حانیه مسجودی
با تشدید و تحمیل تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا علیه ایران، لزوم گسترش فعالیت‌های اقتصادی منطقه‌ای بیش‌ازپیش مشهود می‌شود. از طرفی همین تحریم‌ها فرصت‌هایی را برای تجارت با کشورهای منطقه ایجاد و اهمیت توجه به گسترش روابط با همسایگان و حضور در بازارهای منطقه را نسبت به قبل بیشتر کرده است. همچنین با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران به‌راحتی می‌توان گفت که ظرفیت بسیار بالایی در دستیابی به بازار کشورهای همسایه وجود دارد.
معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، تاکنون نه ثمر داده و نه سایه!
در همین راستا مدت‌هاست که فعالان اقتصادی و نمایندگان مجلس ارتباط با همسایگان یا گسترش اقتصاد با محور مقاومت را یکی از راه‌های تقویت کشور می‌دانند و تأکید بر رونق و فعال شدن معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه دارند. معاونتی که تاکنون نه ثمر داده و نه سایه!
اکنون بیش از ۳ سال از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد و واشنگتن اقدامات خصمانه متعددی علیه کشورمان انجام داده است. طوری که ظریف از آن به‌عنوان نماد بارز تروریسم اقتصادی یادکرده است. از همین رو بسیاری از مردم و صاحب‌نظران سیاسی از دستگاه دیپلماسی انتظار دارند که به‌صورت همه‌جانبه در جبهه اقتصاد در کنار عرصه سیاست با رفتار آمریکا مقابله کند.
بااینکه احیای معاونت اقتصادی در وزارت امور خارجه را می‌توان بی‌شک مهم‌ترین خواسته بسیاری از صاحب‌نظران سیاسی دانست اما مشخص است که هنوز هیچ اقدام قابل دفاعی از سوی این معاونت صورت نگرفته است. بنابراین هرچند ظریف بعد از انتخاب به‌عنوان وزیر امور خارجه برای بار دوم ساختار جدید دستگاه دیپلماسی و تشکیل معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارتخانه متبوع خود را اعلام کرد؛ اما به‌زعم بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران سیاسی تشکیل این معاونت در سطح کاغذ باقی‌مانده و هنوز نتوانسته کار مهمی را به‌پیش ببرد.از زمان تشکیل معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارت امور خارجه تاکنون هیچ گزارش قابل استنادی در رابطه با عملکرد این نهاد ندیده‌ایم و این نشان می‌دهد که دستگاه دیپلماسی هرچند به لحاظ ظاهری دچار تغییراتی شده اما به‌صورت ماهوی هنوز عملکردی نداشته است. حتی شاهد هستیم برخی از کرسی‌های رایزنی اقتصادی در برخی سفارتخانه‌ها خالی بوده و برخی نیز دچار مشکلاتی هستند.
با تمام این اوصاف معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه به‌عنوان بازوی اقتصادی دستگاه دیپلماسی در معرفی خود تأکید می‌کند که «معاونت دیپلماسی اقتصادی هستیم و کار ما ایجاد تسهیلات و معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های کشور به طرف‌های مقابل و هدایت و ایجاد تسهیلات صحیح در جهت توسعه ظرفیت‌های داخلی است. برای حصول این اهداف در سازوکار معاونت دیپلماسی اقتصادی نیز  سه اداره کل به وجود آمده که به موضوعات کلان اقتصادی می‌پردازند. در داخل این معاونت نیز هشت اداره کل منطقه‌ای دیگر وجود دارد که روابط دوجانبه ایران با سایر کشور‌ها را هدایت و رهبری می‌کنند و بخش اقتصادی آن زیر نظر «معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه» عمل می‌کند؛ اما بازهم باوجوداین تقسیم‌بندی و همچنین اعلام اهداف مأموریت، این معاونت تاکنون هیچ گزارشی از عملکرد خود به رسانه‌ها معرفی نکرده است.
باوجود انفعال و بی‌ثمری ۱۵ آذرماه سال جاری، «سید رسول مهاجر» با حکم وزیر امور خارجه به‌عنوان معاون جدید دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه معرفی و مشغول به کار شد و «غلامرضا انصاری» معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه به‌عنوان مشاور دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه به کار خود ادامه داد.
چرایی تشکیل «فراکسیون دیپلماسی اقتصادیِ محور مقاومت و همسایگان» در مجلس
اما احیای معاونت و انتصاب مدیران جدید و تغییر مدیران پیشین ابتدای مسیر تقویت دیپلماسی اقتصاد است و باید کارها به‌صورت پروژه‌های تخصصی صورت‌پذیرند. در همین راستا «فراکسیون دیپلماسی اقتصادی محور مقاومت و همسایگان» همزمان با سالگرد شهادت سردار سلیمانی در مجلس یازدهم تشکیل شد و اعضای هیئت‌رئیسه آن انتخاب شدند.
بر این اساس، مهدی عسکری، نماینده مردم کرج رئیس فراکسیون شد و  لطف‌الله سیاهکلی، نماینده مردم قزوین به‌عنوان نایب‌رئیس  انتخاب شد.
همچنین مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان و مهدی شریفیان، نماینده مردم تهران نیز به ترتیب دبیران اول و دوم شدند و روح‌الله ایزد خواه، نماینده مردم تهران سخنگوی فراکسیون دیپلماسی اقتصادی محور مقاومت و همسایگان  شد.
به گزارش مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران تا قبل از پایان جنگ سرد، برای قرن‌ها دغدغه دولت‌ها و سیاست‌های حاکم بر روابط بین‌المللی، حفظ تمامیت ارضی و امنیت ملی از طریق قدرت نظامی بود. اما با پدید آمدن تحولاتی شگرف در عرصه جهانی، همچون تأسیس سازمان‌ها و نهادهای مالی، گسترش جهانی‌شدن اقتصاد و افزایش وابستگی متقابل میان کشورهای جهان، پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و غیره، به‌تدریج اقتصاد به عنصری تأثیرگذار بر روابط بین‌المللی تبدیل شد.
بر اساس تصویر پیش رو و از منبع شفایی ۱۳۹۶ سطوح دیپلماسی اقتصادی به شرح زیر است:

​​​​​​​
درنتیجه آنچه مسلم است تقویت سطوح داخلی و خارجی دیپلماسی اقتصادی است. هرچند در شرایط فعلی و تحریم‌ها آمریکا لزوم قدرتمند سازی کشور در روابط دوجانبه، منطقه‌ای و چندجانبه با همسایگان از اهمیت بیشتری برخوردار است. درسطح داخلی نیز تشکیل فراکسیون دیپلماسی اقتصادی در مجلس شورای اسلامی می‌تواند مؤثر و سرآغاز فعالیت سطوح نهادی، وزارتخانه‌ای، سازمانی و بخش خصوصی و حتی فردی باشد.