گروه اجتماعی
پاقدم کرونا آن‌چنان بد بوده که هرازگاهی کمبود برخی اقلام دارویی خبرساز می‌شود و نوبتی هم باشد نوبت سرم تزریقی است که در  روزهای گذشته برخی از شهروندان اعلام کرده‌اند سِرُم‌های تزریقی که توسط مبتلایان به ویروس کرونا استفاده می‌شود، کمیاب شده و حتی برخی از چهره‌های معروف که به کرونا مبتلا شده‌اند در اینستاگرام دراین‌باره ویدئوهایی منتشر کرده‌اند. تولید این داروی تزریقی پیچیده نیست و همیشه هم در داروخانه‌ها موجود بوده اما ظاهرا برای مسئولان ما، مشکل از کرونا و همان پاقدم بد است که به دلیل افزایش بیماران در پیک پنجم، این دارو کمیاب شده و شاید عجیب باشد که برخلاف همیشه به‌جای داروی بیماران خاص از کمبود سرم تزریقی می‌نویسیم، موضوعی که اگر با مسئولان سازمان غذا و دارو در میان بگذارید، به کرونا ربطش می‌دهند اما روی دیگر ماجرا، کم‌کاری و سوء مدیریت است و اگر با تولیدکنندگان دارو هم‌کلام شوید به شما خواهند گفت که گسست زنجیره نظارت  و عدم پیش‌بینی کمبودهای احتمالی موجب شده که از ابتدای امسال بسیاری از داروهای عادی و بدون نسخه و حالا هم سرم در هیچ داروخانه‌ای موجود نباشد. این وسط مردم دردمند و رنجور میان این‌وآن داروخانه سرگردان‌اند و نمی‌دانند به کجا باید مراجعه کنند.
«فقدان نظارت و مدیریت درست از قصورات مسلم سازمان غذا و دارو است که موجب شده وضعیت فعلی رقم بخورد و ماجرا آن‌قدر غم‌انگیز است که انواع سرم‌ها کمیاب می‌شود و هیچ مسئولی هم تقصیری را به گردن نمی‌گیرد. دستکم در این زمینه نمی‌توان از تحریم‌ها و نبود مواد اولیه و مشکلات تأمین ارز گفت.» این عبارت، حرف بسیاری از تولیدکنندگان مواد دارویی و فعالان نظام سلامت است و حتی آن‌ها به ما گفته‌اند، برخی بیماران با نسخه ١٠تایی برای تهیه سرم به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند و تنها سه سرم تحویل می‌گیرند. این مسئله گریبانگیر داروخانه‌های بیمارستان‌ها و خود بیمارستان‌ها نیز شده. چند ماه و شاید حدود یک‌سالی می‌شود که هرازگاهی خبری از برخی اقلام دارویی نیست و در حال حاضر هم یک‌مرتبه کل بازار دارویی ازسرم خالی می‌شود. انگار بازار دارویی ما در یک سال گذشته عادت کرده با کمبود انواعی از داروها روبه‌رو شود و قطعی برق هم مزید بر علت شده و می‌گویند از دیگر دلایل کمبود سرم همین قطعی برق گاه و بی گاه کارخانه‌هاست و این را هم باید اضافه کرد که داروهای تزریقی مثل سرم، آن‌چنان پرمصرف نیستند و بی‌توجهی به نسخه‌نویسی علمی در کشور را نمی‌توان در کمبود اخیر دخیل دانست اما در پیک پنجم کرونا برای بیماران، سرم تزریقی نسخه می‌شود و این مسائل و نبودن خط درست در نظام سلامت باعث مصرف غیرمعمول سرم در کشور شده و این درحالی است که محمدرضا دری، دبیر انجمن داروسازان تهران  ضمن تأیید خبر کمبود سرم‌های تزریقی گفته: در حال حاضر و در پیک جدید بیماری کرونا که روزانه حدود ۴۰ هزار نفر به بیماری کرونا مبتلا می‌شوند، کمبود مقطعی برخی داروها به دلیل افزایش نیاز بیماران رخ می‌دهد.  
  مشکلی در تولید سرم نداریم
به سراغ برخی از رؤسای داروخانه‌ها  می‌رویم و از علت این کمبود می‌پرسیم که پاسخ‌هایشان مشابه همین مواردی است که به‌اجمال ذکر شد اما مسئول یکی از داروخانه‌ها به ما می‌گوید، کارخانه‌ها اصولی دارند که براساس آن در مقطعی دست به تعمیرات زده و استانداردسازی می‌کنند؛ درواقع به خاطر رعایت‌کردن اصول تولید، کارخانجات در مقطعی از زمان تولیدات خود را قطع می‌کنند. یکی از دلایل کمبود می‌تواند این باشد. خبرگزاری ایسنا هم دیروز گفت‌وگویی را با سید حیدر محمدی،مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو ترتیب داده بود تا به دنبال انتشار برخی اخبار در فضای مجازی مبنی بر نبود و کمبود سرم به‌ویژه برای بیماران مبتلابه کرونا، این موضوع را پیگیری کند که حیدر محمدی پاسخ داده است: «در حال حاضر مشکلی در حوزه تولید سرم نداریم و قرار شد که شرکت‌ها تولیدشان را افزایش دهند و مشکل رفع می‌شود. یکی از سرم‌سازان ما داشت خطوط تولیدش را اصلاح می‌کرد که  قول داده‌اند تا پایان ماه خطوطش را برگرداند و سایر سرم‌سازان هم قول داده‌اند که کمبود سرم این تولیدکننده را جبران کنند.»
مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در تشریح علت کمبود سرم توضیح داده که سرم فقط برای بیماران مبتلابه کرونا مصرف نمی‌شود، بلکه برای سایر بیماران نیز می‌تواند موردنیاز باشد و در حال حاضر ازآنجایی‌که هوا گرم است، مردم دچار دهیدراتاسیون(کم‌آبی بدن) می‌شوند و این موضوع منجر به کم‌آبی بدن‌شان می‌شود و سرم برایشان تجویز می‌شود. اکنون بیماران کرونا هم اضافه‌شده‌اند و این موارد باعث شده که مصرف سرم به‌صورت ناگهانی چند برابر شود. یعنی هم به دلیل گرمای هوا و نیاز برخی افراد به سرم و همچنین مصرف مربوط به بیماران مبتلابه کرونا، مصرف سرم افزایش‌یافته است و درعین‌حال یکی از شرکت‌هایمان هم در حال بازسازی خطوط تولیدش است. بنابراین طبق گفته‌های حیدر محمدی، طی جلسه‌ای که با سرم‌سازان داشته‌اند، قرار شده که ماهیانه یک‌میلیون سرم بیشتر از ظرفیت قبلی‌شان تولید کنند و از ابتدای شهریور هم آن شرکت سرم‌سازی که در حال بازسازی خطوطش بوده، بازمی‌گردد و آن‌هم ۴/۵ میلیون سرم به‌صورت ماهیانه اضافه می‌کند: «قبلا ماهیانه حدود ۱۰ میلیون سرم تولید می‌کردیم که اکنون تقریبا به ۱۱ میلیون رسیده است و اگر آن شرکتی که در حال بازسازی خط تولیدش است برگردد، تقریبا ماهیانه ۱۵/۵ میلیون سرم در کشور تولید می‌شود. بنابراین نهایتا تا اواخر شهریور تولید سرم به ۱۵/۵ میلیون در ماه افزایش می‌یابد.» 
 توزیع سرم فقط در داروخانه‌های بیمارستانی
هم‌اینک، کمبود سرم آن‌چنان شدید است که مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در نامه‌ای خطاب به مدیران  شرکت‌های توزیع‌کننده دارو، توزیع سرم‌های تزریقی را فقط  برای داروخانه‌های بیمارستانی مجاز دانسته و نوشته:
« با عنایت به افزایش مصرف سرم‌های تزریقی به‌دلیل مصرف همزمان با داروی رمدسیویر و همچنین افزایش دمای هوا و به‌منظور مدیریت توزیع این فرآورده در سطح کشور تا اطلاع ثانوی توزیع کلیه سرم‌های تزریقی صرفا برای داروخانه‌های بیمارستانی مجاز می‌باشد. بدیهی است در صورت عدم توجه به مفاد این بخشنامه سهمیه‌های بعدی به شرکت متخطی تخصیص نخواهد یافت.» شاید این تصمیم بتواند اثرگذار باشد اما موج نگرانی برای کمبود سرم با این نامه‌نگاری‌ها و وعده حل مشکل، فروکش نمی‌کند. در حال حاضر از اعضای اتاق بازرگانی گرفته تا پزشکان و کاربران فضای مجازی نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند و وقتی پای صحبت‌های سیامک افاضلی، استراتژیست دارویی می‌نشینیم، از کم‌کاری، انفعال یا سوءمدیریت انتقاد می‌کند. 
  پای سوءمدیریت در میان است
افاضلی به ما می‌گوید: «تولید سرم آسان است اما پروسه تولید آن، انرژی بر است و آبی که برای سرم استفاده می‌شود، باید قابل تزریق باشد و در بحث قطع برق شهرک‌های صنعتی، طبیعی است که خط تولید سرم تحت تأثیر قرار گیرد. به‌غیراز بحث تولید، موضوع بسته‌بندی مطرح است که هرگونه مشکلی در این زمینه ازلحاظ کمبود مواد پلاستیکی می‌تواند بازار را متأثر کند اما بی‌برنامه بودن مهم‌ترین دلیل برای کمبود سرم است. ما همواره درخواست کرده‌ایم که وزارت بهداشت به‌عنوان متولی تأمین دارو، اقلام موردنیاز ازجمله سرم و آنتی‌بیوتیک و یکسری داروها برای بیماران خاص و انسولین را ذخیره کند و این آمادگی و تأمین اقلام دارویی بخشی از پدافند غیرعامل است که اگر میزان مصرف به هر دلیلی مثل شرایط فعلی در پیک پنجم کرونا افزایش یافت، دچار کمبود نشویم.»
 وزارت بهداشت باید متولی تأمین بازار باشد
افاضلی در ادامه می‌گوید: «فکر می‌کنم مهم‌ترین علت کمبود سرم در بازار، سوای بحث قطعی برق و مشکلات متعدد دیگر این است که در بحث تأمین دچار سوءمدیریت هستیم، بالاخره باید یک متولی پاسخگوی این شرایط باشد. معلوم است که همیشه باید برخی از اقلام موردنیاز برای چندین ماه ذخیره شود تا بتوانیم نیازهای بیماران را رفع کنیم. اگر مسئله کرونا را هم کنار بگذاریم، مدیران ما باید قدرت پیش‌بینی داشته باشند، ممکن است سیل و زلزله بیاید و ما باید بتوانیم نیازهای دارویی‌مان را رفع کنیم. آیا نباید برای اتفاقات غیرمترقبه و ناگهانی برنامه‌ریزی کرد؟ بنابراین بحث سوءمدیریت در زنجیره تأمین است که مشکل ایجاد می‌کند و طرح مباحثی مثل قطعی برق و یا افزایش بیماران کرونایی صرفا بهانه و توجیه است؛ آن‌هم برای کمبود داروی ساده‌ای مثل سرم. البته وزارت بهداشت آمارها و میزان نیاز کشور را در اختیار دارد و کاملا مشخص است که در شرایط عادی یا بحرانی چه داروهایی ضروری بوده و بیشتر موردنیاز کشور است اما نظارتی صورت نمی‌گیرد. از طرفی ظرفیت تولید ما برای کالایی مثل سرم بیشتر از نیاز ماست، یعنی اگر در شرایط غیرعادی هم باشیم، باتوجه به تعدد شرکت‌های سرم‌سازی نباید بحث کمبود پیش بیاید و این روزها بحث صادرات سرم مطرح است، بنابراین کمبود ظرفیت نداریم اما پای مدیریت می‌لنگد و وقتی وزارت بهداشت، متولی قیمت‌گذاری برای دارو می‌شود، مسلما باید متولی تأمین بازار هم باشد. درواقع وقتی وزارت بهداشت می‌گوید خودم مجوز صادر می‌کنم که چه کسی چه دارویی را تولید کند، باید پاسخگوی میزان تولید هم باشد.» 
تولیدکنندگان مواد دارویی هم در گفت‌وگو با ما از کم‌کاری و عدم نظارت‌ها در زنجیره تولید و تأمین دارو گلایه کرده و  به کارخانه‌های سرم‌سازی اشاره می‌کنند که در شهرهای مختلف از  جمله تهران، تبریز، شیراز و مشهد مستقر هستند. قدیمی‌ترین کارخانه سرم‌سازی فرآورده‌های تزریقی در شهرری تهران قرار دارد و تقریبا تمام مواد اولیه سرم هم داخلی است. آن‌ها می‌گویند:«نمک تزریقی را از سال ۱۳۶۵ به تولید رسانده‌ایم که قدیمی‌ترین ماده مؤثره دارویی به شمار می‌رود و گلوکز و دکستروز سرم هم تولید داخل است و در ظرف سرم هم هیچ وابستگی‌ای به کشورهای خارج نداریم و حتی به کشور سوریه انتقال تکنولوژی داشته‌ایم.» این تولیدکنندگان مشکل را مربوط به عرضه و تقاضا دانسته و می‌گویند: «همواره ظرفیت ما متناسب با ظرفیت بازار بوده و اخیرا بر تعداد بیماران بستری که عمده‌ترین مصرف‌کنندگان سرم هستند، افزوده‌شده و از این نظر آمادگی نداریم اما کارخانه‌های ما این توان رادارند که با جهشی کوچک، ظرفیت تولید خود را به چند برابر برسانند.» به باور آن‌ها قطعی برق چندان در این جریان تأثیرگذار نیست و از عوامل دیگری نام می‌برند: «گاهی بیمارستان‌ها و شرکت‌های بیمه، پول را به شرکت‌های پخش نمی‌رسانند و این مسئله مشکلاتی را برای تأمین مواد اولیه داخلی ایجاد می‌کند بنابراین از بابت تولید مشکلی نیست و سرنخ این ماجرا به سوءمدیریت می‌رسد.»