اخبار ویژه »
شناسه خبر : 44573
پرینتخانه » اجتماعی, مطالب روزنامه, ویژه
تاریخ انتشار : 12 خرداد 1400 - 6:13 |
«رسالت» از سؤالات پیچیده امتحان نهایی بدون توجه به افت کیفیت آموزش در دوران کرونا گزارش می دهد
حاشیه‌های ناتمام آزمون سرنوشت‌ساز
معلوم است که آموزش مجازی، استانداردهای آموزش حضوری را ندارد و اصطلاحا کیفیت این کجا و آن کجا. اما به‌اجبار باید شرایط را پذیرفت، حتی اگر سطح سواد دانش آموزان به‌شدت افت کرده باشد و در نگارش یک جمله ساده، چندین کلمه را غلط بنویسند، حتی اگر یک‌ضرب و تقسیم ساده را به‌اشتباه انجام دهند و حتی اگر معلم ناتوان از تفهیم درس و رفع اشکال باشد، باز باید منعطف بود و آموزش مجازی را با همه کاستی‌ها و دردسرهایش پذیرفت.
گروه اجتماعی
معلوم است که آموزش مجازی، استانداردهای آموزش حضوری را ندارد و اصطلاحا کیفیت این کجا و آن کجا. اما به‌اجبار باید شرایط را پذیرفت، حتی اگر سطح سواد دانش آموزان به‌شدت افت کرده باشد و در نگارش یک جمله ساده، چندین کلمه را غلط بنویسند، حتی اگر یک‌ضرب و تقسیم ساده را به‌اشتباه انجام دهند و حتی اگر معلم ناتوان از تفهیم درس و رفع اشکال باشد، باز باید منعطف بود و آموزش مجازی را با همه کاستی‌ها و دردسرهایش پذیرفت، چون پای جان در میان است اما موضوع برای دانش آموزان امتحانات نهایی در پایه‌های نهم و دوازدهم کمی متفاوت است و از میان جمعیت یک‌میلیون و۷۰۰هزارنفری آن‌ها، هستند کسانی که به وضع موجود معترض‌اند و دردشان این است که دایره آموخته‌هایشان در بدو شیوع کرونا محدود بوده ولی در کمال تعجب، پرسش‌هایی که در آزمون طراحی‌شده، بسیار پیچیده و مبهم بوده است و این اتفاق را مغایر با عدالت و انصاف می‌دانند. قضاوت دراین‌باره دشوار است اما در زمان فعلی اگر طراح از چارچوب معمول طرح سؤال کمی فاصله بگیرد، دانش آموزان بسیاری، توان تحلیل و پاسخگویی صحیح را نخواهند داشت، همان‌طور که با تشریحی شدن پرسش‌ها، برخی از دانش آموزان کلافه شده‌اند، چراکه فقط برای آزمون تست آمادگی داشته‌اند.
فقط برای کسب نمره
ناگفته نماند که دراین‌بین برخی دانش‌آموزان، هیچ‌گونه نقدی به آزمون نهایی و سؤالات ندارند و اتفاقا به پرسش‌های امتحان به‌راحتی پاسخ داده‌اند و اصلا جدا از این‌که، راوی صادق و منصف کدام گروه از دانش آموزان هستند، نمی‌توان از کنار حواشی پر و پیمان امتحانات نهایی گذشت. امتحانی که همچنان به یادمان می‌آورد نظام آموزشی در ایران مبتنی بر کسب نمره است، گرچه چند سالی می‌شود که این نظام فرسوده به سمت ارزشیابی توصیفی رفته اما به هر شکل، امتحانات نهایی پایه‌های نهم و دوازدهم، دوپایه سرنوشت‌ساز است برای دانش‌آموزانی که قصد دارند در کنکور شرکت کنند و همواره اعتراض‌هایی در این مورد مشخص صورت پذیرفته و برخی کارشناسان تأکید می‌کنند، سؤالات امتحانات نهایی باید دارای استاندارد خاصی باشد و به نحوی طراحی شود تا دانش آموزان مناطق محروم که دارای کمترین امکانات آموزشی‌اند، قادر به پاسخگویی باشند و بالطبع در شرایط فعلی که کرونا، شکل و شمایل آموزش را تغییر داده باید سؤالات باتوجه به اقتضائات دوران پاندمی و سطح دسترسی به آموزش‌ها طراحی شود.
از طرفی برخی دانش‌آموزان به مفهوم نبودن پرسش‌های آزمون نهایی اشاره داشته و تأکید می‌کنند، واضح است که دانش آموزان به‌قدر کافی از تأثیر امتحانات نهایی بر کنکور مضطرب هستند وعادلانه نیست که این سؤالات هم قابل‌فهم نباشد و هم طبق روال هرسال در فضای مجازی برای فروش عرضه شود.
در این مورد هم باز دانش‌آموزانی که توان هزینه کردن دارند، به سؤالات دسترسی خواهند شد اما اقشار محروم جامعه نه از آموزش کیفی بهره‌مندند و نه قادر به تقلب و خرید سؤالات هستند. شاید اگر این امتحانات برای کنکور سراسری حکم عیارسنجی نداشت و آینده آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار نمی‌داد، این نقدها آن‌قدرها حائز اهمیت نبود که یک گزارش نسبتا مبسوط را به خود اختصاص دهد.
از لو رفتن سؤالات تا آزمون بسیار سخت
علی امرایی، عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور در واکنش به انتشار سؤالات در فضای مجازی گفته «به نظر می‌آید که باند منسجمی در فضای مجازی به انتشار پاسخ سؤالات اقدام می‌کنند که اقدامی نگران‌کننده است.» اما این موضوع تازگی ندارد، حتی این‌که در سال‌های اخیر سؤالات به‌تدریج از ساختار حافظه محوری دور و به مفهومی تغییر پیداکرده هم تازگی ندارد. بسیاری از دانش آموزان با تهیه کتاب‌های کمک‌آموزشی به دنبال توفیق در این آزمون هستند و عجیب آنکه برخی معلمان دانش‌آموزان را به خرید و استفاده از این کتاب‌ها ترغیب می‌کنند تا یادگیری دانش‌آموز تسهیل شود و آن‌چنان این کتاب‌ها محور تدریس معلم قرارگرفته‌اند که کتاب‌های درسی به حاشیه رفته است، بی‌تردید محدودیت زمانی و طرح پرسش‌های مفهومی در این امر دخیل است. گاهی امتحانات نهایی بر پایه مطالب عنوان‌شده در کتاب طرح می‌شوند که در این صورت باتوجه به تکیه دانش‌آموز به کتاب‌های کمک‌درسی، در پاسخ به سؤالات آزمون توفیقی نخواهد داشت و عکس این موضوع نیز صادق است و امسال در شرایط پاندمی، دانش محصلان افت کرده و از نحوه پاسخ خود به سؤالات آزمون رضایت ندارند و توصیف‌شان از پرسش‌ها «سخت و خیلی سخت است» و معتقدند پرسش‌ها مفهومی بوده است. البته به‌استثناء آن گروه از دانش آموزان که معتقدند، سؤالات از پیچیدگی خاصی برخوردار نبوده و به‌خوبی توانسته‌اند از پس پرسش‌ها برآیند. آموزش چه قبل از کرونا و چه حالا براساس آموزش تحلیلی و مفهومی نبوده و به‌رغم تهیه کتاب‌های کمک‌آموزشی و جزوه، بازهم آموزه‌های دانش آموزان بر همان حافظه محوری معطوف است و از فهم مطلب عاجزند.
عدم اعمال حذفیات کتاب
نکته دیگری که در امتحانات نهایی امسال سؤال‌برانگیز است، عدم اعمال حذفیات کتاب است. ۲۵ اردیبهشت‌ماه، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اشاره به این‌که برای آسان‌کردن شرایط برای دانش آموزان و متناسب‌سازی زمان آموزش و محتوای درسی، ۳۰ درصد محتوای هر یک از کتاب‌ها را به‌عنوان مطالعه آزاد اعلام کردیم و از این محتوا در امتحانات سؤال طرح نمی‌شود، گفته بود، حذف ۳۰ درصد کتاب‌های درسی نوعی انعطاف و سازگاری با واقعیت موجود است تا قدری از سختی‌های دانش‌آموزان و خانواده‌ها کاهش یابد، اگر این کار انجام نمی‌شد آثار روانی و اجتماعی ایجاد و دل‌نگرانی‌ها بیشتر می‌شد، اما این‌که چرا در عمل این حذفیات اعمال نشده، جای سؤال دارد.
معلمان می‌گویند، این حذفیات بی‌فایده بوده و در برخی دروس اصلا اعمال نشده و در دروسی که اعمال‌شده، اطلاع‌رسانی آن چندان به‌موقع اتفاق نیفتاده و تقریبا با امتحانات دانش آموزان همزمان‌شده است، اگر یکی ،دو ماه زودتر اطلاع‌رسانی صورت می‌گرفت، ضمن ایجاد انگیزه در دانش آموزان از نگرانی آنان کاسته می‌شد. از طرفی شنیده‌های ما حکایت از آن دارد که حذفیات کتاب مربوط به قسمت‌هایی بوده که برای مطالعه آزاد در نظر گرفته‌شده و نکته بعدی این است که در دروسی مثل ریاضی، بعضی از محتواهای درسی پیوسته و پیش‌نیاز است و وقتی قسمتی حذف می‌شود یادگیری دانش آموزان دچار مشکل خواهد شد، بنابراین در حذف بخشی از مطالب باید دقت بیشتری صورت می‌پذیرفت و این حذفیات زودتر از سوی آموزش‌وپرورش اطلاع‌رسانی می‌شد.
طراحان سؤال باید بر روی کتاب تمرکز کنند
«محمدرضا نیک نژاد» که از معلمان و کنشگران عرصه آموزش است در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید می‌کند که «همیشه نقدهای فراوانی به امتحانات نهایی وارد بوده است و عدم اعمال حذفیات کتاب هم اجتناب‌ناپذیر و گاهی گریزناپذیر است اما دغدغه‌های امسال نسبت به سالیان گذشته بیشتر است، پیش و بعد از کرونا کیفیت آموزش در مناطق مختلف، متفاوت بوده، به این دلیل که خانواده‌ها در کلان‌شهرها وضعیت اقتصادی به‌مراتب بهتری دارند و برخی از دانش آموزان باتوجه به دسترسی به امکانات آموزشی بهتر، در مدارسی تحصیل می‌کنند که باید شهریه بپردازند و خدمات آموزشی بهتری دریافت می‌کنند. یکی از معایب امتحان نهایی همین است و کسی که طراح سؤالات این امتحان است باید حتما متمرکز بر محتوای کتاب باشد و به دنبال طرح سؤال خارج از کتاب و پرسش‌های پیچیده نباشد، چون همه به کتاب دسترسی دارند اما امکان دسترسی به کتاب‌های کمک‌آموزشی و معلمانی که خوب می‌توانند درس را به دانش‌آموز تفهیم کنند، برای همه فراهم نیست. برخی از دانش آموزان احتمال دارد معلمی نداشته باشند و گاهی این فقط مربوط به مناطق محروم هم نمی‌شود و دانش‌آموزانی که در خارج کشور تحصیل می‌کنند، یک معلم، چند درس را تدریس می‌کند و آن معلم تخصص هم ندارد و در نقطه مقابل دانش‌آموزی در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کند و معلم به‌جای یک ساعت و نیم آموزش درس فیزیک، سه ساعت، محتوای درس را برای دانش‌آموز تشریح می‌کند و زمان زیادی برای حل تمرین دارد، در دوران کرونا این شکاف در آموزش و یادگیری، عمیق‌تر شده است و دانش‌آموزان مدارس دولتی از توانایی و دانش یکسانی در مقایسه با دانش‌آموز مدارس غیرانتفاعی برخوردار نیستند. معلمان در برخی مدارس دولتی برپایه جزوات ارائه‌شده به دانش‌آموزان طرح سؤال می‌کنند و سؤالات به‌سختی سؤالات امتحانات نهایی نبوده و در سطح پایین‌تری ازلحاظ مفهوم و پیچیدگی قرار می‌گیرند، بنابراین انتظار می‌رود طراحان سؤال روی بخش‌های مشترک عمومی‌ای متمرکز شوند که داخل کتاب است و نبایدبر روی بخش‌های سخت مانور داد. البته روش تدریس برخی معلمان نیاز به تغییر دارد اما در این وضعیت کرونایی نمی‌توان انتظار تغییر روش تدریس را داشت چون در قاب فضای مجازی ممکن نیست وگرنه معلوم است که معلمان باید از روش تدریس اکتشافی و مسئله محور استفاده کرده و روش‌های قدیمی حافظه و جزوه‌محور را کنار بگذارند، این نقد هم به طراح سؤال وارد است که باید در هنگام طرح سؤالات امتحانات نهایی به عدالت آموزشی توجه شود. برخی مناطق کشور به نسبت دیگر مناطق از امکانات آموزشی کمتری برخوردارند. سؤالات باید به‌گونه‌ای طرح شوند که همه دانش‌آموزان با هر میزان دسترسی به امکانات آموزشی بتوانند به آن‌ها پاسخ دهند. به نظر می‌رسد عدم ارتباط سطوح بالا و میانی آموزشی با بدنه آموزش‌وپرورش که معلمان و دانش آموزان هستند، چنین اشکالاتی را ایجاد کرده است. این مشکل ساختاری و ریشه‌ای است و به‌راحتی قابل‌حل نیست. به این مفهوم که یا طراح سؤال ما با دست‌اندازهای واقعی آموزش آشنایی ندارد و برمبنای شایسته‌سالاری انتخاب‌نشده و یا عموما آموزگار مدارس غیردولتی بوده و در وزارت خانه حضورداشته است. حاصل این عدم ارتباط و فهم مشترک میان سطوح بالایی و بدنه نظام تعلیم و تربیت این می‌شود که تقلب رواج پیدا می‌کند و سؤالات لو می‌رود و در فضای مجازی به فروش می‌رسد و یا دانش آموزان مناطق محروم توفیقی کسب نمی‌کنند.»
لزوم تغییر فرهنگ اجتماعی از نمره محوری به مهارت‌آموزی
به گفته «نیک نژاد»، راهکار مقابله با این مسئله در دو مؤلفه می‌گنجد؛ «اولین راهکار، کوتاه‌مدت است که باید برجسته‌ترین معلمان در سطح کشوری و منطقه‌ای را برای طراحی سؤال انتخاب کرد و رابطه محوری را کنار گذاشت. همچنین نظارت دقیق و باز کردن پرونده قضائی برای متخلفان ضرورت دارد. اما این را هم باید مورد تأکید قرار داد، کسانی که سؤالات را می‌فروشند، خیالشان از بابت برخوردهای قضائی جمع است و یا در جایگاهی قرار دارند که با بالادستی‌ها هم‌دست هستندوگرنه چه کسی با سؤالات امتحانی سروکار دارد؟ سندی نمی‌توان برای این موضوع ارائه کرد اما احتمال این مسئله قوی است. بعد هم به‌راحتی می‌توان سؤالاتی که در فضای مجازی منتشر می‌شود را پیگیری کرد تا مشخص شود از کجا درز پیداکرده است، این برخورد فرآیند سخت و پیچیده‌ای ندارد و حتی می‌توان این برخوردها را رسانه‌ای کرد اما مسئله این است که در یک زنجیره به‌هم‌پیوسته این اتفاق رخ می‌دهد و سؤالات عامدانه به بیرون نشت کرده و در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود تا به فروش برسد. راهکار دومی هم برای برخورد با این مسئله هست که درازمدت است و باید به سمت و سویی رفت که فرهنگ اجتماعی را از نمره و معدل محوری و کنکور محوری دور کرد و در سمت و سویی گام برداشت که نمره تا به این حد برای دانش آموزان ما سرنوشت‌ساز نباشد و به سمت مهارت‌آموزی حرکت کنند. ضمن این‌که نتایج برخی مطالعات نشان داده« زمانی که فشار نمره دادن از روی دوش دانش آموزان برداشته می‌شود، مشکلات درسی دانش آموزان ضعیف تا ۳۴ درصد کاهش پیدا می‌کند.» در اینجا باید کشوری مثل فنلاند را هم مثال زد که به‌طورکلی آزمون ندارد و فقط یک آزمون هماهنگ دارد که آن‌هم مثل کنکور ماست و اتفاقا آن‌قدر سرنوشت‌ساز نیست، چون در این کشور ظرفیت دانشگاه گسترده است و دست دانش آموزان باز است و این حس به آن‌ها دست نمی‌دهد که اگر در آزمون سراسری موفق نشدند باید خودکشی کنند.»
رقابت بر سر ۷/۵درصد دانشگاه‌های دولتی
گرچه این کنشگر عرصه آموزش تأکید می‌کند، در کشور ما نیز به همین ترتیب است، اما تأکید می‌کند، دمیدن بر شیپور کنکور درست نیست. «در حال حاضر کل دانشگاه‌های سراسری ما که دولتی محسوب می‌شوند، ۷/۵درصد دانشگاه‌های کشورند، بنابراین اگر تمام دانش آموزان آزمون بدهند از این تعداد فقط ۷/۵درصدند که موفق می‌شوند به دانشگاه‌های سراسری راه یابند. برهمین اساس نیاز نیست که خانواده‌ها و دانش آموزان خودشان را هلاک کرده و کنکور را سرنوشت‌ساز تلقی کنند. اغلب خانواده‌ها شاید ۱۰ سال برای این آزمون برنامه بچینند و کلی بودجه صرف کنند، جدا از این‌که خانواده‌ها چه نتیجه‌ای می‌گیرند، آن‌ها را دچار رنج و سختی می‌کند و دانش‌آموز را از کسب یکسری مهارت‌ها محروم می‌سازد. آزمون نهایی در کنکور مؤثر است و خودبه‌خود حساسیت ایجاد می‌کند اما برخی به‌عمد این آتش را شعله‌ور‌می‌کنند، درحالی‌که تا دانش‌آموز از معدل و نمره و تأثیر آن بر روی سرنوشت آینده‌اش نترسد، او و خانواده‌اش راضی نمی‌شوند که هزینه کنند و هزینه در این بخش هنگفت است. ما ۱۴ میلیون دانش‌آموز داریم که اگر از این تعداد، برفرض مثال ۲ میلیون نفر کنکور بدهند و اگر هرکدام این‌ها به فرض، ۳ میلیون تومان هزینه کنند که قطعا بیشتر است؛ ما دانش‌آموزی داریم که ۱۰۰ میلیون برای کنکور هزینه کرده است و چنانچه در یک بعد ۲ میلیون نفره حساب کنید، می‌بینید که چقدر درآمدزایی در این بخش صورت می‌گیرد. حاکمیت کنکور بر نظام آموزش کشور را به‌راحتی می‌توان دید. آموزش در برخی مدارس شکل تست‌زنی پیداکرده است و امسال که آزمون تشریحی بوده، صدای دانش آموزان درآمده است چون فقط مهارت تست‌زنی را کسب کرده‌اند، نه فهم مطلب را. در حال حاضر ارزیابی اصلی دانش‌آموزان در انتهای سال صورت می‌گیرد، اما می‌توان با اعمال تغییرات اندکی در طول سال تحصیلی نیز اطلاعات و توانایی‌های دانش‌آموزان را سنجید اما در سیستم این‌طور جاافتاده که باید برای گذشتن از سد کنکور، به کتاب کمک‌درسی و تست و انواع و اقسام هزینه‌ها متکی بود که فقط هم محدود به دانش آموزان دبیرستانی نیست بلکه این ماجرا گاهی از دبستان آغاز می‌شود و بودجه‌ای که این وسط جابه‌جا می‌شود و منافع مالی‌ای که برای عده‌ای وجود دارد، هنگفت است و این‌ها به صداوسیما و نهادهای مختلف پول می‌دهند و برای این‌که همیشه در خط خبرها باشند، در تبلیغات حضور دارند و آموزشگاه تأسیس می‌کنند، تعارض منافع در این بخش پررنگ است و گاهی آش آن‌قدر شور می‌شود که اگر وزیری مثل بطحایی عزمش را برای برخورد با این مافیا جزم کند، کنار گذاشته می‌شود و همه مسئولان زیرپایش را خالی می‌کنند.»
چه توجیهی دارد که دانش‌آموز فرمول حفظ کند؟
به‌هرروی این راهکار و یا نگاه درازمدت است که به‌زعم «نیک نژاد» بسیار مهم بوده و «اگر بخواهیم جلوی این مسئله را بگیریم باید برای خانواده‌ها حساسیت‌زدایی کنیم و بگوییم امتحان نهایی هم مثل سایر آزمون‌هاست. اکنون در جهان آموزشی ما با تحولاتی که رخ‌داده، چه توجیهی دارد که دانش‌آموز فرمول حفظ کند؟
اما هنوز که هنوز است دانش‌آموز برای شب امتحان این فرمول‌ها را به خاطر می‌سپارد و یک ماه بعد به‌کلی فراموش می‌کند. این چه سبک از آموزش است و اصلا چقدر کارآمد است؟ حداقل در دوران کرونا باید آزمون‌ها مطابق با شرایط باشد. خودم که معلم فیزیک هستم سعی کرده‌ام از مثال‌هایی که بارها زده‌ام و بر روی آن تأکید کرده‌ام، سؤال طرح کنم و آزمون‌هایم در همان سطحی بوده که به‌صورت کیفی تدریس کرده‌ام. نباید از یاد برد که آموزش در چارچوب مجازی، ۴۰ درصد مؤثر و مفید است و کیفیت آزمون‌ها نیز باید به همین میزان باشد.
خودم در طرح سؤالات امتحانی این موضوع را لحاظ کرده‌ام و این باید در سطح آزمون نهایی هم مدنظر قرار می‌گرفت اما متأسفانه نگاه غلط نمره محوری در ساختار آموزش‌وپرورش ما نهادینه‌شده و به نمره و معدل در این ساختار پرایراد، بها می‌دهند. ما اگر بخواهیم به موضوع امتحانات نهایی و لو رفتن سؤالات در فضای مجازی، خوش‌بینانه نگاه کنیم باید بگوییم طراحان سؤال و منتشرکنندگان این سؤالات در شبکه‌های اجتماعی و مسئولان بالادستی نظام تعلیم و تربیت، در یک بستر حرکت می‌کنند و نگرشی کنکورمحور دارند، همین سبب می‌شود که دانش‌آموز و خانواده از امتحان نهایی بترسند و از هر فضایی استفاده کنند تا به سؤالات و پاسخ آن‌ها برسند و این‌گونه است که سؤالات را خریداری می‌کنند، درواقع تقاضا برای این کار زیاد است و وقتی تقاضا باشد، حتما ارائه هم وجود دارد.»
کلاهبرداری با فروش سؤالات اشتباه
البته این کارشناس آموزش یادآوری می‌کند: «موضوع لو رفتن سؤالات در فضای مجازی موضوع جدیدی نیست و در حال حاضر با گسترش امکانات رسانه‌ای این موضوع بیشتر موردتوجه قرارگرفته است و درمجموع نیز ما اگر بخواهیم عدالت آموزشی را برقرار کنیم، این عدالت طی دو ،سه دهه اخیر به‌طور گسترده زیرپا گذاشته‌شده و با فروش سؤالات آزمون و دسترسی برخی به این سؤالات، بخش کوچکی از عدالت زیر پا گذاشته می‌شود، چون این عدالت آموزشی، مصادیق گسترده‌ای دارد اما چون موضوع امتحانات نهایی حساس است، در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کند، درصورتی‌که این ماجرا، خیلی فراگیر نیست و توجه داشته باشید که کلاهبرداری هم در این بخش کم نیست، دانش‌آموزی داشتم که این سؤالات را خریداری کرده بود اما به هنگام حضور در جلسه امتحان متوجه شده بود، این سؤالات مغایر با پرسش‌های آزمون نهایی است. بنابراین در برخی مواقع نیز مسئله سودجویی و کلاهبرداری مطرح است و منتشرکنندگان سؤالات با طراحان سؤال و دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش مرتبط نیستند.»
معلوم است که آموزش مجازی، استانداردهای آموزش حضوری را ندارد و اصطلاحا کیفیت این کجا و آن کجا. اما به‌اجبار باید شرایط را پذیرفت، حتی اگر سطح سواد دانش آموزان به‌شدت افت کرده باشد و در نگارش یک جمله ساده، چندین کلمه را غلط بنویسند، حتی اگر یک‌ضرب و تقسیم ساده را به‌اشتباه انجام دهند و حتی اگر معلم ناتوان از تفهیم درس و رفع اشکال باشد، باز باید منعطف بود و آموزش مجازی را با همه کاستی‌ها و دردسرهایش پذیرفت، چون پای جان در میان است اما موضوع برای دانش آموزان امتحانات نهایی در پایه‌های نهم و دوازدهم کمی متفاوت است و از میان جمعیت یک‌میلیون و۷۰۰هزارنفری آن‌ها، هستند کسانی که به وضع موجود معترض‌اند و دردشان این است که دایره آموخته‌هایشان در بدو شیوع کرونا محدود بوده ولی در کمال تعجب، پرسش‌هایی که در آزمون طراحی‌شده، بسیار پیچیده و مبهم بوده است و این اتفاق را مغایر با عدالت و انصاف می‌دانند. قضاوت دراین‌باره دشوار است اما در زمان فعلی اگر طراح از چارچوب معمول طرح سؤال کمی فاصله بگیرد، دانش آموزان بسیاری، توان تحلیل و پاسخگویی صحیح را نخواهند داشت، همان‌طور که با تشریحی شدن پرسش‌ها، برخی از دانش آموزان کلافه شده‌اند، چراکه فقط برای آزمون تست آمادگی داشته‌اند.
فقط برای کسب نمره
ناگفته نماند که دراین‌بین برخی دانش‌آموزان، هیچ‌گونه نقدی به آزمون نهایی و سؤالات ندارند و اتفاقا به پرسش‌های امتحان به‌راحتی پاسخ داده‌اند و اصلا جدا از این‌که، راوی صادق و منصف کدام گروه از دانش آموزان هستند، نمی‌توان از کنار حواشی پر و پیمان امتحانات نهایی گذشت. امتحانی که همچنان به یادمان می‌آورد نظام آموزشی در ایران مبتنی بر کسب نمره است، گرچه چند سالی می‌شود که این نظام فرسوده به سمت ارزشیابی توصیفی رفته اما به هر شکل، امتحانات نهایی پایه‌های نهم و دوازدهم، دوپایه سرنوشت‌ساز است برای دانش‌آموزانی که قصد دارند در کنکور شرکت کنند و همواره اعتراض‌هایی در این مورد مشخص صورت پذیرفته و برخی کارشناسان تأکید می‌کنند، سؤالات امتحانات نهایی باید دارای استاندارد خاصی باشد و به نحوی طراحی شود تا دانش آموزان مناطق محروم که دارای کمترین امکانات آموزشی‌اند، قادر به پاسخگویی باشند و بالطبع در شرایط فعلی که کرونا، شکل و شمایل آموزش را تغییر داده باید سؤالات باتوجه به اقتضائات دوران پاندمی و سطح دسترسی به آموزش‌ها طراحی شود.
از طرفی برخی دانش‌آموزان به مفهوم نبودن پرسش‌های آزمون نهایی اشاره داشته و تأکید می‌کنند، واضح است که دانش آموزان به‌قدر کافی از تأثیر امتحانات نهایی بر کنکور مضطرب هستند وعادلانه نیست که این سؤالات هم قابل‌فهم نباشد و هم طبق روال هرسال در فضای مجازی برای فروش عرضه شود.
در این مورد هم باز دانش‌آموزانی که توان هزینه کردن دارند، به سؤالات دسترسی خواهند شد اما اقشار محروم جامعه نه از آموزش کیفی بهره‌مندند و نه قادر به تقلب و خرید سؤالات هستند. شاید اگر این امتحانات برای کنکور سراسری حکم عیارسنجی نداشت و آینده آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار نمی‌داد، این نقدها آن‌قدرها حائز اهمیت نبود که یک گزارش نسبتا مبسوط را به خود اختصاص دهد.
از لو رفتن سؤالات تا آزمون بسیار سخت
علی امرایی، عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت کشور در واکنش به انتشار سؤالات در فضای مجازی گفته «به نظر می‌آید که باند منسجمی در فضای مجازی به انتشار پاسخ سؤالات اقدام می‌کنند که اقدامی نگران‌کننده است.» اما این موضوع تازگی ندارد، حتی این‌که در سال‌های اخیر سؤالات به‌تدریج از ساختار حافظه محوری دور و به مفهومی تغییر پیداکرده هم تازگی ندارد. بسیاری از دانش آموزان با تهیه کتاب‌های کمک‌آموزشی به دنبال توفیق در این آزمون هستند و عجیب آنکه برخی معلمان دانش‌آموزان را به خرید و استفاده از این کتاب‌ها ترغیب می‌کنند تا یادگیری دانش‌آموز تسهیل شود و آن‌چنان این کتاب‌ها محور تدریس معلم قرارگرفته‌اند که کتاب‌های درسی به حاشیه رفته است، بی‌تردید محدودیت زمانی و طرح پرسش‌های مفهومی در این امر دخیل است. گاهی امتحانات نهایی بر پایه مطالب عنوان‌شده در کتاب طرح می‌شوند که در این صورت باتوجه به تکیه دانش‌آموز به کتاب‌های کمک‌درسی، در پاسخ به سؤالات آزمون توفیقی نخواهد داشت و عکس این موضوع نیز صادق است و امسال در شرایط پاندمی، دانش محصلان افت کرده و از نحوه پاسخ خود به سؤالات آزمون رضایت ندارند و توصیف‌شان از پرسش‌ها «سخت و خیلی سخت است» و معتقدند پرسش‌ها مفهومی بوده است. البته به‌استثناء آن گروه از دانش آموزان که معتقدند، سؤالات از پیچیدگی خاصی برخوردار نبوده و به‌خوبی توانسته‌اند از پس پرسش‌ها برآیند. آموزش چه قبل از کرونا و چه حالا براساس آموزش تحلیلی و مفهومی نبوده و به‌رغم تهیه کتاب‌های کمک‌آموزشی و جزوه، بازهم آموزه‌های دانش آموزان بر همان حافظه محوری معطوف است و از فهم مطلب عاجزند.
عدم اعمال حذفیات کتاب
نکته دیگری که در امتحانات نهایی امسال سؤال‌برانگیز است، عدم اعمال حذفیات کتاب است. ۲۵ اردیبهشت‌ماه، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اشاره به این‌که برای آسان‌کردن شرایط برای دانش آموزان و متناسب‌سازی زمان آموزش و محتوای درسی، ۳۰ درصد محتوای هر یک از کتاب‌ها را به‌عنوان مطالعه آزاد اعلام کردیم و از این محتوا در امتحانات سؤال طرح نمی‌شود، گفته بود، حذف ۳۰ درصد کتاب‌های درسی نوعی انعطاف و سازگاری با واقعیت موجود است تا قدری از سختی‌های دانش‌آموزان و خانواده‌ها کاهش یابد، اگر این کار انجام نمی‌شد آثار روانی و اجتماعی ایجاد و دل‌نگرانی‌ها بیشتر می‌شد، اما این‌که چرا در عمل این حذفیات اعمال نشده، جای سؤال دارد.
معلمان می‌گویند، این حذفیات بی‌فایده بوده و در برخی دروس اصلا اعمال نشده و در دروسی که اعمال‌شده، اطلاع‌رسانی آن چندان به‌موقع اتفاق نیفتاده و تقریبا با امتحانات دانش آموزان همزمان‌شده است، اگر یکی ،دو ماه زودتر اطلاع‌رسانی صورت می‌گرفت، ضمن ایجاد انگیزه در دانش آموزان از نگرانی آنان کاسته می‌شد. از طرفی شنیده‌های ما حکایت از آن دارد که حذفیات کتاب مربوط به قسمت‌هایی بوده که برای مطالعه آزاد در نظر گرفته‌شده و نکته بعدی این است که در دروسی مثل ریاضی، بعضی از محتواهای درسی پیوسته و پیش‌نیاز است و وقتی قسمتی حذف می‌شود یادگیری دانش آموزان دچار مشکل خواهد شد، بنابراین در حذف بخشی از مطالب باید دقت بیشتری صورت می‌پذیرفت و این حذفیات زودتر از سوی آموزش‌وپرورش اطلاع‌رسانی می‌شد.
طراحان سؤال باید بر روی کتاب تمرکز کنند
«محمدرضا نیک نژاد» که از معلمان و کنشگران عرصه آموزش است در گفت‌وگو با «رسالت» تأکید می‌کند که «همیشه نقدهای فراوانی به امتحانات نهایی وارد بوده است و عدم اعمال حذفیات کتاب هم اجتناب‌ناپذیر و گاهی گریزناپذیر است اما دغدغه‌های امسال نسبت به سالیان گذشته بیشتر است، پیش و بعد از کرونا کیفیت آموزش در مناطق مختلف، متفاوت بوده، به این دلیل که خانواده‌ها در کلان‌شهرها وضعیت اقتصادی به‌مراتب بهتری دارند و برخی از دانش آموزان باتوجه به دسترسی به امکانات آموزشی بهتر، در مدارسی تحصیل می‌کنند که باید شهریه بپردازند و خدمات آموزشی بهتری دریافت می‌کنند. یکی از معایب امتحان نهایی همین است و کسی که طراح سؤالات این امتحان است باید حتما متمرکز بر محتوای کتاب باشد و به دنبال طرح سؤال خارج از کتاب و پرسش‌های پیچیده نباشد، چون همه به کتاب دسترسی دارند اما امکان دسترسی به کتاب‌های کمک‌آموزشی و معلمانی که خوب می‌توانند درس را به دانش‌آموز تفهیم کنند، برای همه فراهم نیست. برخی از دانش آموزان احتمال دارد معلمی نداشته باشند و گاهی این فقط مربوط به مناطق محروم هم نمی‌شود و دانش‌آموزانی که در خارج کشور تحصیل می‌کنند، یک معلم، چند درس را تدریس می‌کند و آن معلم تخصص هم ندارد و در نقطه مقابل دانش‌آموزی در مدارس غیردولتی تحصیل می‌کند و معلم به‌جای یک ساعت و نیم آموزش درس فیزیک، سه ساعت، محتوای درس را برای دانش‌آموز تشریح می‌کند و زمان زیادی برای حل تمرین دارد، در دوران کرونا این شکاف در آموزش و یادگیری، عمیق‌تر شده است و دانش‌آموزان مدارس دولتی از توانایی و دانش یکسانی در مقایسه با دانش‌آموز مدارس غیرانتفاعی برخوردار نیستند. معلمان در برخی مدارس دولتی برپایه جزوات ارائه‌شده به دانش‌آموزان طرح سؤال می‌کنند و سؤالات به‌سختی سؤالات امتحانات نهایی نبوده و در سطح پایین‌تری ازلحاظ مفهوم و پیچیدگی قرار می‌گیرند، بنابراین انتظار می‌رود طراحان سؤال روی بخش‌های مشترک عمومی‌ای متمرکز شوند که داخل کتاب است و نبایدبر روی بخش‌های سخت مانور داد. البته روش تدریس برخی معلمان نیاز به تغییر دارد اما در این وضعیت کرونایی نمی‌توان انتظار تغییر روش تدریس را داشت چون در قاب فضای مجازی ممکن نیست وگرنه معلوم است که معلمان باید از روش تدریس اکتشافی و مسئله محور استفاده کرده و روش‌های قدیمی حافظه و جزوه‌محور را کنار بگذارند، این نقد هم به طراح سؤال وارد است که باید در هنگام طرح سؤالات امتحانات نهایی به عدالت آموزشی توجه شود. برخی مناطق کشور به نسبت دیگر مناطق از امکانات آموزشی کمتری برخوردارند. سؤالات باید به‌گونه‌ای طرح شوند که همه دانش‌آموزان با هر میزان دسترسی به امکانات آموزشی بتوانند به آن‌ها پاسخ دهند. به نظر می‌رسد عدم ارتباط سطوح بالا و میانی آموزشی با بدنه آموزش‌وپرورش که معلمان و دانش آموزان هستند، چنین اشکالاتی را ایجاد کرده است. این مشکل ساختاری و ریشه‌ای است و به‌راحتی قابل‌حل نیست. به این مفهوم که یا طراح سؤال ما با دست‌اندازهای واقعی آموزش آشنایی ندارد و برمبنای شایسته‌سالاری انتخاب‌نشده و یا عموما آموزگار مدارس غیردولتی بوده و در وزارت خانه حضورداشته است. حاصل این عدم ارتباط و فهم مشترک میان سطوح بالایی و بدنه نظام تعلیم و تربیت این می‌شود که تقلب رواج پیدا می‌کند و سؤالات لو می‌رود و در فضای مجازی به فروش می‌رسد و یا دانش آموزان مناطق محروم توفیقی کسب نمی‌کنند.»
لزوم تغییر فرهنگ اجتماعی از نمره محوری به مهارت‌آموزی
به گفته «نیک نژاد»، راهکار مقابله با این مسئله در دو مؤلفه می‌گنجد؛ «اولین راهکار، کوتاه‌مدت است که باید برجسته‌ترین معلمان در سطح کشوری و منطقه‌ای را برای طراحی سؤال انتخاب کرد و رابطه محوری را کنار گذاشت. همچنین نظارت دقیق و باز کردن پرونده قضائی برای متخلفان ضرورت دارد. اما این را هم باید مورد تأکید قرار داد، کسانی که سؤالات را می‌فروشند، خیالشان از بابت برخوردهای قضائی جمع است و یا در جایگاهی قرار دارند که با بالادستی‌ها هم‌دست هستندوگرنه چه کسی با سؤالات امتحانی سروکار دارد؟ سندی نمی‌توان برای این موضوع ارائه کرد اما احتمال این مسئله قوی است. بعد هم به‌راحتی می‌توان سؤالاتی که در فضای مجازی منتشر می‌شود را پیگیری کرد تا مشخص شود از کجا درز پیداکرده است، این برخورد فرآیند سخت و پیچیده‌ای ندارد و حتی می‌توان این برخوردها را رسانه‌ای کرد اما مسئله این است که در یک زنجیره به‌هم‌پیوسته این اتفاق رخ می‌دهد و سؤالات عامدانه به بیرون نشت کرده و در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود تا به فروش برسد. راهکار دومی هم برای برخورد با این مسئله هست که درازمدت است و باید به سمت و سویی رفت که فرهنگ اجتماعی را از نمره و معدل محوری و کنکور محوری دور کرد و در سمت و سویی گام برداشت که نمره تا به این حد برای دانش آموزان ما سرنوشت‌ساز نباشد و به سمت مهارت‌آموزی حرکت کنند. ضمن این‌که نتایج برخی مطالعات نشان داده« زمانی که فشار نمره دادن از روی دوش دانش آموزان برداشته می‌شود، مشکلات درسی دانش آموزان ضعیف تا ۳۴ درصد کاهش پیدا می‌کند.» در اینجا باید کشوری مثل فنلاند را هم مثال زد که به‌طورکلی آزمون ندارد و فقط یک آزمون هماهنگ دارد که آن‌هم مثل کنکور ماست و اتفاقا آن‌قدر سرنوشت‌ساز نیست، چون در این کشور ظرفیت دانشگاه گسترده است و دست دانش آموزان باز است و این حس به آن‌ها دست نمی‌دهد که اگر در آزمون سراسری موفق نشدند باید خودکشی کنند.»
رقابت بر سر ۷/۵درصد دانشگاه‌های دولتی
گرچه این کنشگر عرصه آموزش تأکید می‌کند، در کشور ما نیز به همین ترتیب است، اما تأکید می‌کند، دمیدن بر شیپور کنکور درست نیست. «در حال حاضر کل دانشگاه‌های سراسری ما که دولتی محسوب می‌شوند، ۷/۵درصد دانشگاه‌های کشورند، بنابراین اگر تمام دانش آموزان آزمون بدهند از این تعداد فقط ۷/۵درصدند که موفق می‌شوند به دانشگاه‌های سراسری راه یابند. برهمین اساس نیاز نیست که خانواده‌ها و دانش آموزان خودشان را هلاک کرده و کنکور را سرنوشت‌ساز تلقی کنند. اغلب خانواده‌ها شاید ۱۰ سال برای این آزمون برنامه بچینند و کلی بودجه صرف کنند، جدا از این‌که خانواده‌ها چه نتیجه‌ای می‌گیرند، آن‌ها را دچار رنج و سختی می‌کند و دانش‌آموز را از کسب یکسری مهارت‌ها محروم می‌سازد. آزمون نهایی در کنکور مؤثر است و خودبه‌خود حساسیت ایجاد می‌کند اما برخی به‌عمد این آتش را شعله‌ور‌می‌کنند، درحالی‌که تا دانش‌آموز از معدل و نمره و تأثیر آن بر روی سرنوشت آینده‌اش نترسد، او و خانواده‌اش راضی نمی‌شوند که هزینه کنند و هزینه در این بخش هنگفت است. ما ۱۴ میلیون دانش‌آموز داریم که اگر از این تعداد، برفرض مثال ۲ میلیون نفر کنکور بدهند و اگر هرکدام این‌ها به فرض، ۳ میلیون تومان هزینه کنند که قطعا بیشتر است؛ ما دانش‌آموزی داریم که ۱۰۰ میلیون برای کنکور هزینه کرده است و چنانچه در یک بعد ۲ میلیون نفره حساب کنید، می‌بینید که چقدر درآمدزایی در این بخش صورت می‌گیرد. حاکمیت کنکور بر نظام آموزش کشور را به‌راحتی می‌توان دید. آموزش در برخی مدارس شکل تست‌زنی پیداکرده است و امسال که آزمون تشریحی بوده، صدای دانش آموزان درآمده است چون فقط مهارت تست‌زنی را کسب کرده‌اند، نه فهم مطلب را. در حال حاضر ارزیابی اصلی دانش‌آموزان در انتهای سال صورت می‌گیرد، اما می‌توان با اعمال تغییرات اندکی در طول سال تحصیلی نیز اطلاعات و توانایی‌های دانش‌آموزان را سنجید اما در سیستم این‌طور جاافتاده که باید برای گذشتن از سد کنکور، به کتاب کمک‌درسی و تست و انواع و اقسام هزینه‌ها متکی بود که فقط هم محدود به دانش آموزان دبیرستانی نیست بلکه این ماجرا گاهی از دبستان آغاز می‌شود و بودجه‌ای که این وسط جابه‌جا می‌شود و منافع مالی‌ای که برای عده‌ای وجود دارد، هنگفت است و این‌ها به صداوسیما و نهادهای مختلف پول می‌دهند و برای این‌که همیشه در خط خبرها باشند، در تبلیغات حضور دارند و آموزشگاه تأسیس می‌کنند، تعارض منافع در این بخش پررنگ است و گاهی آش آن‌قدر شور می‌شود که اگر وزیری مثل بطحایی عزمش را برای برخورد با این مافیا جزم کند، کنار گذاشته می‌شود و همه مسئولان زیرپایش را خالی می‌کنند.»
چه توجیهی دارد که دانش‌آموز فرمول حفظ کند؟
به‌هرروی این راهکار و یا نگاه درازمدت است که به‌زعم «نیک نژاد» بسیار مهم بوده و «اگر بخواهیم جلوی این مسئله را بگیریم باید برای خانواده‌ها حساسیت‌زدایی کنیم و بگوییم امتحان نهایی هم مثل سایر آزمون‌هاست. اکنون در جهان آموزشی ما با تحولاتی که رخ‌داده، چه توجیهی دارد که دانش‌آموز فرمول حفظ کند؟
اما هنوز که هنوز است دانش‌آموز برای شب امتحان این فرمول‌ها را به خاطر می‌سپارد و یک ماه بعد به‌کلی فراموش می‌کند. این چه سبک از آموزش است و اصلا چقدر کارآمد است؟ حداقل در دوران کرونا باید آزمون‌ها مطابق با شرایط باشد. خودم که معلم فیزیک هستم سعی کرده‌ام از مثال‌هایی که بارها زده‌ام و بر روی آن تأکید کرده‌ام، سؤال طرح کنم و آزمون‌هایم در همان سطحی بوده که به‌صورت کیفی تدریس کرده‌ام. نباید از یاد برد که آموزش در چارچوب مجازی، ۴۰ درصد مؤثر و مفید است و کیفیت آزمون‌ها نیز باید به همین میزان باشد.
خودم در طرح سؤالات امتحانی این موضوع را لحاظ کرده‌ام و این باید در سطح آزمون نهایی هم مدنظر قرار می‌گرفت اما متأسفانه نگاه غلط نمره محوری در ساختار آموزش‌وپرورش ما نهادینه‌شده و به نمره و معدل در این ساختار پرایراد، بها می‌دهند. ما اگر بخواهیم به موضوع امتحانات نهایی و لو رفتن سؤالات در فضای مجازی، خوش‌بینانه نگاه کنیم باید بگوییم طراحان سؤال و منتشرکنندگان این سؤالات در شبکه‌های اجتماعی و مسئولان بالادستی نظام تعلیم و تربیت، در یک بستر حرکت می‌کنند و نگرشی کنکورمحور دارند، همین سبب می‌شود که دانش‌آموز و خانواده از امتحان نهایی بترسند و از هر فضایی استفاده کنند تا به سؤالات و پاسخ آن‌ها برسند و این‌گونه است که سؤالات را خریداری می‌کنند، درواقع تقاضا برای این کار زیاد است و وقتی تقاضا باشد، حتما ارائه هم وجود دارد.»
کلاهبرداری با فروش سؤالات اشتباه
البته این کارشناس آموزش یادآوری می‌کند: «موضوع لو رفتن سؤالات در فضای مجازی موضوع جدیدی نیست و در حال حاضر با گسترش امکانات رسانه‌ای این موضوع بیشتر موردتوجه قرارگرفته است و درمجموع نیز ما اگر بخواهیم عدالت آموزشی را برقرار کنیم، این عدالت طی دو ،سه دهه اخیر به‌طور گسترده زیرپا گذاشته‌شده و با فروش سؤالات آزمون و دسترسی برخی به این سؤالات، بخش کوچکی از عدالت زیر پا گذاشته می‌شود، چون این عدالت آموزشی، مصادیق گسترده‌ای دارد اما چون موضوع امتحانات نهایی حساس است، در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کند، درصورتی‌که این ماجرا، خیلی فراگیر نیست و توجه داشته باشید که کلاهبرداری هم در این بخش کم نیست، دانش‌آموزی داشتم که این سؤالات را خریداری کرده بود اما به هنگام حضور در جلسه امتحان متوجه شده بود، این سؤالات مغایر با پرسش‌های آزمون نهایی است. بنابراین در برخی مواقع نیز مسئله سودجویی و کلاهبرداری مطرح است و منتشرکنندگان سؤالات با طراحان سؤال و دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش مرتبط نیستند.»
برچسب ها
آموزش مجازی , امتحانات نهایی
به اشتراک بگذارید
https://resalat-news.com/?p=44573
تعداد دیدگاه : دیدگاه‌ها برای حاشیه‌های ناتمام آزمون سرنوشت‌ساز بسته هستند
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.