محمد امین شفیع‌خانی
رهبر انقلاب در دیدار دانشجویی رمضان ۱۳۹۸ «حلقه‌های میانی» را به‌عنوان یک مفهوم اجتماعی و مرتبط با مسئلۀ حکمرانی مردمی مطرح کردند. این ایده نوپا به‌دنبال استفاده از ظرفیت عموم عناصر متعهد و فعال برای حکمرانی نوین است و اگرچه بسیاری از دغدغه مندان، از مسئولان تا اندیشه ورزان، بدان توجه دارند؛ همچنان نیازمند تبیین از وجوه مختلف است. یادداشت ذیل، قصد دارد در مسیر تبیین این ابزار حکمرانی نوین و مردمی گام بردارد و به کارکرد حلقه های میانی در ایجاد مفاهمه و همدلی میان مردم و مسئولان اشاره کند.
در باب مفهوم نوین «حلقه های میانی» گفت وگوها و اظهارنظرهایی متفاوت شکل‌گرفته است؛ لیکن از مهم ترین منابع شناخت چیستی، چگونگی و چرایی این مفهوم، درنگ در آموزه های نظریه پرداز طرح این مفهوم اجتماعی، یعنی رهبر انقلاب است. ایشان در سال‌های اخیر، با طرح مفاهیمی همچون «زنجیرۀ تواصی»، «جهاد امیدآفرینی» و «جهاد تبیین» که قرابتی محسوس با مفهوم حلقه های میانی دارند، گویی فراخوانی به عموم فعالان و دغدغه مندان متعهد به گفتمان انقلاب اسلامی برای نقش آفرینی و مسئولیت پذیری در قبال موانع گوناگون در مسیر پیشرفت انقلابی داده اند. این فراخوان در رویارویی با مشکلاتی که عمدتاً اجتماعی به  نظر می رسند، بنا بر رویکرد اساسی امامین انقلاب، یعنی باور به قدرت مردم و لزوم نقش آفرینی آن‌ها در مشکلات گوناگون مطرح شده است. می توان طرح «حلقه های میانی» را به‌مثابه یک نوآوری اجتماعی برآمده از منظومۀ ارزشی و معرفتی انقلاب اسلامی دانست؛ از آن روی که یک فناوری نرم اجتماعی نوین است که قصد بهره گیری از دغدغه های مقدس و سرمایه «ایمان مردم» برای تولید «عمل صالح»  دارد و این همانا حل چالش های مسیر انقلاب است. از سوی دیگر و به اذعان برخی صاحب نظران، حلقه های میانی عرصه ای برای ظهور حقیقی مفهوم «جمهوریت» و مردم سالاری است، به دلیل آنکه مردم را نه فقط برای کنشگری و نقش آفرینی در پای صندوق های رأی، بلکه برای ایفای نقش در خصوص مسائلی به‌مراتب فراگیرتر، جاری، روزمره و حتی غیرسیاسی دعوت می کند. پس این فناوری نرم اجتماعی را باید یک فناوری بومی و برآمده از دو مفهوم عمیقاً به هم پیوستۀ «جمهوریت» و «اسلامیت» دانست.
اما هر فناوری می تواند کارکردهای متعدد هم‌زمانی داشته باشد و تنها در صورت احاطۀ هرچه بیشتر به این کارکردها و قابلیت هاست که می توان از آن فناوری هرچه بیشتر بهره برد. یکی از کارکردهای مهم و تقریباً مغفول حلقه های میانی نیز «ایجاد مسیر تفاهم میان مردم و مسئولان» است که می تواند گره گشایی بی بدیلی در حل مشکل مهم و راهبردی «مفاهمه و اعتماد متقابل میان مردم و مسئولان» ایفا کند.
 تفاهم میان مردم و مسئولان، مسئلۀ مغفول‌مانده مهم
از ابتدای انقلاب و به‌ویژه در دهۀ اخیر که «دهۀ پیشرفت و عدالت» نام  گرفته است، عدالت و مبارزه با فساد به یکی از موضوعات اصلی گفت‌وگو و مطالبات عموم و به‌خصوص جامعۀ ایرانی تبدیل ‌شده است. واقعیت تلخ در خصوص این مطالبۀ توحیدی و اصیل در جمهوری اسلامی این است که نمرۀ مطلوبی در باب آن به ‌دست نیامده است.  شکی نیست که از عوامل مهم بروز این اتفاق، وجود فساد در بدنۀ حکمرانی کشور، چه از سوی کارگزاران و چه ناشی از ساختار، در طول عمر انقلاب بوده است. در مسیر مبارزه با این بی عدالتی ها، اگرچه اقدامات شایسته ای از طرف گروه های خودجوش مردمی و دانشجویی و نیز مسئولان صورت گرفته است، اما این عامل مهم در کنار عواملی همچون مشکلات انکارنشدنی اقتصادی، منجر به کم‌رنگ شدن رابطۀ میان مردم و مسئولان جمهوری اسلامی و کاهش اعتماد مردم به مسئولان شده است. فاصلۀ بین مردم و مسئولان که البته با تهاجم رسانه ای دشمن، بیشتر شده است، نیازمند انجام اقدامات لازم از سمت مسئولان و همچنین مردم برای کاسته شدن است. از سوی مسئولان، عواملی همچون انتصاب شایسته، پاک دستی، مردمی بودن، تبیین و مسئولیت پذیری به کاهش این فاصله و احیای سرمایۀ اجتماعی کمک می‌کند؛ اما این موضوع، جای خالی حرکت از سمت مردم برای کاستن این فاصله را پر نخواهد کرد. حقیقت این است که حتی اگر پاک‌دست‌ترین و کارآمدترین دولت ها نیز بر سرکار ملت ها باشند، بدون همراهی مردم، این فاصله برداشته نخواهد شد. این جای خالی در دغدغه های مدنظر رهبری انقلاب نیز مشهود است؛ در آنجا که عموم فعالان دلسوز انقلابی را به تقدیر از مسئولان انقلابی و افشای تخریب های دشمن بر ضد ایشان و همچنین جلوگیری از بن بست نمایی از اوضاع کشور ترغیب کرده‌اند .
  حلقه های میانی، مسیر مفاهمه  مردم و مسئولان انقلابی
دو بُعد شایان توجه در خصوص توصیۀ رهبر انقلاب، «مخاطب توصیه» و «محتوا»ی آن است. چنان‌که ذکر شد، مخاطب این توصیه ها
 «فعالان عرصه های انقلابی، اجتماعی و سیاسی» است. ارتباط این نکته به مفهوم حلقه های میانی در این است که ایشان، حلقه های میانی را نیز برآمده از عناصر «فعال» انقلابی دانسته اند؛ درواقع می توان به‌صراحت حلقه های میانی را مخاطب این توصیه و سایر توصیه ها دانست. نکتۀ دوم، یعنی محتوای این توصیه نیز شایستۀ درنگ است. در فضای کنونی عموم و خصوص جامعه، آنچه مشهود است، پررنگ بودن گلایه از مشکلات در بدنۀ حکمرانی کشور است. نمی توان انکار کرد که بخش مهمی از مشکلات به‌درستی به بدنه  و نظام حکمرانی ارجاع داده می شود و افراد یا سازمان هایی با افعال غیرمسئولانه یا ترک فعل، منجر به آن می شوند؛ اما در چنین فضایی که قاعدتاً اقدامات رسانه ای دشمن نیز به آن دامن می زند، یک «سیاه نمایی» از بدنۀ حکمرانی کشور به نحوی ناگزیر فراگیر و چیره می شود. این سیاه نمایی که حاصل درشت نمایی نقاط ضعف و خطای مسئولان و سازمان هاست، توأم با کوچک نمایی و حتی پوشاندن نقاط قوت و زحمات مسئولان است. دغدغۀ رهبری انقلاب از طرح این نکته را می توان در جلب‌ توجه حلقه های میانی به رفع این فضای نامطلوب حاکم و فرهنگ ناسالم در نسبت مسئولان و مردم یافت. رهبر انقلاب با طرح این هشدار راهبردی فرهنگی به حلقه های میانی، دو حقیقت را آشکار کرده است: نخست، کارکرد حلقه های میانی در اصلاح رابطۀ میان مردم و مسئولان با اصلاح و واقعی سازی تصویر شکل گرفته از مسئولان در چشم مردم؛ و دوم، اهمیت موضوع «نسبت مردم و مسئولان».
با توجه به توصیفی که رهبر انقلاب از «حلقه های میانی» کرده‌اند، این گروه اجتماعی نه جزء بدنۀ کارگزاران است و نه جزء عموم مردم؛ بلکه گویی در لایه ای میان این دو لایۀ اجتماعی-سیاسی و به مثابه  حلقه ای برای اتصال این دو به یکدیگر است. با توجه به جایگاه حلقه های میانی در ساختار اجتماعی-سیاسی، طبیعتاً انتظار می رود که این لایه هم فهم و ادراکی از دغدغه ها و فضای فکری مردم و هم فهمی از دغدغه ها و فضای فکری مسئولان داشته باشد.
بدون شک، یکی از وظایف مهم این حلقه ها «تبیین» است. تبیین به مثابه ابزاری است که موجب نزدیکی ادراک و فهم دو طرف به یکدیگر و به‌اصطلاح، ایجاد «مفاهمه» می شود.
 از عوامل اصلی فاصلۀ میان مردم و مسئولان، نبود مفاهمه است. راهکارهایی نیز برای حصول مفاهمه و ادراک متقابل مردم و مسئولان وجود دارد؛ راهکارهایی مانند حضور مسئولان در میان مردم و شنیدن بی واسطۀ صحبت ها و دغدغه ها و نیز توضیح و تبیین مسائل گوناگون برای مردم. فاصلۀ بین این دو طبقۀ اجتماعی-سیاسی اما با وجود ملاحظاتی همچون تفاوت جبری فضای زیست مردم و مسئولان تنها با این راهکارها برطرف نخواهد شد و حلقه های میانی در این خصوص می توانند بسیار گره گشا باشند. این حلقه ها با شنیدن و فهمیدن حرف مردم و انتقال آن به مسئولان با ابزار تبیین و نیز با شنیدن و فهم حرف مسئولان و ترجمان آن به زبان فهمیدنی برای عموم مردم، نقشی کم نظیر دراین‌باره ایفا می کنند. بدین ترتیب، حلقه های میانی کارکردی شبیه یک مسیر ارتباطی دوسویه بین لایۀ مسئولان و مردم دارد.کاهش فاصلۀ مردم و مسئولان برای پیشرفت مطلوب هر جامعه ای ضروری است. این ضرورت برای جمهوری اسلامی ایران که هم از بُعد جمهوریت و هم از بُعد دینی شواهدی مؤید دارد، پررنگ تر شده است. ضرورت کاستن این فاصله از سوی مسئولان، در مسائلی نظیر سیاست‌گذاری‌ها و همچنین تأمین و احیای سرمایۀ اجتماعی، مشهود و ملموس است؛ اما ضرورت کاستن این فاصله از سوی مردم، امری کم تر پرداخته‌شده است. شکاف میان مسئولان و مردم در بسیاری از سیاست‌گذاری های معقول اما دارای عوارض نامطلوب کوتاه‌مدت اجتماعی، بروز می یابد. برخی از تصمیمات سیاستی مسئولان در حوزۀ اقتصاد  از این ‌دست‌اند که علاوه بر لزوم پیش‌بینی و رعایت جوانب و اثرات مختلف آن‌ها، نیازمند همراهی مردم با مسئولان است و چنانکه شرح داده شد، نقش حلقه های میانی در تحقق این مفاهمۀ ضروری و دوسویه، نقشی مهم و بی بدیل است.