حجت‌الله آتش افروزمند-علیرضا خاتم
کتاب، نماد بلوغ نوع بشر است چراکه اسلام به‌عنوان آخرین و کامل‌ترین دین، معجزه خود را یک کتاب قرار داده و بیش از هر مکتب و مسلکی به مقوله علم و علم‌آموزی اهمیت داده است؛ چنان‌که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «طَلَبُ‏ الْعِلْمِ‏ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ؛ علم‌آموزی بر هر انسانی واجب است. همانا خداوند علم آموزان را دوست دارد.»یکی از بهترین راه‌های علم‌آموزی، کتاب و کتاب‌خوانی است و ازاین‌جهت با بررسی اجمالی روایات اسلامی، مشاهده می‌شود که اهل‌بیت علیهم‌السلام با بیانات زیبای خود اهمیت این مسئله را منعکس کرده‌اند.  امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام که امیر بیان و سخنوری است، کتاب را بهترین سخنگو توصیف کرده و کتابخانه را بوستان حقیقی اندیشمندان معرفی نموده است.
 کتاب؛ آرامش ابدی
تلاش‌های آدمی در دنیا برای رسیدن به آرامش است. به‌سختی کار می‌کند تا ثروتی به دست آورد و با آن آرامشی برای خود و عزیزانش فراهم کند. اگر بپذیریم که ثروت آرامش می‌آورد، ولی به قطع و یقین این آرامش در یک زمینه خواهد بود و نه در تمام زوایای زندگی و از طرفی تضمینی بر دائمی بودن آن وجود ندارد و این در حالی است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: هر کس که با کتاب‌ آرامش یابد، هرگز راحتی و آسایش از او سلب نمی‌گردد.نویسندگی و نوشتن کتاب آن‌چنان پراهمیت است که امام صادق علیه‌السلام آن را یکی از نعمت‌های الهی برمی‌شمارد و خطاب به یکی از اصحاب خود می‌فرماید: در نعمت‌هایی که خداوند به انسان داده است بیندیش …ازجمله این نعمت‌ها نویسندگی کتاب است که اخبار گذشتگان را به بازماندگان و از بازماندگان به آیندگان می‌رساند. به سبب آن است که دانش‌ها و آداب و… در کتاب‌ها جاویدان می‌ماند.
 نویسندگی در اسلام
در بیانات اهل‌بیت علیهم‌السلام برای نویسندگی و کتابت کتاب، ثمرات و فواید زیادی بیان‌شده است که به ۳ مورد از آن‌ها اشاره می‌کنم:
۱- انتشار علم به دیگران: زکات علم، در انتشار آن میان دیگران است. امام صادق علیه‌السلام خطاب به «مفضل» فرمودند: بنویس و علم خود را میان برادرانت منتشر ساز، پس هرگاه از دنیا رفتی کتاب‌هایت را برای فرزندانت به ارث بگذار؛ زیرا زمانی خواهد آمد که مردم جز با کتاب‌هایشان همدم و همنشین نشوند. 
۲- حفظ علم: امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمودند: عقل دانشمندان در نوشته‌های ایشان آشکار می‌شود و ازآنجاکه علم با نوشتن حفظ می‌شود پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: علم را با نوشتن به بند بکشید و پیش از فرارسیدن مرگ علما و اندیشمندان بنویسید؛ چراکه با مرگ ایشان علمشان نیز اگر نوشته‌نشده باشد از بین می‌رود.
۳- پاداش اخروی: در روایات اسلامی برای نویسندگی علاوه بر فواید دنیایی، ثمرات اخروی بسیاری قرار داده‌شده است. به‌عنوان‌مثال پیامبر رحمت صلی‌الله علیه و آله فرمودند: هرگاه مؤمن از دنیا رود و یک برگ‌نوشته علمی از خود بجای گذارد روز قیامت آن برگ میان او و آتش پرده‌ای شود و خداوند تبارک‌وتعالی در قبال هر حرف که روی آن نوشته‌شده، شهری هفت برابر وسیع‌تر از دنیا به او خواهد بخشید.
 اهمیت وجود کتاب در خانه
اگرچه کتابخانه‌های بسیاری در شهرها و محل زندگی ما وجود دارند و انسان می‌تواند از آن‌ها استفاده کند ولی وجود کتاب و کتابخانه در منزل دارای اهمیت بسزایی است و اشخاص باید کتاب را در سبد خرید خود قرار دهند.
روایات اسلامی نیز به خرید و نگهداری کتاب در منزل سفارش کرده‌اند که به ۲ نمونه از آن اشاره می‌کنم:
۱- امام صادق علیه‌السلام فرمودند: کتاب‌های خود را حفظ کنید که به‌زودی به آن‌ها نیازمند خواهید شد.
۲- امام صادق علیه‌السلام فرمودند: روزگار پر از فتنه‌ای بر مردم خواهد شد که جز به کتاب‌هایشان انس و آرامش نگیرند.
هرچند می‌دانیم این‌گونه نیست که مطالعه هر کتابی مفید باشد. ازآنجایی‌که بعضی از کتاب‌ها گمراه‌کننده هستند، به‌حکم عقل و شرع باید از مطالعه آن‌ها اجتناب شود. برای انتخاب کتاب مناسب حتما باید یک شاخصه کلی را که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به ما فرمودند در نظر بگیریم و آن مفید بودن است؛ یعنی باید بیندیشیم که آیا مطالعه این کتاب برای من نفعی خواهد داشت.
در این روزها اگرچه قیمت کتاب در کشور بالا رفته و تهیه آن را برای بسیاری از مردم سخت کرده و رفته‌رفته از سبد خرید مردم حذف کرده است ولی امروزه با پیشرفت‌های صورت گرفته، برای مطالعه و کتاب‌خوانی، می‌توان از کتابخانه‌های دیجیتالی نیز استفاده کرد.برای کشوری مثل ایران که از تمدن غنی اسلامی بهره می‌برد و با توجه به سابقه علم و دانشش که بیش از بسیاری از کشور‌های جهان است، پایین بودن سرانه مطالعه هر ایرانی جای بسی تأسف دارد. هرچند که فرهنگ مردمان ایران‌زمین از دیرباز بیشتر شنیداری بوده است و فرهنگ ایرانی از اساس شفاهی توصیف می‌شود و نه کتبی، اما به هر رو این آمارهای نگران‌کننده باید مسئولین را به یک اقدام جهادی در جهت ارتقای سرانه مطالعه ملزم کند.
 قرآن؛ پادشاه کتاب‌ها 
نسبت قرآن به کتاب‌های دیگر، همچون نسبت خداست به انسان‌ها. قرآن کتابی نیست در عرض دیگر کتب، بلکه از جنس دیگری است و تنها ظاهرش همانند کتب دیگر است. 
همان‌گونه که جسم انسان نیازمند به غذاست، روح نیز نیازمند غذای مناسب است. کتاب‌خوانی تغذیه مناسب برای روح انسان می‌باشد. ازاین‌رو این نیاز نباید بی‌پاسخ رها شود. گام دوم پس از درک این نیاز، انتخاب کتاب مناسب است؛ چراکه کتاب‌های زیادی در جهان به قلم نویسندگان مختلف و در زمینه‌های گوناگون وجود دارد. چه کتابی انتخاب شود؟ با توجه به عمر کوتاه انسان و عدم امکان تجربه دوباره زندگی دنیایی با فرارسیدن مرگ، روشن است که نمی‌توان هر کتابی را انتخاب کرد.
چندین مؤلفه برای انتخاب کتاب خوب و مناسب وجود دارد که به دو مؤلفه بسیار مهم آن اشاره می‌شود:
۱٫ نویسنده، علم و هدفش: بسیار مهم است که کتاب به قلم چه کسی و از سوی چه کسی باشد. نکته مهم‌تر دیگر اینکه به چه هدفی کتاب را نگاشته است. سطح علمی نویسنده نیز در اتقان و استحکام مطالب نقش برجسته‌ای دارد. تبحّر نویسنده در آسان و ساده‌نویسی نیز اهمیت زیادی در فهم مطالب دارد. به تعبیری، برخی کتاب‌ها را با دیدن نام نویسنده چشم‌بسته می‌توان خرید و شروع به مطالعه کرد؛ مانند کتاب‌های شهید مطهری رحمه‌الله‌علیه که علمی، روان باهدف متعالی و… نوشته شده  است.
۲٫ موضوع کتاب: هر کتابی موضوعی دارد. برخی کتاب‌ها در مورد مسائل علمی فیزیک، شیمی، ریاضی و… است، برخی دیگر در مورد مباحث تاریخی می‌باشد. همچنین در زمینه‌های مرتبط بازندگی انسان نیز کتاب‌های زیادی نوشته‌شده است. نکته دیگر در مورد کهنه یا نو بودن موضوع موردبررسی است. روشن است که موضوعی که تاریخ‌مصرف مشخصی داشته، قابلیت این را  ندارد که در زمان‌های بعدی مورداستفاده قرار گیرد.
حال با توجه به این دو شاخصی که برای انتخاب کتاب مناسب بیان شد، بررسی کنیم که روشن شود شایسته‌ترین کتابی که باید مطالعه شود، کدام کتاب است؟
 قرآن؛ کتابی از سوی خدا
در میان انبوه نویسندگان و کتاب‌ها، قرآن کتابی است که قابل قیاس با هیچ کتاب دیگری با توجه به این دو شاخصه نیست. قرآن کتابی از سوی خداست. خدایی که علم بی‌نهایت دارد، خالق انسان است و او را بهتر از هرکسی می‌شناسد. از طرفی در انتقال مطلب، امکان خطا در مورد او نیست. ازاین‌رو کتابی که از سوی او باشد، بهترین کتابی می‌شود که می‌توان تصور کرد.
 قرآن؛ هدایتگر انسان
با توجه به اینکه هدف از خلقت انسان، تقرب به‌سوی خدا و رسیدن به سعادت است، قرآن ازلحاظ موضوع، شریف‌ترین موضوع را دارد. رساندن بشر به اوج قله‌های اخلاق، انسانیت و درنهایت خوشبختی در دنیا و آخرت، رسالت این کتاب آسمانی است.اگرچه قرآن كریم كلام خداى حکیم است و حقیقت این كلام براى ما ناشناخته است، امّا با توجه به هدف از نزول آن‌که هدایت انسان‌‌هاست، این حقیقت نورانی آن‌قدر تنزل پیداکرده كه به‌صورت آیاتی از جنس كلمات قابل‌خواندن و شنیدن براى بشر درآمده است. البته باید توجه داشت که  محتوای همه آیات قرآن براى همه انسان‌ها قابل‌فهم و دسترسى نیست و در بهره‌گیری کامل از آن باید در محضر مفسران اصلی قرآن یعنی پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله و ائمه معصوم علیهم‌السلام حاضر شد و بهره برد.قرآن مسیر اصلى رشد و سعادت انسان را روشن ساخته و باید هر شخص برای رسیدن به سعادت و ساخت جامعه اسلامی و همچنین در جهت رفع کاستی‌ها و پیشرفت، سمت‌وسوی قرآنی بگیرد. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «اُخْبِرُكُمْ عَنْه: اَلا اِنَّ فیهِ عِلْمَ ما یَأتى وَ الْحَدیثَ عَنِ الْماضى وَ دَواءَ دائِكُمْ وَ نَظْمَ بَیْنِكُم»؛ «من شما را از قرآن آگاه مى‌‌كنم. بدانید علم گذشته و آینده و درمان درد شما و راه نظم و سامان امورتان در قرآن است».
 سرنخ قرآنی؛ سعادت و نزول برکات 
به‌عنوان نمونه به یکی از راهکارهای قرآنی در زمینه سعادت فردی و اجتماعی به‌ویژه در عرصه اقتصادی اشاره می‌کنیم. قرآن كریم مى‌‌فرماید: «وَ لَوْ اَنّ اَهْلَ القُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَكات مِنَ السَّماءِ والاْرضِ…»؛ «و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و پرهیزکاری پیشه می‌کردند، یقیناً [درهایِ] برکاتی از آسمان و زمین را بر آنان می‌گشودیم».
خداوند در این آیه به‌وضوح نزول بركات از آسمان و زمین که سبب گشایش در زندگی مؤمنان و رفع تنگناهاى اقتصادى و نزول نعمت می‌شود را درگرو ایمان و تقوا مى‌‌داند. اگر مردم به خداوند ایمان بیاورند و این ایمان در جامعه نمود پیدا کند، خداوند وعده داده که برکات از آسمان و زمین نازل می‌شود. برکات شامل باران رحمت، رفع بلا، نزول نعمت و حل مشکلات می‌شود.