حسن شجاعی – دبیر گروه فرهنگی
سالمندی یکی از مهم‌ترین مقاطع زندگی هر انسانی است که چون گنجینه‌ای از تجارب زندگی حائز اهمیت بوده و می‌تواند از جهات گوناگون برای نسل‌های مختلف مؤثر و ارزشمند باشد.
توجه به این قشر از جامعه درحالی‌که شاهد گسست نسلی هستیم و این روزها جوانان کسب تجربه را در فضای مجازی و موتورهای جست‌وجوگر دنبال می‌کنند نیاز مبرمی است که اگر به آن توجه نشود علاوه بر این‌که از گفتمان شفاهی و تجربی آنان بی‌بهره خواهیم شد، آزمون‌وخطاهای بسیاری را نیز به دنبال دارد.
دین مبین اسلام نیز تکریم و احترام سالمندان را از واجبات دین برشمرده و در قرآن کریم به موضوع سالمندان توجه ویژه‌ای شده و در آیه ۲۳ سوره اسراء خداوند متعال می‌فرماید: ‌«و خدای تو حكم فرموده كه جز او كسی را نپرستید و به پدر و مادرنیكویی كنید و چنانچه هر دو یا یكی از آن‌ها پیر و سالخورده شوند، كلمه‏ای مگویید كه رنجیده‌خاطر شوند و كم‌ترین آزار به آنان مرسانید و با ایشان به اكرام و احترام سخن‌گویید.»  رسول اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز وعده می‌دهد كه هر كس به‌کوچک‌تر محبت و عطوفت ورزد و بزرگ‌تر را گرامی بدارد، از دوستان حضرت است و در نتیجه احترام به سالمندان و محبت به کودکان از اصلی‌ترین مؤلفه‌های اخلاقی در آیین اسلام به شمار می‌روند. امیرالمؤمنین حضرت علی علیه‌السلام نیز در مورد تکریم سالمندان در عباراتی زیبا می‌فرمایند: «پیرانتان را حرمت نهید تا کوچک‌ترهایتان شما را حرمت نهند.» از این سخن، نكته‌ای روانشناختی استنباط می‌شود و آن این‌كه تجربه‌هایی كه فرزندان ما در دوره كودكی خود داشته‌اند، بر رفتارهای آن‌ها در بزرگسالی تأثیر می‌گذارند و ناخواسته و ناخودآگاه، با بزرگ‌ترهای خود رفتاری مشابه والدین خود دارند. درک این واقعیت كه فرزندان ما هم از ما می‌آموزند و رفتارهایمان بر نسل آینده هم تأثیر می‌گذارد بسیار مهم است.
امام سجاد علیه‌السلام نیز پیرامون اهمیت احترام به سالمند می‌فرمایند: «حق سالخورده این است كه حرمت پیری‌اش را نگه‌داشته و در اختلافات، خصمانه با او روبه‌رو نشوید. در راه رفتن بر او سبقت نگیرید و نادانش نشمارید و همواره با احترام با او رفتار كنید.»
در فرهنگ ملی ما نیز به موضوع تکریم سالمندان توجه ویژه‌ای شده و امثال و داستان‌هایی که از خردورزی و تجربه آنان در زندگی حکایت دارند به‌وفور در ادبیات کهن ما دیده می‌شوند. ضرب‌المثل آنچه جوان در آیینه بیند، پیر در خشت خام بیند یکی از معروف‌ترین آن‌هاست که نشان از جایگاه و تجربه بالای کهنسالان و لزوم بهره‌مندی از تجارب آن‌هاست.
بااین‌حال امروزه با توجه به گسترش جوامع و پیشرفت فناوری‌های روز، اهمیت و جایگاه خانواده نسبت به گذشته کمتر شده و به تبع آن‌ها احترام به سالمندان نیز کاهش چشمگیری یافته است و به نظر می‌رسد برای اصلاح آن نیازمند کار فرهنگی و توجه بیشتر به کانون خانواده هستیم.آنچه مسلم این است که زندگی سعادتمندانه در سالمندی نیز مقدور است به‌شرط آنکه زندگی گذشته فرد ثمربخش بوده و به آخرین مرحله حیات خویش با نگرشی مثبت نگاه کند. در چنین صورتی بازنگری مکرر تجارب گذشته در غروب زندگی لذت‌بخش خواهد بود. درحالی‌که در برخی از نقاط دنیا در مورد سالمندی و دوران پیری نگرشی منفی وجود دارد اما در پاره‌ای از جوامع دنیا ازجمله کشور خودمان سالمند از مقام و منزلت خاصی برخوردارست. این نگرش در تصویری که در کتاب‌های آسمانی  از کهنسالان ارائه می‌کنند نیز دیده می‌شود.
دکتر حسام‌الدین علامه رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در گفت‌وگو با «رسالت» بابیان این نکته که توجه به موضوعات فرهنگی و دینی در حمایت از زیست سالمندی بسیار اهمیت دارد و این مجموعه برای آن‌توجه ویژه‌ای قائل است گفت: در سند ملی سالمندان کشور این موضوع در نخستین بندهای آن موردتوجه جدی قرارگرفته و با اشاره به ظرفیت‌های رسانه‌ای و فرهنگی کشور تلاش شده تا بتوانیم از این منظر موقعیت و جایگاه سالمندان در کشور را بیش‌ازپیش مورد تکریم قرار دهیم.وی با تأکید بر این نکته که در این مسیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز وزارت کار تعاون و رفاه اجتماعی به همراه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی وظایف مشخص و مدونی دارند افزود: با توجه به اهمیتی که موضوع فرهنگی در حفظ سلامت روحی و اجتماعی سالمندان دارد، وظایف مختلفی بر عهده این سه مجموعه قرار گرفته تا با نیازسنجی و نیز اعتبارسنجی‌های لازم شرایطی فراهم شود تا دستگاه‌های اجرایی مرتبط ظرفیت‌ها و شرایط مناسب را برای زندگی بهتر سالمندان فراهم آورند و با تأکید بر این‌که در حوزه‌های اعتقادی نیز از پشتوانه و ذخایر غنی برای هدف‌گذاری در این زمینه برخوردار هستیم ان شاءالله شاهد جامعه سالمند غنی از ارزش‌های دینی و اعتقادی باشیم.علامه با تأکید بر این نکته که توجه به موضوع خانواده و فرهنگ‌سازی جهت تکریم حمایت و ارزش‌گذاری برای سالمندان باید از مهدهای کودک و مراکز آموزشی صورت گیرد یادآور شد: خانواده عامل مهمی برای پایه‌گذاری فرهنگ احترام به سالمند است و در کنار آن ارائه آموزش‌های مناسب و فرهنگ‌سازی در مدارس و دانشگاه‌ها سبب می‌شود تا این موضوع از سنین کودکی در فرزندانمان نهادینه‌شده و زمینه‌سازداشتن‌جامعه سالمندی همراه با تکریم و عزت باشیم.وی ادامه داد: متأسفانه با توجه به مشکلات فرهنگی موجود در جامعه و برنامه‌ریزی‌های دشمنان برای کمرنگ کردن بنیان خانواده در کشور به نظر می‌رسد مقوله فرهنگی یکی از اصلی‌ترین مباحثی است که باید موردتوجه قرار گیرد و با همکاری نهاد خانواده و حمایت دستگاه‌های  متولی فرهنگ‌سازی در کشور شرایطی فراهم شود تا ضمن احترام این عزیزان جامعه بتواند از ظرفیت‌های آنان در حوزه‌های مختلف استفاده نماید.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور بابیان این نکته که مراکزی فرهنگی و دینی همانند مساجد در این زمینه نقش کلیدی دارند و می‌توانند با برنامه‌های مسجد محور نسل جوان را با کارکردهای احترام به سالمندان آشنا سازند گفت: بهره‌مندی از آیات و روایات در موضوع تکریم سالمندان و بیان آن برای نسل جدید کمک خواهد کرد تا این موضوع در آن‌ها نهادینه‌شده و با اختصاص بخش‌هایی از کتب درسی به این موضوع کمک شود تا فرزندان این مرزوبوم با اعتقاد و یقین بیشتری نسبت به نسل گذشته احساس تکلیف کرده و ضمن حفظ حرمت و ارزش‌های آنان از تجارب ارزشمندشان استفاده نمایند.
علامه خاطرنشان کرد: به‌هرروی باید پذیرفت که سالمندی آخرین مرحله از زندگی است و بایستی در جامعه شرایطی فراهم شود تا انسان با عافیت و عزت این دوران را سپری سازد به همین دلیل موضوع مهم تعالی سالمندی از وجوهی است که در قالب فرهنگ‌سازی جامعه متجلی خواهد شد و رسیدن به این هدف تنها با حمایت و کمک رسانه‌ها و متولیان فرهنگی و آموزش کشور محقق می‌شود‌ به همین دلیل بار دیگر تأکید می‌کنم سلامت معنوی و سالمندان از مقوله‌هایی است که تنها با فرهنگ‌سازی میسر خواهد شد و امیدوارم با برنامه‌هایی که در این زمینه در دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور تدارک دیده‌شده است به آن دست‌یابیم.