علیرضا زادبر
ماه مبارک رمضان، ماه عبادت و رشد دسته‌جمعی در جامعه است. فضای معنوی این ماه و شرافت زمانی این ماه درهرحال در جامعه وجود دارد؛ اما باید سعی شود جامعه به این فضا متوجه شود و داخل در این فضا شود. رمضان یک بستر آماده است که با قدری فضاسازی، می‌توان افراد بیشتری را با آن همراه کرد. حال اینکه مانتوانیم جامعه را به‌صورت جمعی همراه این رشد جمعی کنیم، خسران است. یکی از راه‌های همراه کردن جامعه با حس و حال به‌خصوص این ماه، تولید محصولات فرهنگی متناسب با این ماه است؛ محصولاتی که در اشکال گوناگون به جامعه حس حضور در ماه رمضان القا کند. آثار فرهنگی و هنری همواره روح پدیده‌ای را با خود همراه می‌کنند. کتیبه و علم در ماه محرم با خود بوی خاصی به همراه می‌آورند که بیننده آن‌ها را ناخودآگاه به یاد «باز این چه شورش است» محتشم می‌اندازد.
 در کشور ما ماه محرم پیوست فرهنگی بسیار قدرتمندی دارد. حسینیه‌هایی که در کوچه و خیابان برپا می‌شوند؛ استفاده از انواع علامت‌های مخصوص به عزاداری و بسیاری پدیده‌های فرهنگی دیگر، حس ورود به ماه امام حسین را به اکثر افراد جامعه می‌دهد. ماه رمضان اما در ایران این دامنه و نهضت فرهنگی را ایجاد نمی‌کند؛ درحالی‌که کشورهای اسلامی دیگر برای این ماه برنامه‌های ویژه‌ای دارند.
 نمادهای فرهنگی خاصی برای این ماه وجود دارد و برگزاری سفره‌های افطاری نیز در کوچه و برزن، بسیار روح‌زا است. مقصود از این سخن آن نیست که ماه رمضان در کشور ما کمرنگ‌تر است. شب‌های این ماه پر از مجالس و محافل مناجات و توسل است که حضور آحاد مردم در آن‌ها حیرت بیننده را برمی‌انگیزاند؛ اما نوع فرهنگ‌ورزی ما در این ماه چندان اجتماعی نیست آن‌چنان‌که در محرم است. با این حساب در کشور ما نقش صداوسیما برای بر دوش کشیدن بار این فضاسازی بسیار پررنگ‌تر می‌شود. باید توجه داشت سال‌ها یکی از مهم‌ترین نمادهای ماه رمضان یک برنامه تلویزیونی بود؛ یعنی آواز ربنای مرحوم شجریان، که این خود نشان از اهمیت تلویزیون برای فضاسازی در این ماه است. 
متأسفانه صداوسیما درالقای حس حضور در فضا و زمانی متفاوت به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و انتشاردهنده محصولات فرهنگی اصلا عملکرد قابل قبولی ندارد. حتی سریال‌های تلویزیونی مطلقا بو و نشانه‌ای از ماه رمضان ندارند و این در حالی است که درگذشته‌ای نه‌چندان دور سریال‌های مناسبتی ماه رمضان از محبوب‌ترین و پرمخاطب‌ترین سریال‌های سیمای ملی بوده‌اند. حتی مواردی بوده که اصل سریال ربطی به ماه رمضان نداشته، اما سازندگان به نحوی مؤلفه‌های ماه رمضان را در فیلم‌نامه اثر گنجانده بودند و آن را با فضای این ماه هم‌سنخ ساخته بودند. سایر برنامه‌های گفت‌وگومحور در تمامی شبکه‌ها به‌جز برنامه «زندگی پس از زندگی» نیز هیچ جذابیت و خلاقیتی ندارند و به‌هیچ‌وجه نتوانسته‌اند فرزندان و دنباله‌روان خلفی برای «ماه‌عسل» باشند. سوژه‌های تکراری، مجری‌های معمولی و ضعیف و برنامه‌های کلیشه‌ای، ساعات پیش از افطار ویژه‌ای برای مخاطب روزه‌دار ایرانی به ارمغان نمی‌آورد. این وضعیت در سحرهای ماه مبارک رمضان نیز تکرار می‌شود. سحر وقتی است که مخاطب خسته و خواب‌آلوده پای سفره سحری است؛ در این شرایط برنامه گفت‌وگومحور نمی‌تواند انبوه مخاطبان را با خود همراه کند؛ آن‌هم با موضوعاتی که بعضا سنخیتی با سحر ماه مبارک رمضان ندارند. البته در این میان غیر «زندگی پس از زندگی»، برنامه «سوره» در شبکه چهار مستثنی است اما آن‌هم با اقبال عمومی روبه‌رو نیست و مخاطب نخبگانی دارد. سوره، یک دین‌پژوهی دین‌مدارانه است. دین‌پژوهی‌ای که دین را زیر تیغ علم غربی سلاخی نمی‌کند و در هنگام بررسی آن، روح آن را نمی‌ستاند و تقدس‌زدایی نمی‌کند و سخن درباره برنامه «سوره» البته فراوان است. در کل شبکه چهارم سیما با همین دو برنامه، که خلاقیتشان در موضوع و محتوای برنامه‌ها است و نه‌چندان در فرم و دکور و از این قبیل مسائل، از شبکه‌های دیگر پیشی می‌گیرد.
 باید توجه داشت پخش مناجات مداحان در مجالس و هیئت نیز که صداوسیما در تولید آن‌ها هیچ نقشی ندارد و صرفا یک بازتاب‌دهنده است کار فرهنگی به‌حساب نمی‌آید. این بی‌برنامگی، فکرنشدگی، عدم خلاقیت و عدم ذوق برای جذب مخاطبان هرچه بیشتر و برقراری ارتباطی هرچه بهتر با آن‌ها، حتی اگر به نام برنامه‌ها دقت کنیم نیز شدیدا به چشم می‌آید و توی ذوق می‌زند: ماه خدا! نسیم سحر! به افق بهشت! قرار بهشت! مهمان خدا! به‌طورکلی عناوین کلیشه‌ای، تکراری و غیرجذابی را شاهدیم که حتی برای دو دهه پیش هم تکراری و بی‌معنا به‌حساب می‌آمد. عملکرد صداوسیما در ماه مبارک امسال و ایجاد فضاسازی نسبت به همه‌سال‌های گذشته ضعیف‌تر به نظر می‌آید و این با شعار تحول آقای جبلی سنخیت ندارد. شاید فرصت برای ایجاد این تحول اندک بوده باشد اما انتظار پسرفت نداریم!عملکرد رسانه ملی در نوروز امسال قابل دفاع بود اما در ماه رمضان نمی‌توان نمره خوبی به تلویزیون داد.