‌شود و در بازه زمانی ۳۰ تا ۵۰ ساله باید برنامه‌های اصلاحی برای کاهش آسیب‌های احتمالی اجرایی شود.»در همین حال، کارشناسان عمق فاجعه را گسترده دانسته و تأکید می‌کنند، متخصصان دروغ نمی‌گویند و اگر حساسیت نشان می‌دهند چون عمق فاجعه را می‌بینند و در حد توان خود این غم را نشان می‌دهند. ناطق الهی در این زمینه عنوان می‌کند: «ما چیزهایی می‌بینیم که شاید هیچ‌کسی نمی‌بیند. من الان سناریویی را می‌گویم که شاید ذهن دولتمردان را قلقلک دهد. تصور کنید بدترین زلزله‌ای که پیش‌بینی‌شده اتفاق بیفتد؛ در زلزله تهران فرودگاه مهرآباد تبدیل می‌شود به پایگاه امداد بین‌المللی، تمام هواپیما‌ها وارد می‌شوند و تحت عنوان کمک و امداد در فرودگاه مهرآباد نیرو و وسیله پیاده می‌کنند. ما همیشه گفتیم کشورهایی داریم که با ما دشمن هستند درست مثل اتفاقی که در هائیتی رخ داد و آمریکا به این کشور نیرو فرستاد. تصور کنید در آن زمان هواپیمای کشورهای دشمن با نیروها وارد شهر شوند آیا ما آن زمان می‌توانیم نظام را نگه‌داریم؟ هدف من از طرح این سناریوی خیالی این است که بگویم ابعاد وقوع این زلزله می‌تواند خیلی خطرناک باشد ما به‌عنوان متخصص این مسائل را می‌بینیم ولی خب دلیلی نمی‌بینیم که عمق فاجعه را بگوییم و فقط به همین بسنده می‌کنیم که بگوییم ماجرا وسیع‌تر از چیزی است که بیان می‌کنیم.»
بلایای طبیعی , زلزله , زلزله ترکیه
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.