هفته گذشته در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی رویدادی با عنوان «الزامات و سازوکارهای تقویت مرجعیت رسانه‌ای در ایران» برگزار شد. یکی از سخنرانان افتتاحیه این رویداد، بیژن نوباوه، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس بود. ایشان در سخنان خود به رویکردی در مدیریت ارتباطات اشاره کردند که به نظر می‌رسد در حال حاضر، رویکرد مورد پذیرش سیاست‌گذاران این حوزه است. نظر به اهمیت این سخنان، مرور آن‌ها و اشاره به نکاتی چند پیرامون آن‌ها خالی از لطف نیست. 

به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بیژن نوباوه در رویداد الزامات و سازوکارهای تقویت مرجعیت رسانه‌ای که روز سه‌شنبه ۱۸ مهرماه ۱۴۰۲ در سالن شهید مدرس این مرکز برگزار شد، هدف را گزاره‌ای مهم در ایجاد مرجعیت رسانه‌ای دانست و اظهار کرد: «وقتی می‌گوییم مرجعیت به این معنی است که آن امر محل رجوع است و توانسته‌ایم یک باور را به جایی برسانیم که باور مشترک جامعه باشد». 

در وهله اول، به نظر می‌رسد که از مرجعیت رسانه‌ای تعریف واحدی وجود ندارد. مرجعیت رسانه‌ای به معنای یک خط مرجع و واحد در میان تمام رسانه‌ها و یا یک باور مشترک در ذهن مخاطبان رسانه نیست. بلکه از اساس حاصل تنوع است چه در مخاطب و چه در رسانه. مرجعیت رسانه‌ای مفهومی است که با شاخص‌هایی همچون میزان اعتماد مخاطب، میزان مراجعه مخاطب، سرعت مراجعه مخاطب و دیگر مؤلفه‌ها شناخته می‌شود و با وجود مؤلفه‌هایی همچون شفافیت و دسترس‌پذیری در رسانه ایجاد می‌شود. مرجعیت رسانه‌ای حاصل اصولی واحد و نامتغیر اما رعایت تنوع و تکثر در ارائه محتواست. اگر برای مرجعیت رسانه‌ای یک خط رسانه‌ای مرجع کافی بود، اکنون رسانه ملی با قوت بیشتری مرجعیت داشت.    

نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: «محل رجوع می‌تواند یک عنصر باشد که اگر به‌درستی چیده شده باشد، محل اتصال اهداف مشترک جامعه در یک مقصد نهایی می‌شود». وی با تأکید بر اینکه هیچ مرجعیت رسانه‌ای پیش از اقناع افکار عمومی و جذب مردم به قدرت فکری شکل نمی‌گیرد، گفت: «دو عامل در ایجاد مرجعیت رسانه‌ای اهمیت زیادی دارند؛ اول وضع قوانین و دوم ایجاد اقناع عمومی. نوباوه با اشاره به اینکه ایجاد مرجعیت رسانه‌ای صددرصدی امکان‌پذیر نیست، گفت: زمانی رسانه می‌تواند به‌درستی عمل کند که همه اجزای آن از همچون موسیقی، سینما و.. در جهت یک هدف حرکت کند».

در این قسمت منظور آقای نوباوه این بود که چطور سازهای مختلف یک ارکسترسمفونی باید با یکدیگر هماهنگ باشد تا یک موسیقی شکل بگیرد، اجزای مختلف رسانه یک کشور نیز باید هماهنگ و یک صدا باشد تا مرجعیت به وجود بیاید. این نکته درستی، هنر اساسا زاییده انسجام است و آثار هنری وقتی پدید می‌آیند که با یکدیگر در نهایت هماهنگی باشند. رسانه‌های یک کشور نیز باید با هم در اصولی هماهنگ باشند تا ترکیبی هارمونیک پیدا کنند و مرجعیت رسانه‌ای در درون کشور رقم بخورد. اما هرچیز زیبا همانقدر که زاییده وحدت است، زاییده کثرت است. این درست که اگر یک پیانو به تنهایی بنوازد هیچ ارکستر سمفونی‌ای پدید نمی‌آید؛ اما اگر ما هیچ سازی جز پیانو هم نداشتیم، وضع همین بود. تازه خود پیانو قابلیت تولید نت‌های بسیار متعددی دارد. موسیقی، حاصل تکثر است؛ حاصل دم به دم زیر و بم شدن و استفاده از سازهای کاملا مختلف. با وحدت مطلق، هیچ هارمونی یا نظم زیبایی پدید نمی‌آید. نظم زیبا و جذاب که در نهایت یک شخص یا پدیده را مرجع می‌کند، حاصل با هم بودن پدیده‌های گوناگون است نه یکی بودن. همکاری و اتحاد در عین وجود تفاوت‌هاست که جذابیت را پدید می‌آورد. انکار همگرایی، هماهنگی و اتحاد همانقدر به مرجعیت رسانه‌ای آسیب می‌رساند که انکار تکثر، تفاوت‌ها و رنگ‌بندی‌ها.   

وی در ادامه با بیان اینکه وضع قانون کمک می‌کند به اینکه رسانه‌ها از جریان و مسیر جامعه جا نمانند، گفت: «کسانی که به ‌هم‌صدایی در جامعه اعتقاد ندارند، اصل بحث علمی مرجعیت را هم قبول ندارند. جامعه باید هم‌صدا باشد که بتواند در یک مسیر حرکت کند. نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تکنولوژی موجب توسعه است و می‌تواند به نفع رسانه عمل کند، افزود: نیاز داریم که به ملی گرایی توجه کنیم و اگر به این امر مهم بی توجهی کنیم، شکست‌خورده‌ایم».

 
در کنار این سخنان هم باید اضافه کرد هم‌صدایی با تک‌صدایی فرق می‌کند. در جامعه باید صداهای گوناگون وجود داشته باشد اما بر یک مبنا. از اساس اگر ما می‌خواهیم مبنایی تعریف کنیم که همه جامعه بر سر آن متفق باشند، باید تکثر را بپذیریم. یعنی هویت قومی، طبقاتی و فرهنگی شخصی را به رسمیت بشناسیم اما بر سر منافع ملی وحدتی فراگیر را مطرح کنیم که کسی اذن تخطی از آن را نداشته باشد. 

وی ادامه‌داد: «پدیده‌های اجتماعی حتی بر قدرت تکنولوژی سایه می‌اندازد و سیاستمداران نباید قدرت تکنولوژی و اینترنت را ندیده بگیرند». نوباوه گفت: ما باید اینترنت مخصوص کودکان داشته‌باشیم که محتوای مناسب با آن‌ها را به نمایش بگذاریم و اگر نتوانیم بچه‌های امروز رادر حوزه رسانه و هم گرایی رسانه‌ای قانع کنیم، در بزرگسالی با مشکل مواجه می‌شوند. وی با تأکید بر اینکه با شناخت منافع ملی می‌توانیم مرجعیت را تعریف کنیم، گفت: به هر اندازه که همگرایی فکری بیشتری داشته‌باشیم، مسیرمان برای رسیدن به هدف متمرکزتر خواهد بود».

نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس به کاهش اعتماد مردمی به نهادهای حاکمیتی و موفقیت دشمن در این زمینه اشاره کرد و گفت: «درست است که استفاده‌های متعددی از فضاهایی مانند اینستاگرام می‌شود مانند کسب و کارهای خانگی، اما این کسب و کارها در پیام رسان‌های داخلی هم می‌توانند فعالیت کنند». این سخنان نیز محل سؤال است. در سال گذشته مردم در حالی با فیلترینگ اینستاگرام مواجه شدند، که از پیش خبر نداشتند قرار است چنین اتفاقی رخ دهد و انتقال کسب‌وکار از یک پلتفرم به پلتفرمی دیگر در زمانی کوتاه میسر نیست. فیلترینگ سال گذشته قطعا به معیشت قشر بزرگی از مردم ضربه زد؛ ضربه‌ای که شاید هنوز هم جبران نشده باشد. در کل مسئله مدیریت فضای رسانه‌ای کشور ظرافت زیادی می‌طلبد  و مدیریت عجولانه و بی‌ظرافت آن، به شدت به سرمایه اجتماعی و مرجعیت رسانه‌ای آسیب خواهد زد.