زیست رسانهای در سایه هویت فرهنگ اسلامی
علی پژوهش
عملیاتی کردن مفاهیم دینی در موقعیت‌های اجتماعی موضوعی است که این روزها علاقه‌مندان بسیاری برای اجرای آن دست‌به‌کار شده‌اند.
این‌که در فضای رسانه‌های امروز بتوان این دو مقوله را با یکدیگر ترکیب کرد و برای تعالی بشر از آن استفاده نمود موضوعی است که در گفت‌وگو با مهدی حاجی دبیر کارگروه مسجد رسانه ملی به بحث گذاشته شد. وی در ابتدا عنوان کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی تعابیر متعددی درباره‌رسانه در منظومه‌فکری خود دارند. برای مثال می‌فرمایند:«دنیای امروز برمدار جنگ تبلیغاتی و رسانهای و درواقع برمدار جنگ جبهه‌های خبری و دستگاه‌های تولیدکننده‌پیام حرکت می‌کند» که حاکی از نگاه سیستماتیک یا فرآیندگرای ایشان است. رهبر معظم انقلاب در مقطع دیگری درباره رسانهها می‌فرمایند: «امروز رسانهها در دنیا فکر، رفتار و هویت فرهنگی انسان‌ها را الغا می‌کنند و تعیین‌کننده هستند.»سیستمی با پیچیدگی‌های رسانه در تعامل با دیگر اجزای جامعه دارای ظرافت‌های خاصی است که باید آن‌ها را نیز مدنظر قرار دهیم .
این کارشناس رسانه افزود،واقعیت این است که بشر امروز در آستانه تجربه سبک متفاوتی از زندگی است که می‌توان از آن تحت عنوان «زیست رسانهای» یاد کرد. به‌وضوح شاهد هستیم که ضریب نفوذ رسانهها در ابعاد مختلف زندگی انسان، همواره در حال افزایش است. امروز رسانهها بر شعائر مختلف زندگی بشر ازجمله اقتصاد، کشاورزی، آموزش، تعاملات خانوادگی و سیاسی اثر می‌گذارد. عقلانیت اقتضا می‌کند که بشر خود را برای مواجهه با این الگوی نوین زندگی آماده کند،هنگامی در این زیست رسانهای موفق خواهیم بود که خود را با نگاه رهبر انقلاب که برگرفته از آموزه‌های الهی است به‌درستی مطابقت دهیم،نیروهای انقلابی رسانه باید به این مسئله فکر کنند و برای فراهم کردن زیرساخت‌های زیست رسانهای تلاش کنند. نکته مهمی که نباید از آن غافل شد نقش مادران در این زیست‌بوم رسانهای است. معتقدم پرستاران دلسوزی که نهاد خانواده را در این زیست رسانهای حفظ خواهند کرد، به‌طورقطع مادران هستند. دختران امروز ایران که قرار است تا در دهه های آینده نقش مادری را در خانواده‌ها بر عهده بگیرند، آن‌ها باید خود را برای زندگی نوین رسانهای بشر آماده کنند تا بتوانند در آینده یک نسل صالح از فرزندان ایران‌زمین را تربیت کنندو علاوه بر این‌که رسانهها افکار آن‌ها را تحت تأثیر قرار ندهند. این مادران باشند که رسانهها را برای نیل به ارزش‌های الهی جهت می‌دهند. متأسفانه تا امروز نیروهای رسانهای کشور گام مؤثری برای تحقق این مطالبه برنداشته‌اند.
حاجی در ادا مه عنوان کرد،رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۶۴ می‌فرمایند: یکی از اهداف رسانه، نشر اسلام است. ایشان مدتی بعد، در سال ۱۳۷۲ این عبارت را تکمیل و فرمودند: «در رسانه باید طرح حقایق اسلام ناب محمدی و اهل‌بیت به‌گونه‌ای صحیح و اصیل ارائه شود.» البته به‌طورقطع منظور ایشان ترویج معارف دینی صرفااز طریق برنامه‌های گفت وگو محور با حضور کارشناسان دینی نبوده است. امروز مطالبه جدی ما از حوزه‌های علمیه معرفی قالب‌ها و چارچوب‌های نوین برای ترویج معارف دینی است.
برای مثال کسی نمی‌تواند تأثیر تولیدات فاخری مانند «یوسف پیامبر(ع)»، «مختارنامه» یا «امام علی (ع)» را با برنامه‌های گفت وگو محور یکسان بداند، اما تعداد این آثار تأثیرگذار به حدی اندک است که پخش مکرر آن‌ها، برخی از مخاطبان را دچار دل‌زدگی می‌کند
دلیل این تکرار این است که ما امروز طرح مشخصی برای پرداختن به سایر مفاهیم دینی نداریم.
این کارشناس ادامه داد، رهبر معظم انقلاب همچنین سال ۱۳۷۸ «هـ .ش» در رابطه با رسانه انقلاب
می‌فرمایند: «معرفی و ترویج فرهنگ و ارزش‌های والای اسلام و ایران باید اولویت رسانه باشد.» واضح است که کلیدواژه ذهنی ایشان ایرانی اسلامی است، رهبر انقلاب قائل به اهمیت هر دو مؤلفه هستند و بقای این مفاهیم را در گروی نابودی دیگری نمی‌دانند. همین‌طور ایشان سال ۱۳۸۳ «هـ.ش» و در ادامه مباحث خود جهت ترسیم الگوی رسانه انقلابی می‌فرمایند: «ارتقا معرفت دینی روشن بینانه یکی از وظایف رسانه است، من روی عنوان روشن بینانه تکیه می‌کنم، معرفت دینی باید ارتقاو گسترش پیدا کند، اما یک معرفت دینی روشن‌بینانه و آگاهانه» اصحاب رسانه امروز چه فعالیتی برای معرفی دین به مردم با دیدگاهی روشن بینانه داشته‌اند؟ حقیقت امر این است که تاکنون ورود جدی به این مسائل انجام نشده است!
به‌زعم وی نیروهای رسانهای انقلاب باید نسبت به اقتضائات پیش‌روی زیست رسانهای، ابزار و مدل مواجهه خود را ترسیم کنیم، روزی منبر رسانه اسلام بود، در مقطعی هم هیئت و کاست اما در آینده چه پیش خواهد آمد و آیا ما برای این تغییرات آماده هستیم؟! متأسفانه باید اذعان کرد که امروز برای بیان بسیاری از مفاهیم دینی خود در رسانه، الگوی مشخصی نداریم، برای مثال با توجه به تقارن این ایام با ماه مبارک رمضان باید بگویم که رسانه انقلاب
در حال حاضر الگوی مشخصی برای ساخت یک برنامه مناسب افطار ویژه نوجوانان ندارد، متفکرین پاسخ مناسبی به این مسئله ندادند که برای یک نوجوان چه برنامه‌ای مناسب است؟ مخاطب اغلب برنامه‌های رسانهای ما در حال حاضر افراد روزه‌دار هستند که دریافت پیام رسانه برای آن‌ها در اولویت نیست.
معتقدم رسانهها باید نوجوانان را مخاطب اصلی برنامه‌های ویژه ماه مبارک قرار دهند که مدت زیادی از شروع سن تکلیف آن‌ها نمی‌گذارد یا اساساوارد این ایام نشده‌اند؛ بنابراین نیاز بیشتری به خوراک رسانهای برای پذیرش فلسفه احکام دینی دارند.
این کارشناس رسانه معتقد است که مفهوم رسانه با فرد معنا پیدا می‌کند، رسانه محدود به ابزار تکنولوژیک آن نیست. شخصی که آن ابزار (نور،صدا، تصویر و…) را ترکیب می‌کند تا محتوایی تولید کند یک انسان رسانه است که اعلام می‌کند با استفاده از این ابزارها می‌توان پیامی را به مخاطب منتقل کرد. هنگامی که از زیرساخت تولید محتوا صحبت می‌کنیم
در حقیقت منظور ما این است که رسانه انقلاب باید انسان رسانه‌های متعددی تربیت‌کرده باشد تا اگر هریک از آن‌ها به هر دلیلی امکان ادامه همکاری با آن را نداشت، بتواند فرد جدیدی را جایگزین کند. عمیقا معتقدم که در فضای رسانهای کشور «نیاز به نفر داریم
اثر اهمیت کمتری برای ما دارد.» رسانه انقلاب باید افراد زیادی مانند آقای سلحشور تربیت کند تا فقدان آن‌ها اثر منفی بر فرآیندها نداشته باشد.
حاجی افزود، تحکیم انقلاب اسلامی هدف دیگر رسانه در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب است. ایشان در سال ۱۳۶۴ «هـ.ش» می‌فرمایند: «تحکیم انقلاب باید در رسانهها اتفاق بیفتد.» ایشان در
۲۹ آذرماه سال ۱۳۶۴ نیز می‌فرمایند: «سیستم رسانهای باید زبان گویای مدیریت جامعه و دستگاه اجرایی انقلاب باشد.» مطالبه‌ای که امروزه نیز به‌طور کامل محقق نشده است، متأسفانه شاخصی وجود ندارد که امکان ارزیابی میزان تحقق این مطالبات رهبری را
بر مبنای آن داشته باشیم، از صداوسیما به‌عنوان‌مثال بارز این مسئله نام می‌برم، زمانی که یک برنامه طنز در تلویزیون تولید می‌شود، بر اساس اقتضائات آن مخاطب از طریق روابط عمومی سازمان با رسانه ملی ارتباط برقرار می‌کنند،اما هنگامی‌که یک محتوای مذهبی یا انقلابی تولید می‌شود، اغلب مخاطبان با این تلقی که سازمان در حال انجام‌وظیفه خود است
هیچ بازخوردی از مخاطب خاص آن برنامه به رسانه ملی نمی‌دهند. بنابراین مدیران تلویزیون تصور می‌کنند برنامه‌های ازاین‌دست رضایت مخاطب را کسب نکرده است و به‌مرور آن‌ها را حذف یا جایگزین می‌کنند! چراکه ارزیابی‌های سازمان ناظر به اصل «رضایت مخاطب» است و عدم دریافت بازخورد از ناحیه مخاطب را مبنای نارضایتی آن‌ها قرار می‌دهد.متأسفانه مخاطبان این دست از برنامه‌ها به هر دلیلی رضایت خود را اعلام نمی‌کنند، اما در فضای مجازی یا حوزه‌های عمومی کوچک خود از تماشای آن برنامه ابراز رضایت می‌کنند. به‌زعم بنده یکی از راه‌های تحقق اهداف رسانه انقلابی همین مسئله حساس شدن مخاطب به محتوا و مشارکت فعال او در رسانه است. ساده‌تر بگویم، «زمانی که نبض مردمی رسانه به آن جهت نمی‌دهد، رسانه مبتنی بر تقاضاهایی که پیش می‌آیند، رفتار خود را تنظیم می‌کند.» نقطه‌ضعفی که سیستم‌های نظارتی رسانه ملی باید برای رفع آن چاره‌اندیشی کنند.
وی در ادامه گفت: رهبر انقلاب همچنین درباره اهمیت رسانه در سال ۱۳۸۳ می‌فرمایند: «رسانه باید برای ایجاد باور حقیقی نسبت به ارزش‌ها و بنیان‌های فکری انقلاب و نظام اسلامی تلاش کند.» سؤال بنده از فعالان فرهنگی انقلاب این است که برای تحقق این مهم چه فعالیت‌های پژوهشی و عملیاتی انجام داده و در اختیار نظام رسانهای کشور قرار داده‌اید؟ منظور اینجا صرفارسانه ملی نیست، تمام نهادهای فرهنگی کشور مخاطب سخن بنده هستند اگر امروز یک مؤسسه خصوصی بخواهد برای ترویج ارزش‌های انقلاب برنامه بسازد، کدام منبع پژوهشی، طرح مدون یا مرجع نظری بومی‌سازی شده را در اختیار دارد؟ آیا امروز می‌دانیم، پاسخگویی به نیازهای رسانهای یک بانوی خانه‌دار با مخاطب دانشگاهی یا نوجوان دوره متوسطه چه تفاوت‌هایی دارد؟
به‌زعم او یکی از نکاتی که کاملا در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب برای مواجهه با رسانه مشهود است
اصرار ایشان به ایجاد وحدت و همدلی در جامعه توسط رسانه هست.ایشان در سال ۱۳۸۳ «هـ.ش» می‌فرمایند:«جهت‌گیری به سمت وحدت ملی، ایجاد امید و ترسیم افق‌های پیش‌روی ملت یکی از وظایف رسانه است.» اما رسانه‌های ما امروز گاهی
به سمت ایجاد دوگانه‌های غیرضروری و حرکت در مسیر کسب منفعت جناحی گام برمی‌دارند که قطعامنظور نظر رهبر انقلاب نیست. ایشان در ۱۸ شهریور سال ۱۳۸۴ «هـ.ش» نیز فرمودند: «رسانهها باید برای حفظ و تقویت وحدت در جامعه تلاش کنند» یا در ۲۷ فروردین سال ۱۳۸۵ می‌فرمایند: «رسانهها باید از طرح مسائل تفرقه‌آمیز در جامعه پرهیز کنند.» ایشان در مقطع دیگری در خصوص وحدت‌آفرینی رسانهها فرمودند:«ایجاد همگرایی عمومی، فضای محبت، همکاری و وحدت در کشور و میان مردم وظیفه رسانه‌هاست، باید روحیه محبت، وحدت، همگرایی، ارتباط و پیوند در میان مردم تقویت شود.» اساسارمز پیروزی انقلاب اسلامی و امام راحل در رهبری این نهضت، ایجاد همدلی و وحدت در جامعه است. اقوام، سلایق و تفکرات مختلف در کشور ذیل پرچم ایشان متحد شده و رژیم پهلوی را ساقط کردند. رسانهها نباید به دوگانگی دامن بزنند، رسانهها نباید کوتاه‌مدت نگاه کنند. البته نگاه بنده کنار گذاشتن مطالبه گری رسانهها نیست، بلکه رعایت انصاف را شرط می‌دانم، مطالبه گری به رفتار جناحی تبدیل نشود این رمز موفقیت است .
این کارشناس رسانه سپس گفت: ویژگی دیگری که رهبری برای رسانه انقلابی بر می‌شمرند، «بزرگداشت، تکریم و معرفی نخبگان به مردم است.» البته به‌طورقطع منظور ایشان از نخبگان در اشخاص مشهور یا در اصطلاح سلبریتی‌ها خلاصه نمی‌شود. یکی دیگر از جملات رهبر انقلاب که نقل به مضمون می‌کنم
در خصوص ارزش پرداختن به همین مسئله است. ایشان در مقطعی جمله‌ای با این مضمون فرمودند که «چرا زمان رسانه را باید به افرادی اختصاص داد که زندگی حقیقی آن‌ها متفاوت از چیزی است که نمایش می‌دهند و پرداختن به آن‌ها موضوعیت ندارد!» اما متأسفانه این فضا در حال رشد است. تصور کنید که رسانه ملی پرداختن انحصاری به سلبریتی‌ها به‌عنوان گروه مرجع را متوقف کرد، برنامه‌های متعدد شبکه‌های اینترنتی که در حال پخش است و مخاطب آن را دنبال می‌کند، باید چگونه کنترل شود؟! راهکار همان افزایش بهداشت رسانهای است که پیشتر به آن اشاره کردم، مخاطب باید به مرحله‌ای برسد که چه چیزی را بشنود و از چه گوینده‌ای بشنود.وی خاطرنشان کرد،رهبر معظم انقلاب قائل به سیاست‌گذاری مبتنی بر شناخت دشمن هستند.سال‌هاست که ایشان این مطالبه را دارند، اما بسیاری از کنشگران رسانهای کشور بدون توجه به این مسئله در حال فعالیت نامنظم هستند و دچار روزمرگی شده‌اند. دشمنان ما بیکار نیستند، اخیرادر فضای مجازی گروهی از سربازان رژیم اشغالگر قدس را دیدید که سال‌ها آموزش زبان فارسی دیده‌اند، فرهنگ ایران را فراگرفته‌اند تا وارد تقابل با ایران شوند اما سؤال بنده این است، تا امروز چند نفر از کنشگران رسانهای ما آماده رویارویی با دشمن هستند، فرهنگ، زبان و ارزش‌های ایشان را شناخته‌ایم و سیاست‌گذاری مبتنی بر شناخت دشمن داشته‌ایم، پاسخ به این سؤال می‌تواند رافع بسیاری از معضلات ما در عرصه رسانه باشد.
اینترنت , دین , رسانه , علی پژوهش , فضای مجازی
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.