گروه اجتماعی
آخرین آمارهای رسمی وزارت بهداشت و درمان درباره روند واکسیناسیون در ایران نشان می‌دهد که تا ۱۷ خردادماه بیش از ۴ میلیون و ۹۳۵هزار دوز واکسن کرونا در میان جامعه هدف تزریق شده و تأخیر در ارسال محموله‌های واکسن، مانعی بر سر راه واکسیناسیون ایجاد کرده و خیلی‌ها از این بابت نگران‌اند که چه خواهد شد؟ قصدمان این نیست که به حواشی پروبال دهیم اما واقعیت این است که در بیشتر شهرها، با اتمام ذخایر واکسن، فرآیند واکسیناسیون متوقف شده است و در این بزنگاه حساس، دو راه پیش روی ماست؛ یا باید چشم بدوزیم به سایر کشورها تا وعده‌های خود را در ارسال محموله‌ها محقق کنند یا باید منتظر صدور مجوز مصرف اضطراری واکسن کووایران برکت بمانیم. البته دبیرکل جمعیت هلال‌احمر، از تلاش‌هایی گفته که می‌تواند منجر به واردات محموله واکسن در هفته جاری و به‌طورکلی پیش از پایان خردادماه شود اما این عبارت را هم افزوده که «زمان دقیق آن مشخص نیست.»  در این میان، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا معتقد است که واکسیناسیون کرونا در ایران متوقف نشده و تا اطمینان از رسیدن محموله بعدی، گروه‌های پرخطر واکسینه می‌شوند. 
او خبر داده که تا پایان هفته، یک‌میلیون دوز واکسن ایرانی به دست ما خواهد رسید و بعدازآن واکسیناسیون با واکسن ایرانی آغاز خواهد شد و برای این‌که اطمینان خاطرمان را بیشتر کرده و بگوید، جای نگرانی نیست، این جمله را هم مطرح کرده که در تیرماه حداقل سه تا پنج میلیون و در مردادماه بالای ١٠ میلیون دوز واکسن ایرانی به دست ما خواهد رسید. 
به‌هرروی چه علیرضا رئیسی بگوید جای نگرانی هست و چه بگوید نیست، باز خبرهایی که از گوشه و کنار می‌رسد، اذهان عمومی را مشوش می‌کند، باتوجه به آنکه از سوی مراکز بهداشت تهران، شیراز، اهواز و برخی دیگر از شهرها اعلام‌شده که به دلیل موجود نبودن واکسن کرونا، واکسیناسیون متوقف شده است. در اطلاعیه دانشگاه علوم پزشکی شیراز این عبارت ذکر شده: «با توجه به اتمام محموله‌های دریافتی واکسن تا اطلاع ثانوی واکسیناسیون علیه کرونا ویروس انجام نمی‌شود.» مشابه این پیام از سوی مسئولان خوزستان و دبیر شورای سلامت اهواز هم مخابره شده: « توقف واکسیناسیون به دلیل اتمام موجودی واکسن.» 
  نگرانی‌ها از افزایش فاصله بین دوز  اول و دوم
مسئولان دانشگاه علوم پزشکی قم روز دوشنبه اعلام کردند: «واکسیناسیون جدید از امروز در این استان متوقف شده است.» حال آنکه وضعیت شیوع کرونا در استان قم، همچنان نارنجی است و شواهد از احتمال تغییر وضعیت این استان به قرمز حکایت دارد و همه این موارد نشان می‌دهد در برنامه واکسیناسیون، وقفه و خللی ایجاد شده و خانواده‌ها برای عزیزان سالمند خود دلهره دارند که دوز اول واکسن را تزریق کرده‌اند و حالا که در آستانه دوز دوم قرار گرفته‌اند به دلیل موجود نبودن واکسن، باید صبر کنند و شاید اگر فاصله بین دو دوز زیاد شود، کارایی و تأثیر واکسن در دوز اول از دست برود. 
ولی آن‌طور که مسعود مردانی، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا می‌گوید، « در کشور کانادا، ۶ ماه بعد از تزریق دوز اول، دوز دوم را تزریق کردند؛ در انگلیس نیز سه تا چهار ماه بعد از دوز اول، دوز دوم را تزریق کردند.» او با بیان این سخن، از مردم می‌خواهد نگران تأخیر در تزریق دوز دوم واکسن نباشند. 
عاطفه عابدینی، دبیر کمیته علمی کشوری کووید۱۹ هم درباره نقطه‌نظر علمی استفاده از واکسن‌های ایرانی در دوز دوم تزریق گفته: یکسری مطالعات در دنیا وجود دارد که  ترکیب واکسن‌ها را مورداستفاده قرار می‌دهند؛ زیرا فکر می‌کنند که شاید ایمنی در این صورت بیشتر ایجاد می‌شود، اما از نظر علمی شاید بتوانیم از پلتفرم‌های یکسان، واکسن را جایگزین کنیم.
عابدینی مثال زده که واکسن سینوفارم یک ویروس کشته‌شده و غیرفعال شده است، شاید بتوان واکسن دوز دوم را با واکسنی که از همین پلتفرم استفاده کرده، جایگزین کرد. 
نادر توکلی، معاون درمان ستاد کرونای استان تهران در پاسخ به این سؤال که آیا درصورت بروز مشکل در تأمین دوز دوم واکسن‌های وارداتی، امکان تزریق واکسن‌های ایرانی به جای دوز دوم وجود دارد یا خیر،  تأکید می‌کند: در دنیا ثابت شده است به جز واکسن‌های هوشمند که واردات آن به کشور ما صورت نگرفت، در سایر واکسن‌های کرونا که در کشور مصرف می‌شود و از ویروس کشته‌شده استفاده شده است می‌توان برای دوز دوم از واکسن‌های دیگر هم استفاده کرد؛گرچه هنوز ما وارد این فضا نشدیم و در تهران با معضل نبود دوز دوم واکسن روبه‌رو نشدیم. طبق آخرین خبرها، علی ربیعی، سخنگوی دولت گفته، واکسیناسیون سایر گروه‌ها تا تکمیل دوز دومی‌ها شروع نمی‌شود اما باتوجه به این‌که تصمیمات در کشور ما خلق‌الساعه گرفته می‌شود باید به برخی ابهامات پاسخ داد، ضمن این‌که به نظر می‌رسد واکسن کافی برای تزریق دوز دوم هم در کار نباشد.  
سؤال مشخص ما این است که فاصله زمانی استاندارد بین تزریق دو دوز واکسن چه مدت است، سه صاحب‌نظر دراین‌باره با ما سخن گفته‌اند. 
   طول دوره محافظت واکسن به عوامل متعددی بستگی دارد
حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کرونا در گفت‌وگو با «رسالت» این‌طور پاسخ می‌دهد که «هر واکسنی پروتکل مختص به خودش را دارد و معمولا حداقل فاصله‌ای که برای دوز یادآور می‌زنند، بین ۳ تا ۴ هفته است اما باید منطق بیولوژیک این مسئله را به خوبی متوجه شویم تا بتوانیم تحلیل درستی ارائه کنیم. واقعیت این است که ما وقتی واکسن تزریق می‌کنیم، متناسب با میزان اثربخشی‌ای که روی بدن فرد دارد، آنتی‌بادی باید در سطحی بماند که فرد را در مقابل ویروس محافظت کند که این متفاوت است، ماندگاری برخی واکسن‌ها، مادام‌العمر است و طول دوره برخی واکسن‌ها، چند هفته و چند ماه و چند سال است. بعضی واکسن‌ها ممکن است هر ۱۰ سال یک‌بار نیاز به تزریق داشته باشد و به‌عنوان‌مثال، واکسن کزاز هر ۵ تا ۱۰ سال یک‌بار باید دوز یادآور تزریق شود، اما اگر واکسن آبله‌مرغان تزریق کنیم، یک‌بار برای همیشه کفایت می‌کند. در مورد کرونا، هنوز مطالعات به ما پاسخ قطعی نداده‌اند که فاصله ایجاد این ایمنی چقدر است، چون کارآزمایی‌هایی که تاکنون صورت گرفته، کمتر از یک‌سال است، حتی واکسن‌هایی که جلودار بوده‌اند. در مورد واکسن‌های ایرانی هم چند نمونه، وارد فازهای کلینیکال ترایال انسانی شده‌اند. بنابراین در رابطه با زمان، اندازه دقیقی نداریم، همان‌طور که در مورد ابتلا هم به همین ترتیب است و کسی که مبتلا می‌شود، باتوجه به ایمونولوژی بدن، ممکن است در فاصله چند هفته تا چند ماهی برای بیماری بعدی مصونیت پیدا کند. بنابراین در افراد مختلف، متفاوت است، یک نفر ممکن است مبتلا شود و بدنش تا ۶ ماه بعد هم مصونیت پیدا کند و فرد دیگری ممکن است بعد از بهبودی، سه هفته بعد مبتلا شود. بنابراین در شرایط عادی، بستگی به مقدار ویروسی دارد که وارد بدن می‌شود و میزان حمله و وضعیت ایمنی بدن که چقدر آنتی‌بادی در مقابله با بیماری ایجاد می‌کند. در رابطه با واکسن هم به همین ترتیب است، یعنی واکسنی که تزریق می‌شود، متناسب با کارایی که اعلام می‌شود که معمولا کارایی اعلامی از سوی شرکت‌ها در کارآزمایی بالینی، اندازه‌اش بیشتر از آن چیزی است که واقعا در جامعه مشاهده می‌کنیم. اگر شرکتی ادعا دارد واکسنی که تولید کرده، ۹۰ درصد کارایی دارد، وقتی در شرایط عادی بر روی جمعیت بزرگ‌تری تزریق می‌کنیم، می‌بینیم که اثربخشی‌اش کمتر از کارایی آن است. بنابراین واکسیناسیون می‌تواند از افراد محافظت کند، منتها طول دوره این محافظت به عوامل متعددی بستگی دارد، ممکن است سه تا ۶ ماه هم اگر دوز بعدی واکسن تزریق شود، هیچ مشکلی به وجود نیاید و این‌ها نیازمند یکسری آزمایش‌های سرواپیدمیولوژی است که افراد واکسینه شده را غربالگری کنیم و ببینیم مقدار آنتی‌بادی که در جمعیت به شکل غربالگری ایجادشده تا چه میزان است و سپس بتوانیم برای دوز بعدی واکسن، زمان دقیق را مشخص کنیم. در اکثر واکسن‌ها بین دوز اول و دوم باید حداقل ۳ تا ۴ هفته فاصله باشد. در حال حاضر این بحث مطرح است که دوز سوم را هم در برخی واکسن‌ها تزریق کنیم و از طرفی این موضوع مطرح‌شده که ما نمی‌دانیم بعد از تزریق دوز دوم، طول مدت مصونیتی که در افراد ایجاد می‌شود، چه مدت است؟ ممکن است براساس مطالعات به این نتیجه برسیم که هر ۶ ماه یک‌بار دوز یادآور بزنیم و یا مثل واکسن آنفلوآنزا سالی یک‌بار نیاز به تزریق داشته باشد. ما برای این موضوعات جواب قطعی نداریم.»
 در بسیاری از کشورها، تزریق دوم به تأخیر افتاده است
دکتر فرشید نوربخش، ایمونولوژیست هم در پاسخ به سؤال «رسالت» این توضیحات را ارائه کرده است: «در بسیاری از کشورهای دنیا به دلیل کمبود واکسن که این شامل کشورهای توسعه‌یافته هم می‌شود، تزریق دوز دوم واکسن به تأخیر افتاده است و تنها خاص ایران نیست. سیستم ایمنی به فواصل بیشتر از ۴ هفته هم می‌تواند پاسخ‌های مناسب بدهد و در‌کل چون مطالعاتی در این زمینه انجام‌نشده، پاسخ روشنی نداریم و باتوجه به این‌که تزریق دوز دوم در بسیاری از کشورها به تأخیر افتاده، احتمالا در آینده مطالعاتی انجام می‌شود.» 
 ۱۰ تا ۱۲ هفته فاصله تزریق واکسن آسترازنکا 
دکتر علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌ شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از دیگر صاحب‌نظرانی است که در گفت‌وگو با «رسالت» مطرح کرده است:«در واکسن اسپوتنیک، استاندارد تزریق میان دوز اول و دوم ۲۱ روز است که ما در ایران ۲۸ روزه تزریق می‌کنیم اما طبق گفته‌های مؤسسه پژوهشی «گامالیا» که تولیدکننده واکسن است، تا
 ۶۰ روز می‌توانیم بین دو دوز فاصله بیندازیم، اما در مورد واکسن آسترازنکا هم فاصله دو دوز در تمام دنیا، ۱۰ تا ۱۲ هفته است و اتفاقا بهتر است، به خاطر این‌که وقتی فاصله به سه ماه می‌رسد، میزان تولید آنتی‌بادی در آن‌ها تقریبا ۲٫۵ برابر خواهد شد و در واکسن سینوفارم فاصله تزریق بین دوز اول و دوم، چهار هفته است اما طبق استعلام معاونت غذا و دارو، تا ۶ هفته می‌توان این فاصله را به تعویق انداخت.»
پرسش دیگری که ذهن ما را به خود مشغول داشته این است که آیا می‌توان انواع مختلف واکسن را در دوز اول و دوم مورداستفاده قرار داد؟ 
  پلتفرمی که در واکسن استفاده‌شده مهم است
حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کرونا پاسخ می‌دهد: «اغلب واکسن‌هایی که در دنیا تولیدشده، به شکل فوری مورد تأیید قرار گرفته و تزریق شده است و برای ساخت آن‌ها از سه پلتفرم مختلف استفاده کرده‌اند؛ یک گروه، ویروس‌های غیرفعال شده هستند تا واکسن قابلیت آنتی‌ژنی داشته و اصطلاحا خاصیت بیماری‌زایی نداشته باشد و دو گروه دیگر هم یا «ام آر ان ای» و یا پروتئین‌هایی هستند که تغییر شکل داده‌اند، بنابراین اگر در دوز اول واکسن از پلتفرم غیرفعال استفاده شده باشد، دوز دوم را هم می‌توان از واکسن‌های مشابهی استفاده کرد که از پلتفرم غیرفعال استفاده کرده‌اند. بنابراین مهم، پلتفرمی است که در واکسن استفاده‌شده و این‌که بعضی‌ها می‌گویند می‌توان دوزهای واکسن را به صورت ترکیبی تزریق کرد، درست نیست و هنوز در حال مطالعه‌اند و باتوجه به واریانت‌های جدیدی که در دنیا شکل گرفته، دیدند واکسن فایزر در مقابل واریانت هندی، خیلی تأثیر ندارد. برای همین در حال تولید واکسن‌های نوترکیبی هستند تا بتوانند واریانت‌های مختلف را پوشش بدهند.» 
 طبق مطالعات تجربی عمل کنیم
اما پاسخ دکتر فرشید نوربخش،ایمونولوژیست به این ترتیب است:« در بسیاری از موارد در پروتکل‌های ایمنی سازی افراد، این مسئله مطرح‌شده که تزریق دو واکسن متفاوت از دو پلتفرم متفاوت نه‌تنها اثر منفی ندارد بلکه در بعضی موارد باعث ایمنی زایی بهتر می‌شود و در بعضی کشورها مثل کشورهای اروپایی که واکسن دوز اول را آسترازنکا تزریق کردند، به دلیل محدودیت در دسترسی و یا به دلیل نگرانی‌هایی که از نظر عوارض وجود داشته، دوز دوم واکسن را به‌عنوان‌مثال «فایزر» زده‌اند و نتایج خوبی به‌دست آمده و این‌که ما هم بتوانیم چنین کاری بکنیم، پاسخ در حالت کلی، مثبت است اما بهتر است که براساس مطالعات تجربی عمل کنیم و این‌که آیا افراد می‌توانند دوز دوم واکسن را ایرانی تزریق کنند، پاسخ در حالت کلی، مثبت است، اما برای رسیدن به پاسخ دقیق باید مطالعات لازم و کافی صورت بگیرد.»  
  شواهدی در دست نداریم
دکتر علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم‌چنین می‌گوید: «می‌توان برای دوز دوم از واکسن برکت استفاده کرد، چون در شرایط اضطراری قرار داریم و واکسن سینوفارم یک واکسن غیرفعال است، اگر بخواهیم جایگزینی برای آن در نظر بگیریم، مسلما باید یک پلتفرم غیرفعال برای آن در نظر بگیریم که در داخل کشور آنچه موجود است، واکسن برکت است. البته این واکسن هنوز فاز دوم را کامل نکرده تا بدانیم وضعیت به چه صورت است و در شرایط اضطرار فعلی باید توقعاتمان را پایین‌تر بیاوریم و در این شرایط، مقوله سلامت، مثل حساب دو تا نیست که چهارتا شود، ممکن است دو تا، سه تا شود و یا حتی پایین‌تر، اما این‌که ما یک واکسن میکس یا ترکیبی را تزریق کنیم، در تمام دنیا انجام‌گرفته. به‌عنوان‌مثال کشوری مثل استرالیا و انگلستان، پروتکل‌هایشان به این صورت است که با فایزر و آسترازنکا این کار را انجام می‌دهند، اما آن‌ها شواهد مربوط به این مسئله را دارند. 
درواقع ترایال‌ها را انجام داده‌اند و پروتکل‌هایی دارند که هم در استرالیا و هم در انگلستان اگر کسی دوز اول را فایزر زده باشد، چنانچه فایزر در دسترس نباشد، می‌تواند فاز دوم را آسترازنکا تزریق کند و این بالعکس هم هست ولی نقطه‌ضعف ما این است که در این مورد هیچ شواهدی نداریم و اگر مجبور شویم و به این نتیجه برسیم که باید این کار را انجام دهیم، باید انجام دهیم، البته ما بدون آنکه شواهدی داشته باشیم نباید این کار را دنبال کنیم و در اینجا حتما باید معاونت فناوری و تحقیقات وارد شود و تزریق دوم را به جای سینوفارم، واکسن برکت تزریق کند و نمونه‌ها را موردبررسی قرار دهد و با مشارکت شرکت‌های واکسن‌سازی ایرانی ببیند که اثربخشی واکسن میکس در آن‌ها به چه صورتی است. بنابراین ما نمی‌توانیم بگوییم چون پلتفرم‌های واکسن‌هایمان یکی است، پس موفق خواهیم شد.»
پرسش دیگر حول این محور می‌چرخد که اگر واکسن در فاصله زمانی استاندارد خودش تزریق نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟ 
 لزوم رعایت استانداردهای زنجیره واکسیناسیون 
دکتر حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کرونا پاسخ می‌دهد: «روشن است که زنجیره تولید و نگهداری تا زمان تزریق واکسن، استانداردهایی دارد که اگر رعایت نشود، می‌تواند بی‌اثری واکسن را موجب شود و مثل این است که آب مقطر تزریق کنیم. یکی از وظایفی که وزارت بهداشت برعهده دارد، نظارت بر فرآیند تولید تا مصرف است و این فرآیند باید رعایت شود.»  
داده‌های تجربی کافی در مورد پاسخ ایمنی نداریم
دکتر فرشید نوربخش، ایمونولوژیست نیز می‌گوید: «رعایت فاصله زمانی که شرکت‌های سازنده واکسن پیشنهاد می‌کنند، به این معنا نیست که اگر بین دو دوز تأخیر بیفتد، تأثیر بسیار منفی‌ای بر پاسخ ایمنی فرد بگذارد و پیامدی که دارد این است که اگر دوز دوم را به جای ۴ هفته، ۸ هفته بعد تزریق کنیم، داده‌های تجربی کافی در مورد پاسخ ایمنی نداریم اما این الزاما باعث کاهش اثربخشی واکسن نخواهد شد.» 
  فاصله زیاد بین تزریق دو دوز، کارایی واکسن را به صفر نمی‌رساند
دکتر علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی توضیح می‌دهد: «اگر تزریق واکسن بیش از فاصله‌های استاندارد باشد، کارایی‌اش به صفر نمی‌رسد اما احتمال دارد کمتر از آن مقداری باشد که به‌طور طبیعی روی استاندارد ترایال انجام داده‌اند. البته این موضوع را باید موردبررسی قرار بدهیم و اگر ما نتوانیم حداکثر آن فاصله‌ای که بین دوز اول و دوم است را اجرایی کنیم، حتما قبل از آن باید تصمیمی چالشی را اتخاذ کنیم، چراکه احتمال دارد نتوانیم واکسن سینوفارم و یا اسپوتنیک را وارد کنیم.» 
موضوع دیگری که مطرح بوده این است که چرا وزارت بهداشت نسبت به نگهداری دوز دوم  واکسن کسانی که دوز اول را تزریق کرده‌اند، مبادرت نورزیده است؟ پیش از پرداختن به پاسخ این پرسش به سخنان نادر توکلی، معاون درمان ستاد کرونای استان تهران اشاره می‌کنیم که گفته: «هر فردی که دوز اول واکسن را دریافت کرده است در فاصله زمانی مشخص برای دریافت دوز دوم فراخوان می‌شود. طبیعتا فردی که دوز اول را دریافت کرده است، دوز دوم هم برایش کنار گذاشته شده است. فراموش نکنیم این‌گونه هم نیست که الزاما دوز دوم پوشش کامل داشته باشد، در خیلی مواقع با همان دوز اول هم ایمنی نسبی حاصل می‌شود و حتی توصیه می‌شود تزریق دوز دوم را به تأخیر بیشتری هم بیندازید تا بتوانید در مدت طولانی‌تری اثر واکسن را تجربه کنید ولی در هر حال چالش عمده در تزریق دوز اول است. از طرفی تزریق دوز اول در کسانی که سابقه ابتلا داشتند، همانند دریافت دوز دوم است. فعلا گزارشی از کمبود نداشتیم ولی بر اساس اعلام سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا مجوز مصرف اضطراری واکسن کووایران برکت هم در حال صدور است و با ورود این واکسن چالش‌های ما هم کاهش می‌یابد.»
 نظارت از مبدأ  تا مرجع 
حالا نوبت می‌رسد به دکتر حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کرونا که در پاسخ به عدم برنامه‌ریزی وزارت بهداشت برای تأمین دوز دوم واکسن عنوان می‌کند: «اگر بنا باشد وزارت بهداشت واکسنی را وارد کند و در این زمینه کنترلی نداشته باشد، هزینه گزافی به کشور تحمیل می‌شود. لذا نظارت باید از مبدأ تا مرجع که واکسیناسیون است رعایت شود، وگرنه پول هنگفتی را حیف می‌کنیم، اما در مجموع افرادی که دوز اول را دریافت کرده‌اند و برای دوز دوم با این پاسخ مواجه شده‌اند که باید محموله واکسن برسد، نگران نباشند، طی چند روز آینده این مسئله حل می‌شود و تأثیری هم نخواهد داشت. طبیعی است که ما باید سرعت واکسیناسیون را بیشتر کنیم و فاصله زمانی بین دو دوز نباید خیلی طولانی باشد، چون اگر طولانی باشد، ممکن است برای پیشگیری تأثیر فردی داشته باشد اما اثر جمعی آن بسیار کمرنگ خواهد شد. اگر قرار باشد ما ۵۰ میلیون واکسن را تزریق کنیم، چنانچه ۲ تا ۳ سال طول بکشد، به آن ایمنی جمعی نمی‌رسیم و فایده‌ای هم نخواهد داشت. بنابراین سرعت واکسیناسیون در سطح جامعه نیز بسیار بااهمیت است. اکنون سرعت ما در تزریق کند است و تا آن ایمنی جمعی فاصله دارد.»
 نقصی در برنامه‌ریزی وزارت بهداشت نیست
دکتر فرشید نوربخش، ایمونولوژیست تأکید می‌کند: «یکسری محدودیت‌ها را وزارت بهداشت دارد و اگر واکسن به‌اندازه کافی در دسترس باشد، بهتر است برنامه‌ریزی کنیم تا افرادی که دوز اول را دریافت کرده‌اند، دوز دوم هم در آن زمانی که لازم است در اختیارشان باشد، منتها این مسئله منوط به آن است که واکسن به‌اندازه کافی در دسترس باشد. درحال حاضر در هیچ کجای دنیا، واکسن به‌اندازه کافی در دسترس نیست. برهمین اساس خیلی از کشورها ترجیح دادند به دلیل محدودیت‌ها در سطوح بین‌المللی، دوز اول را تزریق کنند و به جای تزریق دوز دوم، آن‌هایی که هنوز واکسن نگرفته‌اند در اولویت تزریق باشند و برای کشوری مثل ما که مشکلات اقتصادی و مسئله ورود واکسن را دارد، این موضوع ناشی از نقص برنامه‌ریزی وزارت بهداشت نیست، ناشی از محدودیت دوزهای در دسترس است.» 
 باید بهترین تصمیم را در شرایط اضطراری فعلی بگیریم
دکتر علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس ‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بر این مسئله تصریح می‌کند که «ما باید شرایط واقعی مملکت را هم  در نظر بگیریم و وزارت بهداشت هم بر روی وعده شرکت‌های واکسن‌سازی خارجی حساب کرد و براساس وعده واردات واکسن آسترازنکا،سینوفارم و اسپوتنیک یکسری برنامه‌ریزی‌ها صورت گرفت اما واقعیت این است که چین و روسیه بدقولی کرده‌اند و مؤسسه «گامالیا» که شرکت تولیدکننده اسپوتنیک است به‌طورکلی ظرفیت تولید واکسن را به آن صورت ندارد که بخواهد نیاز دنیا را پاسخگو باشد و چین هم به دلیل مصرف بالای واکسن در این کشور که روزانه ۱۹ میلیون تزریق می‌کند، قادر به توزیع گسترده واکسن به سایر کشورها نیست و هر کشوری می‌خواهد اول نیاز خودش را تأمین کند. هند هم به همین شکل است. ما ۵۰۰ هزار دوز از این کشور خرید کردیم، اما ۱۲۵ هزار دوز بیشتر به ما ندادند و دادگاه این کشور حکم داد که چون مصرف واکسن و دارو در این کشور بالاست، اجازه ندارند محموله واکسن را به ایران وارد کنند. در مورد چین هم به همین ترتیب است، ما انتظار داشتیم ۳ میلیون دوز از سینوفارم به ما تحویل بدهند اما ندادند. این‌ها قول‌ها و امکاناتی بود که وزارت بهداشت روی آن حساب کرد. حتی در مورد صندوق کوواکس نیز موضوع همین است. ما آن قدری که انتظار داشتیم تحویل بدهند، ندادند و به آن میزانی که پیش‌خرید کرده بودیم، به تعهدات خودشان عمل نکردند و نباید خیلی هم دلخوش باشیم که بتوانیم واکسنی از این کشورها وارد کنیم. این‌که بخواهیم از واکسن داخلی خودمان هم استفاده کنیم، این واکسن‌ها به تولید آن‌چنانی نرسیده‌اند. در مورد واکسن برکت می‌بینید که تا آخر این ماه می‌توانند یک‌میلیون دوز و تا آخر تیرماه ۳ میلیون دوز تحویل دهند و وزارت بهداشت و دولت باید صادقانه به مردم شرایط را توضیح دهند و در کنارش مطالعاتی انجام دهند مبنی بر این‌که اقدامی که قرار است انجام شود، درست است یا نیست. این‌که برخی می‌گویند امارات و کشورهای منطقه در واکسیناسیون خوب عمل کرده‌اند، باید گفت کشور پرجمعیتی مثل ما قابل‌مقایسه با کشورهای منطقه نیست و امارات، اغلب در کلینیکال ترایال‌های اسپوتنیک و سینوفارم شرکت کرده و به این ترتیب توانست جمعیت گسترده‌ای را واکسینه کند و ترکیه هم در بسیاری از کلینیکال ترایال‌های سینوواک و سینوفارم شرکت کرد و ما هم باید بهترین تصمیم را در شرایط اضطراری فعلی بگیریم. با این وضعیت اگر واکسیناسیون هم متوقف نشود، روند آن کند خواهد شد.»
بی‌تردید ما از نظر لجستیکی، سابقه تزریق واکسن در یک‌زمان محدود و به میزان بسیار زیاد را در کارنامه خود به ثبت رسانده‌ایم و در دو دهه قبل، نزدیک به ۳۰ میلیون دوز واکسن سرخک و سرخچه را در عرض دو هفته تزریق کردیم. باتوجه به تجربه و تمرینی که پیش از این داشته‌ایم می‌توانیم سرعت واکسیناسیون را بالا ببریم ولی این سرعت بستگی به میزان واکسنی دارد که در دسترسمان است و امیدواریم با موفقیت‌آمیز بودن نتایج واکسن‌های داخلی نسبت به تولید انبوه اقدام و روند واکسیناسیون را تسریع کنیم.