وحید عظیم‌نیا
دقیقا ۴۲ سال قبل در چنین روزی، رویداد سیاسی مهمی در این مرزوبوم روی داد که از آن به‌عنوان «انقلاب دوم» یاد می‌شود؛ انقلابی که کمتر از یک سال بعد از انقلاب بهمن ۵۷ به وقع پیوست و پیرو آن، سفارتخانه رژیم آمریکا در تهران که محلی برای جاسوسی و ضربه زدن به‌نظام سیاسی نوپای مردم ایران اسلامی تبدیل‌شده بود توسط جمعی از دانشجویان مسلمان تسخیر شد. هرچند بعدها برخی از فعالان این رویداد مهم تجدیدنظر کردند و برخلاف آرمان‌های انقلاب اسلامی گام برداشتند، اما این تجدیدنظرطلبی باعث زیر سؤال رفتن انقلاب دوم نمی‌شود چه آنکه برخی چهره‌های مهم اشنقلاب ۵۷ هم بعدها به‌واسطه عوامل متعدد ازجمله مزه کردن چرب و شیرینی‌های دنیوی از مسیر انقلاب برگشتند، ولی انقلاب همچنان باصلابت در مسیر قویم خود طی طریق می‌کند و اساسا، چنین اشخاصی «راه» نبودند بلکه یک روز در «راه انقلاب» بودند و امروز دیگر نیستند.شاید یکی از مهم‌ترین سؤالات مربوط به تسخیر لانه جاسوسی این باشد که «آیا تسخیر لانه جاسوسی درنتیجه فضای احساسی رخ داد؟» پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی چندی قبل این سؤال را با برخی صاحب‌نظران در میان گذاشت. جواد منصوری، فرمانده وقت سپاه در پاسخ به این سؤال معتقد بود برای بررسی یک واقعه تاریخی ابتدا باید شرایط و اوضاع زمان آن اتفاق تاریخی را بررسی کنیم. پس از پیروزی انقلاب، جمهوری اسلامی درزمینه برقراری ارتباط با آمریکا اقدام خاصی انجام نداده بود اما از طرف دیگر آمریکایی‌ها شیطنت‌های زیادی را علیه جمهوری اسلامی انجام دادند. از طرفی تمایلات دولت موقت برای برقراری ارتباط با آمریکا جامعه را از برخورد قاطع مقابل شیطنت‌های آمریکا ناامید کرده بود. تسخیر لانه جاسوسی با توجه به این شرایط یک کار عاقلانه بود، اما اهداف بعد از تسخیر مشخص نشده بود. سعید لیلاز، فعال سیاسی نیز در این رابطه گفت: من معتقدم در تاریخ رویدادی وجود ندارد که از روی احساس، هیجان و عاطفه شکل بگیرد. درباره این رخداد هم‌چنین اعتقادی دارم. براساس حوادثی که در ماه‌های بعد از پیروزی انقلاب رخ داد، هیچ راهی جز تسخیر سفارت ایالات‌متحده آمریکا باقی نمانده بود. بنده به‌هیچ‌وجه معتقد نیستم که تسخیر لانه جاسوسی یک حرکت احساسی بوده، بلکه بنا بر سابقه تاریخی روابط آمریکا با ایران، یک حرکت غریزی و طبیعی انجام گرفت. این مطلب را هم باید در نظر گرفت که دولت و حکومت ایران در آن زمان به‌مراتب ضعیف‌تر از امروز بود و در مقابل، دولت آمریکا به‌مراتب قوی‌تر از امروز بود. بنابراین دست آمریکا در آن مقطع بازتر بود و آن شرایط، حرکت انقلابیون را گریزناپذیر می‌کرد.
مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران نیز در مطلبی با عنوان «نقش کنش‌های آمریکا در تسخیر لانه جاسوسی» تأکید کرده است در شرایط انقلابی بسیاری از کنش‌های نیروهای درگیر در آن می‌تواند منجر به پدیدار آمدنِ یک واقعیت اجتماعی شود و بر آگاهی انقلابیون تأثیر عمیقی بگذارد. کنش‌های پراکنده آمریکایی‌ها در انقلاب اسلامی ایران از آنان تصویری با امکان اجرای هر برنامه‌ای در جهت ممانعت از به ثمر نشستنِ انقلاب اسلامی در ذهنیت ایرانیان ساخت. دولتمردان آمریکا در مذاکرات گوناگون خود بر اهمیت مشتِ آهنین در مقابل انقلاب اسلامی تأکید داشتند. همزمان به حمایت از آخرین مانع به ثمر نشستن انقلاب اسلامی، یعنی نخست‌وزیری بختیار، اقدام کردند. تحت چنین شرایطی انقلابیون به آمریکا بدبین شده بودند و این کشور آخرین گناه نابخشودنی خود مبنی بر پذیرش محمدرضا پهلوی در خاک آمریکا را مرتکب شد؛ گناهی که در ذهنیت ایرانیان تداعی‌کننده کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ بود و برای جلوگیری از آن تسخیر سفارت آمریکا در ایران به‌عنوان انقلاب دوم رخ داد؛ انقلاب دومی که از یک واقعیت اجتماعی یعنی هراس از آمریکا و مداخلات آن ریشه گرفته بود.
البته ۱۳ آبان صرفا یادآور اقدام تاریخی دانشجویان مسلمان در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا نیست چه آنکه یک سال قبل از آن یعنی ۱۳ آبان ۱۳۵۷ دانش آموزان نیز برای به بار نشستن انقلاب اسلامی خون دادند. دانش آموزان درحالی‌که مدارس را در صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ تعطیل کرده بودند، با حرکت به سمت دانشگاه تهران، صدای اعتراض خود را به گوش همگان رساندند. این دانش آموزان به همراه دانشجویان و گروه‌های دیگری از مردم با ورود به دانشگاه در زمین چمن دانشگاه اجتماع کردند. آن‌طور که در تارنمای شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی روایت‌شده است مأموران در ساعت ۱۱ صبح در میان این جمعیت خروشان، چند گلوله گاز اشک‌آور پرتاب کردند؛ ولی، اجتماع‌کنندگان صدای خود را درحالی‌که به‌سختی نفس می‌کشیدند، رساتر کرده و با فریاد الله‌اکبر، بر اندام مأموران مسلح شاه لرزه انداختند. با شلیک کردن در این زمان، جوانان و نوجوانان بی‌گناه، همگی کشته شدند. ۵۶ نفر در این روز، به شهادت رسیدند و همچنین صدها نفر مجروح شدند. دومین حادثه خونین در دولت شریف امامی، پس از حادثه ۱۷ شهریورماه، حادثه ۱۳ آبان ۱۳۵۷ بود که در همان سال اتفاق افتاد. درحالی‌که عمر سیاسی این دولت، بیشتر از ۷۰ روز نبود، ولی ابعاد حادثه دانشگاه به‌گونه‌ای بود که وقتی گزارش تیراندازی مستقیم سربازان در دانشگاه به دانش آموزان در برنامه اخبار شبانگاهی از شبکه سراسری تلویزیون پخش شد، وزیر علوم بلافاصله استعفا داد و کابینه شریف امامی در فردای آن روز سقوط کرد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین مجتبی اشجری قائم‌مقام شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی روز سه‌شنبه در یک نشست خبری اعلام کرد که ستاد برگزاری مراسم سیزدهم آبان مطابق سال‌های قبل با اهداف مشخص در شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی شکل‌گرفته است. وی افزود: با ادامه این نهضت بهداشتی و درمانی، شاهد فروکش کردن این بیماری منحوس باشیم و قطعا ضمن هماهنگی‌های لازم و با حفظ شرایط بهداشتی و رعایت دستورالعمل‌های مربوطه، شاهد برگزاری مراسم اجتماع مردمی ۱۳ آبان، روز ملی مبارزه با استکبار جهانی با شعار محوری «ایستادگی و مقاومت ملت ایران، رمز افول سلطه استکباری آمریکا» در تمامی مراکز استان‌ها و عموم شهرهای کشور خواهیم بود.
اشجری گفت: برپایی نشست تخصصی بصیرتی استکبارستیزی بر اساس مبانی قرآن کریم با حضور رحیم‌پور ازغدی در روز چهارشنبه ۱۲ آبان ساعت ۹ صبح در محل سازمان دارالقرآن الکریم در خیابان حافظ – خیابان رشت (در تهران) و برپایی نشست ضد استکباری در بیت شریف حضرت امام خمینی رحمه الله علیه در قم، روز پنج‌شنبه سیزدهم آبان ساعت ۴ بعدازظهر با سخنرانی آیت‌الله مقتدایی از دیگر برنامه‌هاست. قائم‌مقام شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی با اشاره به برنامه‌های میدانی مراسم ۱۳ آبان بیان کرد: اجتماع مردمی و ضد استکباری مراسم ۱۳ آبان، با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی در بیش از ۸۰۰ شهر کشور و به‌صورت همزمان در ساعت ۱۰ صبح روز پنج‌شنبه ۱۳ آبان در سراسر کشور برگزار خواهد شد. همچنین بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ عوامل رسانه‌ای اعم از خبرنگار، تصویربردار و عکاس، مراسم ۱۳ آبان را در سراسر کشور پوشش خبری می‌دهند. در تهران ۱۱۰ خبرنگار و عکاس خارجی و بیش از ۵۰۰ عکاس، خبرنگار و تصویربردار داخلی این مراسم را پوشش خبری می‌دهند.