گروه اجتماعی 
بازگشت به مدرسه که می‌تواند نقطه پایانی بر آموزش مجازی باشد، هفته‌ها و ماه‌هاست که در فضای رسانه‌ای کشور مطرح است، موضوعی که شاید از فرط  تکرار خیلی برای مخاطب جاذبه نداشته باشد اما وقتی خبر واکسینه کردن دانش آموزان در رسانه‌ها درج شد، بسیاری از افراد هوش و حواسشان را جمع کردند تا ببینند آیا درست شنیده‌اند و حالا پس از بزرگسالان نوبت به واکسینه کردن دانش آموزان رسیده است؟ موضوعی که هم اسباب خرسندی جامعه را فراهم کرده و هم برخی والدین را نگران که آیا این اتفاق برپایه مطالعات و مستندات علمی صورت می‌پذیرد؟  
مشخص است که ضرورت تزریق واکسن کرونا برای کودکان مستلزم مطالعه و بررسی و تکمیل تحقیقات پزشکی است و بی‌تردید چنین تصمیم مهمی در کشورهای مختلف، بدون مبنای علمی و مطالعات بالینی اتخاذ نشده و اگر به کشورهای دوروبرمان نگاهی بیندازیم و بر اظهارات متخصصانی مثل علیرضا ناجی-عضو کمیته کشوری مقابله با کووید ۱۹ تکیه کنیم، متوجه می‌شویم که در حال حاضر برخی کشورها واکسیناسیون کرونا برای کودکان و نوجوانان را نیز آغاز کرده‌ و گزارشی مبنی بر بروز عارضه‌ای خاص ارائه نشده است: «واکسن سینوفارم مجوز مصرف برای کودکان را در چین و امارات دریافت کرده است. واکسن فایزر نیز برای ۵ تا ۱۶ سال از سازمان جهانی بهداشت مجوز اضطراری دریافت کرده و مدرنا هم بین ۱۲ تا ۱۷ سال را مجوز اضطراری گرفته است. مطالعاتی هم برای واکسن‌های دیگر مانند جانسون و جانسون و آسترازنکا برای کودکان در جریان است. ما هم واکسن سینوفارم و واکسن سوبرانا راداریم که سوبرانا در کوبا مجوز مصرف برای دو تا ۱۷ سال را در آن کشور دریافت کرد و در کشور ما هم این مجوز را دریافت کرد.» 
 وضعیت واکسیناسیون کودکان در سایر کشورهای جهان 
اگر مقالات و نتایج بررسی‌های انجام‌شده را مورد واکاوی قرار دهیم، به موارد بسیاری دست می‌یابیم که نشان می‌دهد، واکسن فایزر می‌تواند برای کودکان بین ۵ تا ۱۱ سال مؤثر باشد و از آن‌ها در برابر بیماری کووید ۱۹ محافظت ‌کند.  
سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا گزارش کرده است که گروهی از محققان به‌منظور بررسی تأثیر واکسن فایزر بر کودکان مطالعه جدیدی انجام دادند و بیش از دو هزار و ۲۰۰ کودک را مورد ارزیابی قراردادند، این گروه از افراد دو دُز واکسن فایزر را بافاصله زمانی سه هفته دریافت کردند. نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که آنتی‌بادی لازم در بدن کودکانی که واکسن فایزر را دریافت کردند تولیدشده است. شرکت فایزر اعلام کرده است که واکسن تولیدشده این شرکت قادر است از کودکان بین ۵ تا ۱۱ سال در برابر بیماری کووید ۱۹ محافظت کند.
البته در برخی کشورها، مخالفت‌هایی نیز صورت گرفته و در گروهی دیگر از کشورها، کودکان را تنها در صورت داشتن بیماری ریوی، آسم شدید یا سایر بیماری‌های پرخطر، واجد شرایط واکسن دانسته‌اند، ازجمله سوئد که واکسن را برای کودکان ۱۲ تا ۱۵ ساله که مبتلابه بیماری‌های پرخطر هستند، مجاز اعلام کرده است. مشاوران علمی آلمان هم واکسن را فقط برای کودکان ۱۲ تا ۱۵ ساله در صورت داشتن بیماری‌های زمینه‌ای توصیه کرده‌اند اما پس از شیوع ویروس دلتا، عرضه واکسن به همه افراد بالای ۱۲ سال صورت گرفته است. مطابق آنچه در رسانه‌ها منتشرشده، چین نخستین کشوری است که تزریق واکسن را برای کودکان ۳ تا ۱۷ ساله خود با واکسن سینوواک و سینوفارم مجاز اعلام کرده و تا به اکنون نزدیک به ۱۰۰ هزار دانش‌آموز در این کشور واکسینه شده‌اند. در نروژ، عرضه واکسن برای کودکان ۱۲ تا ۱۵ ساله، تنها با ارائه دُز اول ممکن است و فعلا تصمیمی برای تزریق دُز دوم اتخاذ نشده است.  کشور دانمارک  برای نوجوانان ۱۲ تا ۱۵ ساله و اسپانیا، برای نوجوانان ۱۲ تا ۱۹ ساله، بیشتر کودکان خود را حداقل با یک دُز واکسینه کرده‌اند. در فرانسه نیز ۶۶ درصد از افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله  یک دُز و ۵۲ درصد به‌طور کامل واکسینه شده‌اند. در عربستان و عمان هم دانش آموزان بالای ۱۲سال و در قطر و کویت کودکان ۱۲ تا ۱۵ ساله واکسن فایزر دریافت کرده‌اند.  
 ۲۶ میلیون دُز واکسن برای واکسینه کردن دانش آموزان
کشور ما هم به دنبال آن است که واکسیناسیون را برای رده‌های سنی مذکور اجرایی کند. 
وزیر بهداشت براساس مطالعات علمی و تصمیمات کمیته علمی وزارت بهداشت و باتوجه به واکسن‌هایی که در کشور موجود است، تأکید کرده که می‌توان دانش آموزان بین ۱۲ تا ۱۸ سال را واکسینه کرد. 
واکسینه کردن ۱۳ میلیون دانش‌آموز مستلزم تأمین ۲۶ میلیون دُز واکسن است که برای این کار طبق گفته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، واکسن کوبایی و چینی وارد کشور می‌شود و رئیس جمعیت هلال‌احمر هم از واردات ۱۰ میلیون دُز واکسن برای افراد زیر ۱۸ سال سخن گفته و رئیس سازمان غذا و دارو مطرح کرده است که واکسن سینوفارم و پاستور می‌توانند در سنین نوجوانی نیز استفاده شوند. 
 واکسینه کردن کودکان با یک یا دو دُز؟ 
محمدرضا شانه‌ساز در یک گفت‌وگوی تلویزیونی به صدور مجوز مصرف دو واکسن برای نوجوانان خبر داده و از واکسن پاستور و همچنین سینوفارم چینی نام‌برده که مجوز مصرف برای سنین زیر ۱۸ سال را اخذ کرده‌اند. 
این دو واکسن در سبد واکسیناسیون ما موجود است و شانه ساز تأکید کرده که طبق برنامه و اولویت‌بندی اعلام‌شده از سوی معاونت بهداشتی وزارت بهداشت این واکسن‌ها برای نوجوانان استفاده خواهد شد. اما در مورد اینکه واکسن تزریقی برای کودکان باید یک یا دو دُز باشد، پیام طبرسی- رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری توضیح داده است: «طبق مطالعات، اعلام‌شده واکسن سینوفارم کودکان یک دُز بوده و با سینوفارم بزرگسالان متفاوت است. کودکان قرار است یک دُز واکسن تزریق کنند. پاستور هم هنوز تولید و وارداتش به میزان موردنیاز انجام‌نشده و اکنون عمدتا سینوفارم واردشده است. البته پاسخ به این موضوع که واکسن کودکان یک دُز یا دو دُز است، هنوز دقیق نیست و  باید صبر کنیم تا ببینیم سیاست وزارت بهداشت چیست و اعلام شود.»
 چرا باید کودکان را واکسینه کرد؟
شاید این سؤال به ذهن متبادر شود که چرا باید کودکان ۱۲ تا ۱۸ سال را واکسینه کرد، وقتی آن‌ها کمترین آسیب را از کووید دیده‌اند؟ برای یافتن پاسخ این پرسش،  حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید ۱۹ درباره ضرورت‌های تزریق واکسن به این گروه سنی به همشهری آنلاین می‌گوید: «کودکان از ابتدا یکی از گروه‌هایی بودند که احتمال ابتلا به کووید ۱۹ در آن‌ها وجود داشت. البته شدت و وخامت ناشی از بیماری و مرگ ناشی از ابتلا در این گروه کمتر از بزرگسالان بود. اما با توجه به اینکه پوشش واکسیناسیون بزرگسالان در تمام دنیا افزایش‌یافته، ویروس برای حفظ بقای خود به‌دنبال میزبان‌ دیگری خواهد بود. بر این اساس کودکان و نوجوانان میزبان‌های حساس در آینده خواهند بود که اگر واکسینه نشوند به مخزن عامل بیماری‌زا بدل خواهند شد.»
سوری، با ارائه توضیحات کامل‌تر به یکی از فرضیات مطرح‌شده درباره این بیماری اشاره دارد، این فرضیه که کووید ۱۹  به یکی از بیماری‌های دوره کودکی تبدیل می‌شود: «همه می‌دانند که سرخک در ابتدا یک بیماری برای بزرگسالان بود اما هم‌اکنون به‌عنوان بیماری دوره کودکی شناخته می‌شود و این احتمال درباره کرونا هم مطرح است. بر این اساس ضرورت دارد که میزان ایمنی در کودکان با واکسینه‌شدن آن‌ها افزایش پیدا کند. از سوی دیگر کودکان درصورت ابتلای خفیف و بدون علامت می‌توانند موجب ایجاد بیماری به شکل شدید در گروه‌های سنی بزرگسال شوند.»
این موضوع را هم نباید ازنظر دور داشت که برخی کودکان مبتلابه بیماری‌هایی هستند که منجر به سرکوب سیستم ایمنی در بدن آن‌ها می‌شود و باید هرچه سریع‌تر شناسایی و واکسینه شوند.
 دستیابی به ایمنی جمعی، بدون واکسینه کردن دانش آموزان ممکن نیست
علیرضا ناجی- استاد تمام ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس مرکز تحقیقات و آزمایشگاه ویروس‌شناسی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری دراین‌باره به «رسالت» می‌گوید: «واکسینه کردن کودکان در چین و امارات در حال انجام است و مجوز مصرف سینوفارم، طبق مطالعاتی که در لنست هم منتشرشده، نشان می‌دهد که این واکسن بی‌ضرر است و در کودکان اثربخشی بسیار خوبی دارد و براین اساس مجوز مصرف اضطراری گروه سنی ۳ تا ۱۷ سال داده‌شده که در چین و امارات هم این کار در حال انجام است و کشور ما نیز یکی از واکسن‌هایی که در اختیار دارد، سینوفارم است، البته مطالعات بیشتری در این زمینه باید صورت بگیرد ولی به نظر می‌آید که باتوجه به نتایج به‌دست آمده، واکسن مناسبی برای کودکان باشد و نباید فراموش کنیم که این گروه سنی بسیار مهم هستند؛ چه از این نظر که کودکان مورد هدف واریانت های جدیدند و حتی ممکن است دچار بیماری شدید شوند و چه ازنظر رعایت پروتکل‌های بهداشتی در مدارس ما که به‌صرف ارائه دستورالعمل نمی‌توان به رعایت این پروتکل‌ها خوش‌بین بود و از همه مهم‌تر این است که ما اگر بخواهیم به ایمنی جمعی برسیم، باید نزدیک به ۹۰ درصد جامعه را واکسینه کنیم و در این صورت، خواه‌ناخواه محصلین ما هم در این جمعیت قرار می‌گیرند.»
 چه واکسن‌هایی برای کودکان مجوز مصرف گرفته‌اند؟
ناجی در پاسخ به این نگرانی والدین که آیا با تزریق واکسن، خطری بچه‌ها را تهدید نمی‌کند، می‌گوید: «طبق مطالعاتی که بر روی سینوفارم صورت پذیرفته و براساس گزارش‌هایی که از واکسن سوبرانا، تولید مشترک ایران- کوبا به‌دست آمده، ضرری متوجه کودکان نخواهد بود و درواقع عوارض این واکسن‌ها همان عوارض عمومی است که در همه واکسن‌ها مشاهده می‌شود و در جهان نیز چند واکسن مجوز مصرف اضطراری گرفته‌اند؛ یکی فایزر است با گستره ۵ تا ۱۶ ساله و دیگری مدرنا برای گروه سنی ۱۲ تا ۱۷ سال و بعدازآن هم واکسن سینوفارم است که در چین و امارات مجوز گرفته و سوبرانا هم در کوبا بین ۲ تا ۱۷ سال مجوز مصرف را اخذ کرده و در حال تزریق هستند. البته کشور ما آزمایشی و مطالعه‌ای در این زمینه انجام نداده و در مورد واکسن بزرگسالان هم ترایالی انجام نداده‌ایم و به اطلاعات و مطالعاتی که موجود بوده استناد کرده‌ایم و شاید در ادامه برای واکسن کودکان به پایش اثربخشی و موارد دیگر بپردازیم.  برخی معتقدند که با این رویه کمی از نگرانی‌هایمان کاسته می‌شود و این‌یک واقعیت است که هرچه سطح پوشش واکسیناسیون را در جامعه بالا ببریم، به ویروس مجالی برای گردش نخواهیم داد. در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد موارد عفونی و همین‌طور مرگ‌ومیری که از کووید به وجود می‌آید مربوط به افراد غیرواکسینه است و این واقعیتی علمی است که هرچه سطح پوشش واکسیناسیون را بالا ببریم، می‌توانیم به آن شرایط ایده‌آل برسیم و اکنون واکسن‌های مناسب مثل سینوفارم و آسترازنکا در کشور موجود است و از طرف سازمان جهانی بهداشت مجوز دارند. باید از این موضوع استقبال کرد که گروه‌های سنی پایین‌تر واکسینه شوند و باتوجه به اطلاعات علمی‌ای که موجود است باید خانواده‌ها را تشویق کرد تا نسبت به تزریق واکسن برای کودکان خود اقدام کنند تا هرچه زودتر به شرایط عادی وزندگی اجتماعی بازگردند. سازمان جهانی بهداشت آموزش حضوری را برای دانش آموزان نسبت به دانشجویان مؤثرتر می‌داند و درهرصورت بلوغ اجتماعی در مدرسه شکل می‌گیرد و آموزش مجازی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای درسی و غیردرسی دانش آموزان باشد.» 
استاد تمام ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد مشکلات تأمین دُز دوم واکسن، در صورت پوشش حداکثری و واکسینه کردن دانش آموزان نیز بیان می‌کند:«این روزها روند ورود واکسن به کشور با گذشته متفاوت است و اگر به چرخه تولید داخلی هم توجه شود، واکسن پاستور به‌زودی در سبد واکسیناسیون جای خواهد گرفت، بنابراین باید هم به واردات و هم به تولید واکسن در داخل توجه کرد. ضمن اینکه حجم گسترده‌ای از واردات واکسن به کشور صورت گرفته که جای امیدواری است. این را هم باید اضافه کرد که نمی‌توانیم صرفا بر واکسیناسیون بزرگسالان تمرکز کنیم و آن‌ها را به‌صورت نسبی در برابر کووید ایمن کنیم، چون در این صورت، چرخش ویروس کودکان را دچار مشکل می‌کند و باتوجه به واریانت های جدید مثل دلتا که آر صفر یا «عدد سرایت پایه» از ۲٫۵ تا ۳ در سویه ووهان به ۴٫۵ تا ۵ رسیده است، میزان پوشش واکسیناسیون برای رسیدن به ایمنی جمعی نزدیک به ۹۰ درصد است و باید جمعیت محصل را نیز وارد چرخه واکسیناسیون کرد تا به آن ایمنی جمعی دست‌یابیم و در کنار این مسئله باید اقدامات غیردرمانی هم انجام شود. در آینده اگر بهترین شرایط هم پیش آید، ممکن است کرونا تبدیل به یک بیماری اندمیک شود و مثل آنفلوآنزا هرساله برنامه‌های خاصی برای واکسیناسیون در افراد خاص داشته باشیم، باید ببینیم در آینده چه پیش خواهد آمد و کرونا چه رفتاری را از خود بروز می‌دهد.»