گروه اجتماعی
خیلی از ما، آخرین باری که گذرمان به دندانپزشکی افتاده را به یاد نمی‌آوریم. واضح است که بخش قابل‌توجهی از جامعه به درمان‌های خودسرانه و مصرف مسکن روی می‌آورند و از خدمات درمانی این بخش به‌کلی محروم می‌مانند، آماری که در این مورد ارائه‌شده، چیزی در حدود ۴۰ درصد است. رقمی در حدود ۷۰ درصد نیز قادر به پرداخت هزینه‌های دندانپزشکی نیستند. برخی راه چاره را، افزایش ظرفیت پذیرش دندانپزشکی می‌دانند. مطابق نقطه‌نظر آنان، نیمی از هزینه‌های دندانپزشکی به دستمزد پزشکان ارتباط دارد و اگر ظرفیت پذیرش در دانشگاه افزایش یابد، دستمزد پزشکان فعال در این بخش و نرخ نهایی خدمات دندانپزشکی کاهش‌یافته و امکان دسترسی بیشتر مردم به خدمات عادلانه دندانپزشکی در کشور فراهم می‌شود.
برهمین اساس، افزایش ظرفیت ۱۰ تا ۳۰ درصدی پذیرش دانشجو در رشته دندانپزشکی برای سه سال از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است و به‌این‌ترتیب، در کنکور سال جاری ۱۰ درصد، سال آینده ۲۰ و سال ۱۴۰۳ ظرفیت پذیرش به ۳۰ درصد افزایش می‌یابد. اتفاقی که برخی می‌گویند، با افزایش تعداد دندانپزشکان و رسیدن به سرانه استاندارد در کشور، هزینه‌ها بسیار کمتر خواهد شد. اما گروهی با این اقدام موافق نیستند. استدلال آنان چنین است که سرانه دندانپزشک در کشور ۵ نفر به ازای هر ١٠ هزار نفر تخمین زده می‌شود و این سرانه در آمریکا ۶/١ است و پیش‌بینی می‌شود که با همین ظرفیت پذیرش دانشجوی دندانپزشکی موجود، این سرانه در سال ١۴٠٨ به ۶/١ برسد. استدلالی که دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی مطرح نموده است. مهدی کدخدازاده بابیان توضیحات بیشتر، عنوان می‌کند: سالانه حدود ٢٠٠ تا ۳۰۰ نفر فارغ‌التحصیل می‌شوند که باید در مناطق کمتر برخوردار خدمت کنند و از سال ٩٢ تاکنون ۱۸۶۶ نفر از این امتیاز استفاده کرده و از دو سال پیش این گروه دندانپزشکان فارغ‌التحصیل شده‌اند تا توزیع دندانپزشک در کشور و دسترسی مردم در مناطق محروم اصلاح شود. 
 ازنظر سرانه دندانپزشک در جایگاه مطلوبی قرار نداریم
اما برخلاف این دیدگاه و مدافعان آن‌که افزایش ظرفیت دندانپزشکی را پول پاشی و تضییع بیت‌المال و آسیب به‌سلامت مردم عنوان می‌کنند، آمارها گویای آن است که در بهترین و مطلوب‌ترین حالت ۳۰ هزار پزشک داریم که سرانه آن، ۳۵ به۱۰۰ هزار نفر است و این رقم نشان می‌دهد، کشور ما ازنظر سرانه دندانپزشک در جایگاه مطلوب و مناسبی قرار ندارد. معاون خط‌مشی گذاری ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌گوید: اگر خود را در حوزه سلامت با کشورهای پیشرفته در منطقه و کشورهایی که ازنظر اقتصادی با ما در یک تراز قرار دارند، مقایسه کنیم به ترتیب در بین ۴۰ کشور گروه ۲۰ ما جایگاه ۳۵ راداریم که در آن‌ها سرانه دندانپزشک ۶۰  به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت و در منطقه این عدد ۴۸ است. 
رجبعلی برزویی، با اشاره به آمار پذیرش دانشجوی دندانپزشکی در سال‌های اخیر اعلام کرده است که در سال ۹۴ پذیرش دانشگاه‌های دولتی ۱۹۰۰ نفر بود که در سال ۹۸ به ۱۷۰۰ و در سال ۱۴۰۰ به ۱۴۸۶ رسیده است یعنی از سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ روند پذیرش دانشجو کاهشی بوده است. 
توزیع ناعادلانه دندانپزشک در شهرهای مختلف کشور نیز موجب شده که گاهی در یک خیابان کلان‌شهرها، چند دندانپزشک فعالیت کنند، اما در مناطق محروم کشور با کمبود شدید دندانپزشک مواجه باشیم. 
 کشیدن، جایگزین‌ترمیم دندان
مهدی کدخدازاده، دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی، قبول دارد: «تناسبی در تعداد دندانپزشک در شهرها نداریم. باید موضوع بومی‏ گزینی را جدی دنبال کنیم. دریکی از استان‌ها تعداد دندانپزشکان را تا سه برابر بیشتر کردیم، اما بازهم در شهرستان‌های کم برخوردار این استان با کمبود دندانپزشک مواجه بودیم. پس موضوع مهم حل معضل بومی گزینی است که وزارتخانه برای آن برنامه دارد و قرار است کارشناسی شود.»
‎ دیدگاه حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز معطوف بر آن است که ما در کشور با کمبود نیروی پزشک و دندانپزشک روبه‌رو نیستیم، بلکه توزیع نامناسب است. 
ریشه و علت اصلی گرانی خدمات دندانپزشکی هرچه باشد، نمایانگر آن است که بسیاری از مردم فقط در مواقع ضروری مانند درد شدید دندان پوسیده به پزشک مراجعه می‌کنند و اغلب به علت تعرفه‌های سرسام‌آور، دندان خود را می‌کشند. همایون فراست، عضو هیئت‌مدیره جامعه دندانپزشکی ایران، کاهش میزان مراجعه به دندانپزشکی را ناشی از دلایل اقتصادی دانسته و می‌گوید: «برخی قشرهای مردم وقتی امکان استفاده از خدماتی مثل  پر کردن دندان را ندارند، اقدام به کشیدن دندان خود می‌کنند.»
 خروج سلامت دهان و دندان از سبد هزینه‌های خانوار
دکتر بهنام عباسیان، عضو هیئت‌مدیره جامعه دندانپزشکی ایران نیز بر ناتوانی دهک‌های پایین درآمدی برای تأمین هزینه‌ترمیم دندان و عدم‌حمایت بیمه، تأکید می‌کند. به گفته او، «تا زمانی که دولت پیش‌قدم نشود و حمایت صنعت بیمه از خدمات دندانپزشکی وجود نداشته باشد، رسیدن به نقطه مطلوب خدمات دندانپزشکی در کشور امکان‌ناپذیر است. متأسفانه به دلیل مشکلات مالی، مردم مجبور شده‌اند که خدمات مربوط به‌سلامت دهان و دندان خود را از سبد خانواده‌هایشان خارج کنند و این جای نگرانی و تأسف دارد. به‌جایی رسیده‌ایم که افراد زیادی چون پول‌ندارند به‌محض درد دندان به کشیدن اکتفا می‌کنند و توان‌ترمیم دندان را ندارند. وقتی می‌بینیم که دختر ۱۴ ساله، زمانی در مناطق محروم به دندانپزشک مراجعه می‌کند که ۶ دندان دائمی خود را ازدست‌داده است این تأسف‌برانگیز است. همه می‌دانیم که دندان‌درد چقدر زجرآور است و این فرد به خاطر اینکه نتوانسته به مرکز استان بیاید یا به هر دلیل دیگر ازجمله مضیقه مالی نتوانسته به خدمات حرفه‌ای دندانپزشکی دستیابی داشته باشد فقط با مراجعه به دندانساز مجبور به کشیدن دندان خود شده است. واقعا چه کسی باید جوابگوی این مشکلات باشد.»
آن هنگام که  در جامعه‌ای خدمات دندانپزشکی لوکس و گران‌قیمت باشد، موضوع سلامت دهان و دندان از سوی شهروندان جدی گرفته نمی‌شود. در کشور ما بیمه تأمین اجتماعی به‌صورت محدود هزینه‌ بیماری‌های دندان را پوشش می‌دهد، اما این موارد فقط شامل کشیدن دندان، پر کردن سطحی و جرم‌گیری می‌شود و مواردی مثل عصب‌کشی را که بسیار رایج است در برنمی‌گیرد و به‌طورکلی در غیاب حمایت بیمه‌ها، بسیاری از افراد از ترمیم دندان‌های خراب خود دست کشیده‌اند. درصورتی‌که اگر سازمان‌های بیمه‌گر خدمات دندانپزشکی را لوکس تلقی نکرده و آن‌ها را تحت پوشش قرار دهند، بار مراجعات به  مراکز دندانپزشکی افزایش می‌یابد، به‌طوری‌که شاهد کاهش سن کاشت دندان و همچنین افزایش سطح سلامت دهان و دندان افراد جامعه خواهیم بود. 
در حال حاضر، هزینه کشیدن هر دندان معمولی از ۷۰۰ هزار تومان کمتر نیست و برای کشیدن دندان عقل نیز حداقل باید یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار تومان پرداخت کرد. هزینه درمان ریشه هم به‌طور میانگین سه میلیون تومان است. مسئله دیگر، محدود بودن مراکزی است که با سازمان تأمین اجتماعی دارای قرارداد هستند و سیستم نوبت‌دهی در این مراکز وقت بسیار زیادی از افراد می‌گیرد. در کنار گرانی خدمات دندانپزشکی، معضل جدی‌تر آن است که هزینه خدمات دندانپزشکی از پزشک به پزشک دیگر فرق دارد. این مسئله به حدی جدی است که قیمت خدمات دندانپزشکی در مناطق مختلف یک شهر هم با یکدیگر دارای تفاوت معناداری است و این تفاوت، نارضایتی بسیاری از شهروندان را در پی داشته و بسیاری از آن‌ها در تماس با روزنامه« رسالت»، از بازار بلبشوی قیمت‌های دندانپزشکی گلایه کرده‌اند. 
بی‌تردید عوامل متعددی بر تعرفه خدمات دندانپزشکی، تأثیر می‌گذارد. این‌که دندانپزشک از چه تجهیزاتی استفاده می‌کند و چقدر تجربه دارد یا مطبش در چه شهری و در کدام نقطه واقع‌شده و همچنین عمومی بودن یا متخصص بودن دندانپزشک هم قیمت‌ها را تغییر می‌دهد. دراین‌بین، گیرنده خدمت هم مهم است. به‌عنوان‌مثال، ازآنجایی‌که کار کردن روی دندان کودکان سخت‌تر است، خدمات دندانپزشکی کودکان گران‌تر از بزرگسالان است. 
وضعیت تجهیزات سرمایه‌ای و مصرفی حوزه دندانپزشکی نیز در هزینه‌های سرسام‌آور این بخش، دخالت دارد. هزینه‌های بالای مواد و تجهیزات به دلیل وارداتی بودن و نوسانات ارزی آن، از مهم‌ترین دلایل گرانی تعرفه‌های دندانپزشکی قلمداد می‌شود. قاسم صادقی، رئیس اداره امور دندانپزشکی وزارت بهداشت نیز در همین خصوص تشریح می‌کند که ارز ترجیحی دندانپزشکی از مهرماه ۱۳۹۸ قطع شد و درواقع اولین ارزی که در بخش تجهیزات حوزه وزارت بهداشت قطع شد مربوط به دندانپزشکی بود، اقدام اشتباهی که اتفاق افتاد. دندانپزشکی دولتی نبود و تصمیم‌گیرندگان فکر کردند که این بخش نیاز مردم نیست و به‌این‌ترتیب با حذف ارز ترجیحی قیمت‌ها در برخی مواد ۸ تا ۱۰ برابر افزایش یافت و چون ارزی هم تعلق نمی‌گرفت مشمول قیمت‌گذاری نبود و عملا در حق ارائه‌دهندگان خدمت و مردم اجحاف شد. 
صادقی امیدوار است که «مابه‌التفاوت یارانه ارز ترجیحی تا ارز آزاد حوزه دندانپزشکی را به بیمه‌های پایه انتقال دهند و با پوشش بیشتر بسته پایه بیمه دندانپزشکی و مشمولیت همه اقشار جامعه، این نقیصه برطرف شود.» بااین‌حال، برخی کارشناسان بهداشت و درمان تأکید می‌کنند که نباید تعرفه‌های گزاف دندانپزشکی را صرفا به مواد و تجهیزات دندانپزشکی گره زد، چراکه این موارد، بخش کوچکی از هزینه‌ها را تشکیل می‌دهند و مابقی به هزینه‌های جانبی و دستمزد پزشک اختصاص دارد و گران بودن مواد دندانپزشکی توجیه مناسبی برای اخذ هزینه‌های غیرواقعی نیست. 
به هرشکل، راهکار پیشنهادی رئیس اداره امور دندانپزشکی وزارت بهداشت آن است که بسته بیمه پایه خدمات دندانپزشکی مصوب شود؛ اما وزارت بهداشت به‌تنهایی در این زمینه نقشی ندارد و شورای عالی بیمه باید این بسته را تصویب کند و البته سازمان‌های بیمه‌گر زیربار این موضوع نمی‌روند و دود این موضوع به چشم مردم می‌رود. صادقی اخیرا در گفت‌وگو با جام جم نیز با تکرار این پیشنهاد عنوان کرده: بهتر است بیمه پایه دندانپزشکی در شورای عالی بیمه تدوین شود. ما در این شورا فقط یک  رأی داریم درصورتی‌که سازمان‌های بیمه‌گر دیگر ازجمله تأمین اجتماعی، خدمات درمانی، بیمه مرکزی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی قدرت بیشتری دارند. بیمه‌ها دوست ندارند خدمات دندانپزشکی را پوشش دهند، چراکه بودجه نیست و هزینه‌ها بالاست. بهتر است مجلس شورای اسلامی مقرراتی تنظیم کند و از بیمه‌ها بخواهد به کمک مردم بیایند. این درحالی است که هزینه خدمات دندانپزشکی در ایران از متوسط جهانی کمتر است. بسیاری از شهروندان کشورهای همسایه برای دریافت خدمات دندانپزشکی به ایران مراجعه می‌کنند، اما شرایط اقتصادی کشور و کاهش قدرت خرید مردم باعث شده، فشار زیادی به خانواده‌ها وارد شود. 
 هر ایرانی، ۶ دندان پوسیده! 
«در ۳۰ تا ۴۰ سالگی که سنین برجسته فعالیت اجتماعی است، بین ۱۲ تا ۱۳ دندان در هر فرد از بین رفته است. هر شهروند ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد. بعد از ۱۲ سالگی هر فرد بین ۲ تا ۵ دندان پوسیده دارد همچنین ۸۷ درصد کودکان زیر ۶ سال دندان‌های پوسیده دارند.» این دو جمله را می‌توان شمای کلی از وضعیت بهداشت دهان و دندان در ایران دانست که چندی قبل علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به آن اشاره کرد. 
همزمان با افزایش تورم و مشکلات معیشتی، مراجعه مردم به دندان‌پزشکی بیش از گذشته کاهش‌یافته و برخی از فعالان حوزه نظام سلامت در پاسخ به اینکه چه باید کرد، می‌گویند: «خدمات دندا‌نپزشکی نسبت به خدمات دیگری که ارائه می‌شود، تفاوتی دارد و آن‌هم این است که هزینه تمام‌شده آن به نسبت دیگر خدمات بیشتر است. دندانپزشکی به‌دلیل مجموع تجهیزات و موادی که می‌خواهد، زمانی که برای کارهای دندانپزشکی صرف می‌شود و ریسک بالای خدمات درمانی باعث شده، هزینه‌های درمانی‌اش نه‌تنها در ایران بلکه در کل جهان بیشتر از سایر خدمات باشد. نتایج مطالعات نیز این مسئله را ثابت می‌کند که درمان بیماری‌های دهان و دندان و خدمات دندانپزشکی در تمام دنیا گران و پرهزینه محسوب می‌شود و حتی در کشورهای پردرآمد بین ۵ تا ۱۰ درصد از هزینه‌های دولتی سلامت صرف مراقبت‌های دهان و دندان می‌شود. بیماری‌های دهان و دندان چهارمین بیماری گران ازنظر هزینه‌های درمان محسوب می‌شود. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد سالانه ۲۹۸ میلیارد دلار صرف هزینه‌های مستقیم دندانپزشکی در جهان می‌شود که ۴٫۶ درصد کل مخارج بهداشتی را شامل می‌شود.
 بااین‌حال، واقعیت آن است که در بسیاری از کشور‌ها بحث پیشگیری قوی‌تر است، بنابراین کسانی که می‌خواهند خدمات درمانی دندانپزشکی بگیرند، نسبتشان کمتر است. در ایران گیرندگان خدمات درمانی بسیار زیاد است. هر ایرانی در سن میانسالی به‌ندرت دندان غیرپوسیده دارد. معمولا تعداد دندان‌های کشیده شده، پرشده و عصب‌کشی شده در شهروندان ما بیشتر است. در کشورهای دیگر چون تعداد خدمات گیرندگان کمتر است بیمه‌ها به بحث دندانپزشکی ورود جدی‌تری داشته‌اند. به همین دلیل، به‌رغم اینکه ممکن است هزینه‌ بیمه‌های خدمات دندانپزشکی بیشتر باشد، اما چون نسبت به هزینه‌های آزاد بهتر است، مردم به سمت بیمه‌ها اقبال دارند. بنابراین در بسیاری کشور‌ها اگر شما بیمه دندانپزشکی نداشته باشید، عملا نمی‌توانید خدمات دندانپزشکی داشته باشید و تنها برخی افراد خاص می‌توانند این کار را انجام دهند.
 در ایران با توجه به نوع اقتصاد مردم هزینه‌ها گران است. اگر بخواهیم مقایسه درآمدی میان اقشار مختلف در کشور انجام دهیم و اگر با دیگر شغل‌هایی که در کشور ما وجود دارد و جنبه خدماتی یا دلالی دارد مقایسه کنیم، برای دندانپزشک این هزینه‌ها گزاف و بالا نیست. بااین‌حال، چون بیمه‌ها در این حوزه ضعیف عمل می‌کنند و مردم مجبورند از جیب خودشان هزینه بیشتری را بپردازند، این مسئله به‌صورت فشار اقتصادی به بیمار خودش را نشان می‌دهد. اما باید یک نکته را توجه داشت که ۹۷ درصد خدمات دندانپزشکی در کشور ما توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. درواقع مراکز بهداشتی درمانی وزارت بهداشت نزدیک به دوهزار یونیت دندانپزشکی دارند، اما تنها ۳ درصد خدمات را انجام می‌دهند، آن‌هم خدمات سطح یک را که عمدتا به کودکان زیر ۶ سال یا مادران باردار تعلق دارد. با توجه به مجموع این مباحث، در مقام مقایسه با کشورهای دیگر خدمات دندانپزشکی در کشور ما گران نیست اما با توجه به میزان درآمدی که در کشور ما وجود دارد هزینه‌های دندانپزشکی برای مردم کمرشکن است.»
این گروه از کارشناسان، افزایش تعداد دندانپزشکان را در کاهش هزینه‌های این بخش، مؤثر قلمداد کرده و بیان می‌کنند که اگرچه ممکن است این افزایش، خوشایند دندانپزشکان نباشد، اما برای بحث ارائه خدمات درمانی در کشور ما یک فرصت است. هر چه مردمی که تحت پوشش قرار می‌گیرند، نسبتشان به پزشکان کمتر باشد، بازار اشتغال شرایطی پیدا می‌کند که درواقع به‌نوعی دندانپزشکان مجبور می‌شوند با هزینه‌های کمتری آن خدمات را ارائه کنند. اینجاست که بیمه‌ها نقش مهمی دارند و مردم ترجیح می‌دهند به‌جای آنکه قیمت آزاد بپردازند، مبلغی را بدهند تا بیمه آن‌ها را تحت‌پوشش قرار دهند. از طرف دیگر، دندانپزشکان حاضرند به‌نوعی با بیمه‌ها تعامل کنند تا بیمار بیشتری برای آن‌ها جذب کنند.
 بنابراین، سرمایه‌گذاری‌ای که آن‌ها برای خدمات درمانی انجام می‌دهند قیمت تمام‌شده خدمات را کاهش خواهد داد، برای مثال، هنگامی‌که شما مطب دارید و یک سری تجهیزات و مواد در آن وجود دارد بابت مطب، استهلاک سرمایه و تجهیزات نیروی انسانی یک هزینه ثابتی را می‌پردازید. بنابراین اگر شما در روز ۱۰ بیمار را ویزیت کنید، مجموع این هزینه‌ها میان این بیمار‌ها تقسیم می‌شود، اگر ۲۰ بیمار ویزیت کنید، میان ۲۰ نفر تقسیم می‌شود. در این صورت خدمات ارائه‌شده به ۲۰ نفر ارزان‌تر و کمتر است.
 لذا دولت باید سرمایه‌گذاری بزرگی در زمینه بهداشت، پیشگیری و انواع خدماتی که از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند انجام دهد و مجموعه‌هایی را تقویت کند که بیمه‌های دندانپزشکی با حمایت دولت یا حداقل نهادهای مختلف دولت یا بنگاه‌های بزرگ اقتصادی افراد را تحت‌پوشش قرار دهد. در این صورت، مردم خدمت بیشتر و ارزان‌تر می‌گیرند و دولت هزینه کمتری را در طولانی‌مدت برای سلامت دهان و دندان مردم صرف می‌کند و دندانپزشکان باوجود تعداد بیشتر خدمت گیرندگان می‌توانند به درآمد موردنظر برسند و خدمات را به نحو مطلوبی ارائه کنند.»