گروه اجتماعی- ماندانا خیری
روزی که نه دور است و نه دیر، پیری از گرد راه می‌رسد وزندگی همان‌جا متوقف می‌شود، حداقل در کشور ما این‌گونه است و در افکار عمومی پیری با تنهایی، بیماری، ناتوانی و ازکارافتادگی  همراه است و اگر مسئله سالمندی در سیاست‌گذاری‌های کلان اجتماعی و بهداشتی موردتوجه جدی‌تر قرار گیرد، این دوران هم مثل هر دوره دیگری راحت‌تر سپری خواهد شد. ازآنجایی‌که پدیده سالمندی، در همه جنبه‌های زندگی جوامع بشری ازجمله طیف گسترده‌ای از ساختارهای سنی، ارزش‌ها و معیارها و ایجاد سازمان‌های اجتماعی، تحولات متقابل قابل‌ملاحظه‌ای به وجود می‌آورد، مقابله با چالش‌های پیشروی این پدیده و اتخاذ سیاست‌های مناسب برای ارتقای وضعیت جسمی ، اجتماعی و روانی سالمندان، اهمیت بسیار دارد. 
علاوه براین، امروزه فقط زنده‌بودن هدف نیست، بلکه چگونگی و کیفیت زندگی نیز مهم است. حمایت از سالمندان نیز نباید فقط با این هدف انجام گیرد که امید به زندگی در آنان افزایش یابد. امروزه سالمندی پویا، هدف اصلی است؛ یعنی با افزایش جمعیت سالمندی به کیفیت زندگی آن‌ها نیز باید پرداخته شود. مقوله کیفیت زندگی در قشرهای مختلف به‌ویژه افرادی که دارای شرایط جسمی، روحی و روانی ویژه‌ای هستند و با تنیدگی‌های ناشی از آن شرایط خاص مواجه هستند، بسیار مهم قلمداد می‌شود.  سالمندی، دوران حساسی از زندگی بشر است که توجه به مسائل و نیازهای این مرحله، یک ضرورت اجتماعی است. با درنظرگرفتن نیازهای خاص این دوران، توجه به رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت و کیفیت زندگی در سالمندان نیز امر بسیار مهمی است که عمدتاً مورد غفلت قرار می‌گیرد. افزایش تعداد سالمندان، گرایشی در جوامع  برای افزایش کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی سالمندان ایجاد نموده است. چراکه با افزایش سن سالمندی تغییراتی در ابعاد مختلف سلامتی آنان ازجمله ضعف جسمی، روانی، عقلی و انواع بیماری‌ها، به وجود خواهد آمد. بنابراین با توجه به این تغییرات، سالمند مستعد آسیب و کاهش کیفیت زندگی است. چنانکه چالش اصلی بهداشت در قرن بیستم «زنده‌بودن» بود و در قرن حاضر، «زندگی باکیفیت بهتر» چالش اصلی است. آشکار است که با افزایش تعداد سالمندان، مسائل و مشکلات حمایت اجتماعی، توان‌بخشی و بهداشتی-درمانی آنان نیز افزایش خواهد یافت. حال‌آنکه میزان سالمندی در جامعه ما نیز در حال افزایش است و باید به این مسئله با نگاهی عمیق‌تر از گذشته نگریسته و به این امر توجه شود که افراد نیاز دارند تا بتوانند سال‌های باقیمانده از عمر خود را در کمال آرامش و سلامت جسمی و روانی سپری کنند. این امر، نیازمند این است که عوامل کیفیت زندگی، پررنگ‌تر از همیشه به سالمندی توجه و راهکارهایی ارائه نمایند تا بتوان بر مبنای آن‌ها سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌هایی را انجام داد و میزان کیفیت زندگی سالمندان را به‌وسیله آن ارتقاء داد؛ چراکه درروند درمان و مراقبت سالمندان باید به عوامل کیفیت زندگی آن‌ها توجه نمود. زمانی راهکارهای مراقبتی، درمانی و اجتماعی مؤثر واقع می‌شوند که کیفیت زندگی سالمندان بهبود یابد. 
۵۷٫۷۳ درصد زنان سالمند زیرخط فقر نسبی
می‌گویند، پیری كاهش قوای روانی و جسمی است كه در اثر گذشت زمان روی می‌دهد. تعریف پیری  در كشورهای مختلف با توجه به شرایط فرهنگی متفاوت است. در ایران سن پیری  تعریف‌نشده است ولی اگر شروع دوره پیری را زمان بازنشستگی كامل از خدمت محسوب كنیم طبق قانون تأمین اجتماعی سن پیری برای مردان  ۶۰  سالگی و برای زنان ۵۵ سالگی بوده و طبق قانون استخدام كشوری  سن بازنشستگی برای مردان وزنان ۶۵ سالگی است. اما ۲۵ تا ۳۰ درصد سالمندان کشور زیرخط فقر مطلق زندگی می‌کنند وزنان سالمند با اختلاف بیشتری در مقایسه با مردان زیرخط فقر نسبی قرار دارند، به‌طوری‌که ۵۷٫۷۳ درصد زنان زیرخط فقر نسبی هستند. درمجموع ۳۴٫۷۹ درصد خانوارهای سالمند  زیرخط فقر نسبی قرار دارند و نتایج روابط متغیر جنس با فقر و کنترل آماری متغیرهای وضع زناشویی، وضع اشتغال، وضع سواد و بستگی با سرپرست خانوار در سالمندان فقیر نشان می‌دهد که زنان بیشتر در معرض فقر قرار دارند.  از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد، بسیاری از زنـان و مـردان سـالمند ازنظر اقتـصادی غیر مولد و مصرف‌کننده، ازنظر اجتماعی تنها و منزوی و ازنظر سـلامتی مبـتلا یا در معـرض خطـر ابـتلا بـه بیماری‌های مزمن و عوارض آن‌ها هستند. اختلال‌های حركتی، زوال فكر، حـوادث، افـسردگی و بیماری‌های قلبی– ریوی از معضلات مهم آن‌هاست و به دلیل همـین مشكلات و حمایت‌های اجتماعی، عاطفی و مالی ناكافی به‌خصوص در میان اقشار کم‌درآمد جامعـه، سـالمندان زندگی بسیار بدی را تجربه می‌کنند.سازمان ملل توصیه می‌کند كه فراهم كردن مراقبـت برای سالمندان باید فراتـر از امـور درمـانی باشـد و رفـاه كامل جسمی، روانی و اجتمـاعی آن‌ها موردتوجه قـرار گیرد. با بروز برخی تغییرات اجتماعی و دگرگونی سنت‌ها در ایران مانند هسته‌ای شدن خانواده‌ها، كوچـك شـدن منازل، افـزایش تعـداد زنـان شـاغل در خـارج از منـزل ، افزایش طلاق‌ها و افزایش میزان شهرنشینی، مشكلات سالمندان افزایش و مراقبت از آن‌ها كاهش می‌یابد و نیاز آشكاری برای ایجـاد یك راهكـار مناسـب بـرای ارائـه خدمات به سالمندان مشاهده می‌شود و این در حالی است که مطابق گفته، پریسا طاهری، رئیس سابق اداره سالمندان وزارت بهداشت، در کشور ما ۸٫۲ درصد از جمعیت را سالمندان تشکیل می‌دهند و تعداد افراد ۶۰ سال به بالا با تعداد کودکان کمتر از چهار سال برابر است و طبق بررسی‌های صورت گرفته، ۸ /۷۰ درصد سالمندان متأهل، ۶/ ۲۶ درصد بیوه و مطلقه، ۹ درصد تنها زندگی می‌کنند و ۳۶ درصد حقوق بازنشستگی می‌گیرند، اما در مقابل درصد بسیاری از سالمندان حقوق و بیمه دریافت نمی‌کنند و دچار سوءتغذیه هستند، همچنین ۸۹ درصد از سالمندان واکسن دریافت نکردند و حالا هم نظرسنجی مرکز ایسپا نشان می‌دهد، مهم‌ترین عواملی که برای پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های کشورمان فشار‌های روانی ایجاد می‌کند و آن‌ها را در معرض تنش‌های روحی قرار می‌دهد، عواملی از جنس دغدغه‌های مالی و اقتصادی است و در رأس آن تورم و هزینه‌های زندگی، گرانی مسکن، اجاره خانه و پیدا کردن شغل قرار دارد. پیدا کردن شغل برای سالمندان در حالی یک دغدغه روانی به شمار می‌رود که انتظار می‌رود، در سنین سالمندی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های کشورمان بازنشسته شده و دوران آرامش و استراحتشان را سپری کنند، اما به دنبال دغدغه‌های مالی و تأمین معاش و مسکن سالمندان ما هم ناگزیر از کارند.سیامک زند رضوی در قامت جامعه‌شناس که پژوهش‌هایی درزمینهٔ مصائب سالمندی انجام داده به «رسالت» می‌گوید: فارغ از سالمندانی که به دلیل تنگناهای معیشتی مجبورند مسافرکشی کرده یا به مشاغلی همچون نگهبانی روی بیاورند، برخی نیاز دارند به‌منظور حفظ اعتمادبه‌نفس و روحیه استقلال‌طلبی کار کنند. امروزه در جوامع صنعتی و شهری، سالمندی را به معنای بازنشستگی در نظر می‌گیرند اما در شهرهای کوچک و روستاها، افراد تا آخرین روزهای زندگی خود فعالیت شغلی را ادامه می‌دهند. احساس رضایت از خود یا مفید بودن یکی از پیامدهای سالمندی است که با داشتن شغل یا عدم اشتغال رابطه متقابل دارد. بنابراین داشتن فعالیت و اشتغال مفید و متناسب با توان جسمی و روحی یکی از امور ضروری در این دوران است. به این صورت که دولت یا جامعه با فراهم آوردن شرایط اشتغال سبک و مناسب با توانایی‌های جسمی و روحی سالمندان در جهت تقویت اعتمادبه‌نفس، شناخت مجدد استعدادها، بهبود وضع مالی آن‌ها و استقلال ارزش‌ها و تجربیات آن‌ها اقدام نماید. کنار گذاشتن سالمندان و محدود کردن اختیارات و کاهش‌ آن مسئولیت‌ها فقط باعث کاهش رضایت آن‌ها از زندگی و تقویت این باور عمومی منفی در مورد ناتوانی و سربار بودن آن‌ها است. 
 هزینه درمان برای هر سالمند سه برابر هزینه درمان یک کودک است
این جامعه‌شناس در ادامه تأکید می‌کند: بدون هیچ شکی هدف ما این است که سالمندان بهتر زندگی کنند. مهم‌ترین چیزی که در سالمندی کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود سالمندان زندگی بهتری داشته باشند حفظ استقلال است. هدف این است که سالمند بتواند کارهای روزانه خودش را انجام بدهد و چه در خانواده و چه در جامعه فعال باشد. از نیازهای سالمندان داشتن تغذیه مناسب، سطح بهداشتی – درمانی کافی، داشتن مکان زندگی راحت و آسوده، امکانات مالی کافی و … موارد مهمی در زندگی سالمندان هستند که باعث ارتقای سطح روانی و جسمی و درنهایت شادی و سرزندگی آن‌ها می‌شوند اما بخش مهمی از رازهای شادی و سلامت سالمندان به تفریح آن‌ها مرتبط است.  چراکه باعث می‌شود  به آرامش برسند و از بروز آلزایمر و افسردگی که شایع‌ترین عارضه‌های مربوط به این سن هستند در آن‌ها پیشگیری می‌شود. از سوی دیگر افزایش هزینه‌های درمان امروزه، تبدیل به مشکلی بزرگ برای سیاست‌گذاران کشور و جمعیت سالمندان شده است؛ چراکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه درمان برای هر سالمند سه برابر هزینه درمان یک کودک است و باید به این نیازهای درمانی پاسخ داده شود. دوران پس از ۶۰  سالگی که اصطلاحاً دوران بازنشستگی نامیده می‌شود، دورانی نیست كه فقط به انتظار مرگ سپری شود. بلكه همان‌گونه كه جامعه شناسان گفته‌اند این مرحله از عمر،  دوران سوم زندگی است. در جامعه ما افراد به‌طور متوسط تا ۸۰  سالگی امید به زندگی دارند. اما بعضاً احتیاجات معیشتی سبب می‌شود، مباحث درمانی سالمندان نادیده گرفته شود. زند رضوی در خاتمه سخنانش بر نیاز سالمندان به‌منظور شرکت در اجتماعات تأکید داشته و می‌گوید: «افسردگی بیشتر در میان سالمندانی وجود دارد كه تنها زندگی می‌کنند و علاوه بر آن دچار ناراحتی‌های جسمانی نیز هستند. بعضی از آن‌ها بیش از یک‌بار در ماه  تماس دیگری با فرزندان خود ندارند و تمام روابط و گفت وگوی آن‌ها در صحبت‌های چنددقیقه‌ای برای  مثال با  مغازه‌دار خلاصه می‌شود. ازاین‌رو ضروری  است كه محیط  مناسب و بهتری برای  زندگی آن‌ها مهیا شود تا افسردگی‌های ناشی از تنهایی كاهش یابد. سالمندانی كه علیرغم سن بالا در فعالیت‌های اجتماعی حضور دارند و از روابط اجتماعی نسبتاً خوبی برخوردارند، به بیماری‌های مختلف به‌ویژه بیماری‌های روانی كمتر دچار می‌شوند .
سالمندان از احساس بطالت و بیكاری و بركنار ماندن از زندگی اجتماعی رنج می‌برند . برای رفع این احساسات باید  برنامه‌های جمعی برای سالمندان در نظر گرفت ، مثلاً سالمندان باهم به مطالعه روزنامه و مجله بپردازند ،
 به گردش‌ها و سفرهای كوتاه دسته‌جمعی بروند و مورد مشورت قرار گیرند. مسئله مهم دیگر، كار است. كار سَبُك بهترین وسیله برای گذراندن عمر در کهن‌سالی است. كار نه‌تنها پاسخگویی به یك نیاز واقعی در ارتباط با سالمندان است بلكه با مدیریت صحیح ، نتایج كار سالمندان می‌تواند پاسخگوی قسمت‌های زیادی از نیازهای جامعه باشد .