نفیسه امامی
نرخ هایی که از دلار و سکه در روزهای اخیر شنیده می شود، بیشتر به شوخی شبیه هستند تا واقعیت؛ نرخ هایی که در میدان فردوسی و صرافی‌ها برای خرید و فروش روزبه‌روز تغییر می‌کنند و از نردبان گرانی بالا می‌روند، به طور شتاب دهنده‌ای به کاهش ارزش پول ملی کشور منجر شده است. 
در بازار آزاد دیروز قیمت طلای ۱۸عیار هرگرم یک‌میلیون و ۴۹۰ هزار تومان، قیمت سکه تمام‌بهار آزادی طرح جدید ۱۶ میلیون و ۴۰۰ تومان و قیمت دلار ۳۱ هزار و ۷۰۰ تومان بود. همچنین قیمت یورو (اسکناس) برای خرید در معاملات ۳۴/۹۰۰ تومان و برای فروش ۳۷ هزار و ۲۰۰ تومان بود.
نرخ دلار برای اولین بار از روز یک‌شنبه ۲۰ مهر وارد کانال ۳۱ هزار تومان شد. به زعم کارشناسان و فعالان بازار یکی از دلایل اصلی این افزیش نرخ، اعمال تحریم‌های مجدد برخی بانک‌های ایرانی توسط خزانه داری آمریکا بود که با ایجاد جو روانی حاکم در بازار ارز، موجب شد که دلار از سد ۳۰ هزار تومان عبور کند.
بانک مرکزی درمواجه با این وضعیت صحبت از کنترل نرخ دلار می‌‌کند و این شرایط را موقتی و شوک به بازار عنوان می‌نماید، اما گوش بازار به این صحبت‌ها بدهکار نیست و دلار همچنان می‌تازد، به‌طوری‌که روند کاهش ارزش پول کشور در مقابل ارزهای خارجی با همه وعده و وعیدهای مقام های دولتی ادامه پیدا کرده است.
 به غیر از نرخ ارز، قیمت کالاهای سرمایه‌ای مانند مسکن و خودرو هم در چند ماه گذشته رشد افسارگسیخته‌ای داشته است. عدم دسترسی ایران به پول‌های بلوکه شده در کشورهای دیگر، رشد نقدینگی و کاهش صادرات در پی شیوع کرونا عوامل مؤثر در گرانی‌ها عنوان می شود. 
با تحریم‌های اولیه و ثانویه‌ای که آمریکا بر علیه ایران اعمال کرده، در حدود ۴۰ میلیارد دلار ایران در کشورهای دیگر مسدود شده است. چین با ۲۰ میلیارد دلار، هند ۷ میلیارد دلار، کره جنوبی ۶ میلیارد دلار، عراق ۲ میلیارد دلار و ژاپن یک و نیم میلیارد دلار، کشورهای بدهکار به ایران به حساب می‌آیند. 
به‌تازگی رئیس‌کل بانک مرکزی برای آزادسازی حدود ۲ میلیارد دلار بدهی عراق به ایران به بغداد سفر کرد؛ بدهی‌ای که در نتیجه صادرات برق و گاز به عراق حاصل شده است. همتی در جلسه مشترک با رئیس‌کل بانک مرکزی و مدیرعامل بانک تجارت عراق درخصوص مبادلات بانکی و نحوه استفاده از منابع چند میلیارد دلاری بانک مرکزی ایران به توافقاتی برای آزادسازی پول‌های ایران دست پیدا کرده است.  
وزیر امورخارجه کشورمان هم در روزهای اخیر به چین سفر کرده است. کشوری که در حدود ۲۰ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را به علت تحریم‌ها مسدود کرده است، اما هنوز خبری مبنی بر آزادسازی پول بلوکه شده منتشر نشده است.  
طبق اعلام بانک مرکزی قرار است روزانه ۵۰ میلیون دلار اسکناس در اختیار بانک‌ها و صرافی‌ها گذاشته شود تا با این اقدام بتواند نرخ‌ها را در بازار بشکند. همچنین بانک مرکزی افزایش سقف خرید کارگزاران در بازار متشکل ارزی را مدنظر قرار داده است که بر این اساس سقف خرید بانک‌ها و صرافی‌ها به ۵۰۰ هزار دلار افزایش پیدا کند.
بانک مرکزی به دنبال آن است که با افزایش عرضه در بازار اسکناس ارز، تقاضاها برای دلار را پاسخ بدهد و از این طریق به آرامش در بازار کمک کند؛ کوششی برای شکستن قیمت دلار در بازار. ظواهر امر حاکی از آن است اعلام این خبر، روند صعودی قیمت دلار را تا میزان کمی کاهش داده است، اما حتی اگر چنین اقدامی ،روند صعودی ارز را متوقف کند، باز هم نقش مُسکن را ایفا می کند و علاج واقعی برای جلوگیری از رشد دوباره دلار نیست. 
در شرایط کنونی تعادل در بازار عرضه و تقاضای دلار به هم خورده است. از سویی به دلیل وجود تحریم ها و بلوکه‌شدن پول‌های ایران در بانک‌های دیگر کشورها و کاهش صادرات در پی شیوع کرونا، درآمد ارزی ایران با افت شدیدی مواجه شده و باعث وارد آمدن شوک به بازار ارز  گردیده است. 
از سوی دیگر هم دولت برای پرداخت هزینه‌های جاری خود اقدام به چاپ پول و در نتیجه افزایش نقدینگی کرده است. وقتی نقدینگی ریال افزایش یابد و دلار کاهش پیدا کند، تقاضا برای خرید دلار زیاد می‌شود که عاملی برای افزایش افسار گسیخته قیمت دلار می‌گردد. با توجه به کاهش روزانه ارزش پول ملی و هراس مردم برای حفظ دارایی خود، تقاضا برای خرید ارز، سکه و طلا زیاد می‌شود، درحالی‌که بازار توانایی پاسخگویی به این حجم از تقاضا را ندارد و در نتیجه این عدم تعادل میان ریال و دلار، این پول ملی کشورمان است که در سرازیری سقوط قرار می‌گیرد.   
آنچه که مسلم است نرخ دلار تأثیر مستقیم و بی واسطه‌ای بر نرخ خدمات و کالا می‌گذارد و تلاطم آن اثرات خود را در اقتصاد  وارد کرده است. هرچند که نوسانات اخیر ارز بر رشد قیمت‌ها خود را نشان داده و این موضوع به یکی از چالش‌های اصلی در اقتصاد ایران تبدیل شده است. اقتصاددانان همواره بر اهمیت ثبات نرخ ارز در اقتصاد و قابل پیش‌بینی بودن آن صحبت کرده‌اند، زیرا نوسان دلار به دلسردی تولیدکنندگان و متضرر شدن آنان و همچنین صادرکنندگان منجر می شود. با وجود شرایط فعلی و التهاب تاریخی که در نرخ دلار به ثبت رسیده است، باید منتظر ماند و دید تصمیمات بانک مرکزی به عنوان متولی اصلی سیاست‌گذاری پولی در کشور، می‌تواند بازار ارز را به ساحل آرامش نزدیک کند و یا نرخ دلار در مسیر تورم خواهد تاخت.