در جستجوی استقلال
دوره نوجوانی از حساس‌ترین، مهم‌ترین و پر چالش‌ترین دوره‌های زندگی انسان به شمار می‌رود و مطابق نقطه‌نظر تخصصی روانشناسان، مخالفت نوجوان با تصمیمات والدین و استقلال‌طلبی نشانه بزرگ شدن اوست و والدین نباید این رفتارها را به سرکشی نوجوان تعبیر کنند چراکه به‌عنوان مرحله‌ای از رشد قلمداد می‌شود. بنابراین تفسیر حس استقلال‌طلبی به نافرمانی و گستاخی، تلقی اشتباهی از ماجراست. نوجوان به‌واسطه شرایط روحی و روانی می‌خواهد خودش برای خودش تصمیم بگیرد، برنامه‌ریزی کند و آینده‌اش را بسازد.
«دوران بلوغ مهم‌ترین برهه از روند فرزندپروری است. در این برهه والدین کودک ناگهان احساس می‌کنند نوجوانشان سرکش شده است. درواقع استقلال‌طلبی اجازه نمی‌دهد که نوجوان طبق نظر والدین کاری انجام دهد و در این زمان نافرمانی شکل می‌گیرد، اما ناآگاهی از اصول تربیتی مخصوص این دوره می‌تواند بسیار خطرناک باشد.» این گزیده‌ای از سخنان شبنم طلوعی، روانشناس است که تأکید می‌کند: «نوجوانی و سال‌های اولیه بلوغ، مقطعی مهم از دوران زندگی است، در این برهه تحولات زیادی نظیر تغییر مدرسه و ورود به دانشگاه رخ می‌دهد که برای بسیاری از نوجوانان هیجان‌انگیز و درعین‌حال استرس‌آور و هراس‌آور است و اگر این احساسات مدیریت نشود می‌تواند به بیماری‌های روحی منجر شود.»
طلوعی رشد شناختی در ایجاد انعطاف‌پذیری ذهنی نوجوان و مقابله وی با چالش‌های جهان امروز را در برهه بلوغ بسیار دارای اهمیت دانسته و تصریح می‌کند: «ضرورت دارد والدین در این دوران موضع خود در برابر تمایلات و تقاضاها و خواسته‌های جدید نوجوان را مشخص کنند. ممکن است نوجوان در مورد ارتباط خود با دوستانش، پوشیدن لباس‌های عجیب و یا ایجاد تغییر در نحوه آرایش خود مطالبات و خواسته‌های عجیبی از والدین داشته باشد. در این اوقات بهتر است والدین بدون تفکر درباره پیشنهادات او با تمام خواسته‌هایش مخالفت نکنند و خوب است هرازگاهی به نوجوان اجازه دهند تا برخی از این تمایلات را تجربه کند.»
به گفته وی، والدین باید اعتراض به رفتارهای عجیب نوجوان را برای زمانی بگذارند که می‌خواهد کارهای خطرآفرین و مشکل‌ساز نظیر مصرف تنباکو یا الکل و غیره انجام دهد، همچنین والدین باید انتظارات خود از نوجوان را ثابت نگه‌دارند چراکه با تغییر مداوم توقعات خود، نوجوان را دچار سردرگمی می‌کنند. از سوی دیگر در صورت بروز رفتارهای خوب و صحیح نباید تشویق او را فراموش کرد. والدین باید به خلوت و تنهایی نوجوان نیز احترام گذاشته و از کلیت کارهای او باخبر باشند و جزئیات را به نوجوان بسپارند.
این روانشناس در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به لزوم وضع قوانین طبیعی و منطقی از سوی والدین برای جلوگیری از نافرمانی نوجوان بیان می‌کند: «برای مثال نوجوان علاقه‌مند به مسابقه فوتبالی که رأس ساعت ۲۲ آغاز می‌شود را نمی‌توان مجبور به خواب در همان ساعت کرد. بنابراین برای جلوگیری از نافرمانی نوجوان از قوانین منزل نباید قوانینی غیرمنطقی وضع کرد. موضوع مهم دیگر این است که والدین نباید شخصیت در حال شکل‌گیری نوجوان را مقابل دیگران خرد کنند. این دوران سرانجام به پایان خواهد رسید و لازم است به نوجوان یادآوری کنند در این ایام در کنار او هستند.»
نوجوانان به بزرگسالانی نیاز دارند که به هدف‌هایشان گوش کرده و همواره آن‌ها را درک و مهم‌تر آنکه رازدارشان باشند. زمانی که نوجوان مرتکب خطایی می‌شود لازم است والدین به او فرصت توضیح دهند. برای نوجوانان هیچ‌چیز آرامش‌بخش‌تر از والدینی نیست که بتوانند به‌راحتی با آن‌ها صحبت کنند. طلوعی معتقد است: «نوجوان تمایل دارد مشکلاتش را حل کند و درعین‌حال بر اساس کمک والدین در تصمیم‌گیری آزاد باشد. والدینی که این فرصت را از نوجوانان خود می‌گیرند در حقیقت فرزندان خود را از اعتمادبه‌نفس مواجهه با موقعیت بازداشته و از حل مسئله محروم می‌سازند.»
طلوعی در پایان با اشاره به سهل گیری و سخت‌گیری والدین در مورد فرزندان، خاطرنشان می‌کند: «ناهمخوانی رفتار والدین نوجوان را ناراحت و عصبی می‌کند، برخی والدین دائما میان سهل گیری و سخت‌گیری در مورد فرزندان در نوسان هستند درحالی‌که نوجوانان دوست ندارند در دنیای نامطمئن زندگی کنند. ازاین‌رو لازم است والدین از چنین رفتارهایی دست برداشته و این‌طور نباشد که یک روز نوجوان را به خاطر عملی مجازات و روز دیگر آن عمل را نادیده بگیرند.»
نوجوان استقلال را رهایی از احکام والدین تعریف می‌کند
دوره بلوغ در چند مرحله اتفاق می‌افتد که ۱۸ تا ۲۰ سالگی را می‌توان مرحله آخر دوره نوجوانی نامید و در این سنین، نوجوان به‌تدریج به سمت استقلال و خودکفایی از خانواده گام برمی‌دارد. در شروع دوره بلوغ (۱۲ تا ۱۴ سالگی)، نوجوانان و والدین به‌مرور در روابط با یکدیگر، فاصله بیشتری را تجربه می‌کنند. نوجوانان نسبت به کنجکاوی و توجه والدین حساس می‌شوند.
برای نمونه در این دوره علاقه‌مند هستند در اتاق خود را قفل کنند و یا مکالمه‌های تلفنی را آرام و بی‌سروصدا انجام دهند و این مسئله باعث افزایش کنجکاوی والدین می‌شود. دراین‌باره سارا اکبرزاده در قامت روان‌درمانگر توضیح می‌دهد: «بسیاری از والدین معتقدند که نوجوانان در این سنین آلت دست گروه همسال خود قرار می‌گیرند، اما شواهد این‌گونه نیست. همرنگی با گروه همسالان در اوایل نوجوانی به اوج خود می‌رسد، ولی پس‌ازآن کاهش می‌یابد. از سوی دیگر والدین و نوجوانان در مورد تعریف استقلال با یکدیگر توافق ندارند. پدر و مادر تأکیددارند که استقلال‌طلبی فرزند در این دوره مستلزم مسئولیت‌پذیری است، درحالی‌که نوجوان در دوره بلوغ، استقلال را به‌نوعی رهایی از احکام والدین تعریف می‌کند، به‌گونه‌ای که فرزند خانواده خلوتی و تنهایی را بیشتر ترجیح می‌دهد و خانواده باید بپذیرند نوجوان نیاز به یک فضای خاص و متعلق به خود دارد.»
چنانچه والدین در برابر تمایل نوجوان به استقلال‌طلبی و تنهایی؛ احساسی و تهدیدآمیز رفتار کنند، ممکن است باعث برانگیختن واکنش نوجوان شده و برای اجتناب از موشکافی و کنجکاوی هرچه بیشتر از والدین فاصله گیرد. اکبرزاده معتقد است: «این فاصله‌گیری نوجوان از خانواده نباید به اقدامی تلافی‌جویانه و طرد نوجوان منجر شود، هرگاه فرزند به‌سوی پدر و مادر می‌آید، باید بدون قید و شرط پذیرای او بود.»
اکبرزاده بر این نکته هم تأکید می‌کند که «والدین باید آینده جسمی و روانی فرزندان خود را تأمین کنند و چنانچه دوره بلوغ و استقلال‌طلبی نوجوان به هنجار صورت گیرد، در مرحله ۱۸ تا ۲۰ سالگی که دوره آخر نوجوانی است، فرزند به‌تدریج به‌صورت یک فرد مستقل و خودکفا در مناسبات خانوادگی، آموزشی، شغلی، اجتماعی و فرهنگی ایفای نقش می‌کند و در این شرایط می‌توان امیدوار بود که مراحل رشد و پرورش او با موفقیت طی شده و آماده است زندگی در دوره جوانی و بزرگسالی را با موفقیت آغاز کند.»
شرایط نوجوان را درک کنید
«کودکی که تا دیروز در دسترس والدین بود اکنون تبدیل به نوجوانی شده که ممکن است برای به دست آوردن حقوق خود با والدین بجنگد و نیاز به استقلال خود را فریاد بزند، والدین به‌اشتباه یاد گرفته‌اند که کودک را مدیریت و کنترل کنند و دائما به او بگویند چه‌کاری انجام دهد، چه‌کاری انجام ندهد، کجا برود، کجا نرود، با چه کسی حرف بزند و با چه کسی حرف نزند.
از همین رو است که در دوران نوجوانی ناگهان با فردی مواجه می‌شوند که در تلاش است برای استقلال خود بجنگد.» گوهریسنا انزانی در قامت روانشناس با تأکید بر این عبارت، به ترس والدین نسبت به رفتارهای نوجوان اشاره و توضیح می‌دهد: «والدین در این دوره سنی فرزند دچار ترس‌هایی می‌شوند. ازجمله آنکه «نکنه بچه من رفقای ناباب پیدا کنه؟». این ترس‌ها توأم با خطاهای ذهنی است و منجر به این می‌شود که مثلا والدین تصور کنند فرزند ما حتما باید در تمام مهمانی‌ها همراه ما باشد چراکه امکان دارد در نبود والدین و از طریق دوستان ناباب به مصرف مواد مخدر روی آورد و یا به سمت شبکه‌هایی کشیده شود که مناسب سن او نیست.
درواقع در این مرحله سنی هم نوجوان دچار ترس، اضطراب، خشم و افسردگی می‌شود و هم والدین این احساسات را تجربه می‌کنند. ازاین‌رو با توجه به تفاوت نسلی میان والدین و نوجوان نیاز به دریافت اطلاعات درباره دوران نوجوانی نسل جدید و کسب آگاهی بیشتر وجود دارد.»
این روانشناس با اشاره به لزوم کمک کردن خانواده‌ها به نوجوانان برای شناخت شخصیت، به والدین توصیه می‌کند: «آگاه باشند و از مقایسه نوجوان با دیگر نوجوانان بپرهیزند و درعین‌حال به نوجوان کمک کنند تا دوستان خوبی پیدا کند اما تفکر نقادانه را نیز به نوجوان یاد دهند تا در برابر اطلاعات مختلف بتواند راه درست را پیدا کند.»
انزانی بابیان اینکه لازم است والدین بدانند در این دوره سنی نوجوانان دچار سردرگمی هویتی هستند، عنوان می‌کند: «والدین به‌جای اینکه دائم نگران نوجوان باشند باید اطلاعاتشان را درباره دوره سنی نوجوانی افزایش دهند، در این زمینه مطالعه کنند و در صورت نیاز از متخصصان روانشناسی حوزه نوجوان کمک بگیرند تا بدانند در برابر این رفتارها و احساسات نوجوان باید چه واکنشی داشته باشند؟ در چنین شرایطی معمولا والدین به دلیل رفتار نوجوان از مورد قضاوت دیگران قرار گرفتن می‌ترسند. لازم است والدین روی این ترس‌هایشان کار کنند. پدر و مادر حتی باید بدانند چطور با دیگر اعضای خانواده صحبت کنند تا آن‌ها هم شرایط نوجوان را درک کنند.»
به رسمیت شناختن استقلال نوجوان توسط والدین امری نسبی است
گروهی از روانشناسان به مسئله استقلال‌طلبی نوجوان نگاه متفاوتی داشته و معتقدند: به رسمیت شناختن استقلال نوجوانان توسط والدین امری نسبی است و از طرفی به شرایط روان‌شناختی – شخصیتی نوجوان و از طرفی دیگر به گروه دوستی او ارتباط دارد. شاید بهتر باشد والدین قبل از هر تصمیمی ببینند آیا به‌اندازه کافی خرده استقلال‌هایی را از دوران کودکی به فرزندانشان داده‌اند یا خیر. نکته مهم‌تر اینکه آیا اشتباه یا خطری که ممکن است در سیر این مدل استقلال متوجه فرزندان شود، بازگشت‌پذیر و قابل جبران است یا خیر و درنهایت پاسخ صادقانه و آگاهانه به این سؤالات حکم یک کلید را دارد و راه را برای بهبود ارتباط والدین و فرزندان هموار می‌کند.
«عاطفه کیانی نژاد» روانشناس به این موارد باور دارد. به‌زعم او، اینکه ما به‌عنوان والدین تا چه حد می‌توانیم در فرآیند تربیت، به فرزندان نوجوانمان آزادی دهیم، بستگی زیادی به توان آن نوجوان و رشد روانی او دارد، اینکه منطقش چقدر رشد کرده و چقدر بلد است و می‌تواند از خودش مراقبت کند. اگر با مشکلی مواجه شد، آیا از پس خودش برمی‌آید؟ آیا توانایی نه گفتن دارد یا خیر؟ آیا اعتمادبه‌نفس خوبی دارد یا ندارد؟ آیا عزت‌نفس سالمی دارد؟ آیا خودش را دوست دارد و می‌تواند از خودش مراقبت کند؟ آیا از اینکه خودش را در شرایط سخت قرار دهد ناراحت است یا دوست دارد که خود را در چنین شرایطی قرار دهد؟ ما اینجا به زمینه‌های شخصیتی، اخلاقی و روانی نوجوان توجه می‌کنیم. چون همه نوجوان‌ها شرایط یکسانی ندارند، مثلا یک نوجوان می‌تواند با دوستانش به سفر برود ولی نوجوانی دیگر ممکن است نتواند تنهایی تا سوپرمارکت سرکوچه هم برود و خرید کند.همه این‌ها بستگی زیادی به این دارد که والدین سیستم تربیتی‌شان را از دوران کودکی به چه شکل با این بچه پیش برده‌اند. آیا سعی کرده‌اند فرزندشان را مستقل تربیت کنند یا این بچه در همه اموراتش به‌شدت به والدین وابسته است. هراس‌ها و اضطراب‌های درونی‌اش چه چیزهایی هستند.
آیا ریسک‌پذیر است یا نه؟ آیا فردی است که بدون اینکه گواهینامه داشته باشد بخواهد پشت فرمان ماشین‌دوستش بنشیند و رانندگی خطرناکی بکند؟ یا نه بچه‌ای است که به قانون احترام می‌گذارد.همه این‌ها مواردی است که باید بررسی شود و بسته به این موارد والدین تصمیم بگیرند که تا چه حد آزادی عمل به آن بچه بدهند.»
کیانی نژاد خاطرنشان می‌کند: «رشد عقل و منطق موضوع بسیار مهمی است و این وقتی اتفاق می‌افتد که ما بتوانیم اساس و بستر رشد روانی در کودک را به‌درستی فراهم کنیم. مثلا بچه‌هایی که آسیب‌های زیادی در طول دوران تربیتی خود تجربه کرده‌اند و مشکلات هیجانی دارند، ممکن است در این زمینه‌ها با مشکل مواجه شوند و در مدیریت هیجاناتشان ، دست به اقدامات برگشت‌ناپذیری بزنند.»
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.