جهان‌بانو روایت یک جهان زنانه
فاطمه بهروزفخر
نویسنده و فعال حوزه زنان
نمایش جهان‌بانو که این روزها به‌صورت پراکنده پوستر آن را در بخش‌هایی از شهر می‌بینیم، به تهیه‌کنندگی علی اسماعیلی و کارگردانی حسن برزا از روز یک شنبه – یکم آبان- در محوطه بوستان ولایت به مرحله اجرا درآمده و تا آخر آبان ماه در این منطقه نمایش در حال برگزاری است. همان‌طور که از عنوان نمایش پیداست، جهان‌بانو قصد دارد به‌عنوان یک نمایش میدانی با تعداد چشمگیری عوامل اجرایی، بازیگر و بیننده روایتگر جهان زنانه‌ای باشد که زنانِ پرشمار بسیاری به‌عنوان تاریخ‌سازان و تأثیرگذاران آن، حضورداشته و قهرمانانه پای در عرصه کنشگری گذاشته‌اند. جهان‌بانو اگرچه کاستی‌هایی دارد که به چشم می‌آید، اما نقطه‌های روشنی هم در اجرایِ بی‌نقص، جلوه‌های بصری و هماهنگی تمام‌وکمال عوامل دارد که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. در ادامه به برخی از نکاتی که به‌عنوان یک تماشاگر و علاقه‌مند به حوزه زنان و محصولات رسانه‌ای مرتبط با آن‌ها به نظرم آمد، اشاره‌کرده‌ام.
برای زنان یا درباره زنان؟
پیش از تولید هر محصول رسانه‌ای در هر قالبی اعم از شنیداری ، دیداری و مکتوب باید از خودمان بپرسیم «این محصول را باید برای چه کسانی تولید کنیم؟» یا «مخاطبان این محصول رسانه‌ای باید چه کسانی باشند؟» فهم دقیق پرسونای مخاطب اولین قدم مهم در تولید یک محصول فرهنگی تأثیرگذار است. به‌نظر می‌رسد که در نمایش جهان‌بانو یا به این نکته توجه نشده یا اولویتی برای بانیان نداشته است. برای مثال اگر این اثر برای افرادی تولیدشده است که به چارچوب‌های دینی و مذهبی گرایش و دلبستگی درونی دارند، آیا بازهم باید همان قصه‌های شنیده‌شده و پرتکرار را نشان داد؟ آیا همچنان می‌تواند به بازروایی قصه حوا یا مریم مقدس آن‌طور که در فیلم‌ها و کتاب‌های درسی دیده‌ایم، بسنده کنیم؟ شاید باید در زمان تولید یک اثر فرهنگی برای چنین قشری نیز به‌دنبال بازنمایی و تصویری‌کردن یک حرف تازه باشیم تا به تکرار نیفتیم.
اگر بخواهیم در سطح کلان‌تر مخاطب‌های بیشتری برای نمایش جهان‌بانو در نظر بگیریم و تلاش ما برای این باشد که اقشار مختلف از تماشای آن استقبال کنند، بازهم باید این سؤال را از خودمان بپرسیم بازنمایی روایت‌های پرتکرار شنیده‌شده در کتاب‌های درسی و مناسبت‌های مختلف در رسانه‌های خاص می‌تواند توجه همه اقشار مختلف را به این اثر هنری نمایشی جلب کند؟ برای این‌که این اثر همه‌پسندتر باشد، نباید به سراغ روایت‌های کمتر شنیده‌شده با عمق بیشتری برویم؟ نکته مهمی که بعد از پایان نمایش می‌توان از خودمان و همه بانیان این اثر نمایشی ارزشمند پرسید، این است: نمایش جهان‌بانو «برای زنان» است یا «درباره زنان»؟ چراکه جواب به این دو سؤال می‌تواند ما را در فهم هدف تولیدکنندگان اثر یاری کند؟
روایتی شکوهمند اما گسسته
مدت‌زمان نمایش نزدیک به ۹۰ دقیقه است و در این ۹۰ دقیقه بیننده شاهد گزارش‌هایی تاریخی است که شکل دیداری پیداکرده‌اند و پیش چشم مخاطب به نمایش درمی‌آیند. اگر تا پیش‌ازاین روایت خلقت آدم و حوا یا قصه آسیه –همسر فرعون- فقط در منابع مکتوب خوانده می‌شد، حالا به‌مدد تصویر، صدا و بازیگر جنبه دیداری پیداکرده است. اگرچه تأثیرگذاری یک قصه دیداری به‌سبب بُعدی که پیدا می‌کند، تأثیرگذارتر است، اما انتظار می‌رفت در نمایش جهان‌بانو به ساحت‌های کمترپرداخته‌شده زندگی اسوه‌های دینی توجه شود. برای مثال قصه آتش‌زدن خانه ام‌ابیها سلام‌الله علیها عموما به‌واسطه روضه‌های دیداری و شنیداری برای مخاطب آشنا و احساسات‌برانگیز است. با توجه به‌عنوان نمایش انتظار می‌رفت که روایت به سراغ وجوه کمترشنیده‌شده از زندگی بانوی دوعالم نظیر تلاش برای حق‌خواهی غصب فدک یا نمایش وجوه مادرانگی حضرت برود. اگرچه نمایش جهان‌بانو در تلاش است تا از محوریت حضور زنان و تأثیر آن -چه در تاریخِ دینی، چه در دوره معاصر- بگوید، اما چون نمایش روایتگر هیچ کنش زنانه‌ای نیست و صرفا می‌توان آن را کلاژی از معرفی زنان نامدار دینی دانست، نمی‌تواند در هدفش به‌منظور روایت زنان کنشگر که عاملیت فکری و اندیشگانی دارند، موفق باشد. اگرچه نمایش را فارغ از عمقی که می‌توانست داشته باشد اما ندارد، در همان سطح معرفی زنان تأثیرگذار می‌توان اثری موفق و شکوهمند دانست؛ اما در همین سطح، نه بیشتر!
جای خالی زنان نامدار ایران
نمایش میدانی جهان‌بانو همان‌طور که از عنوانش پیداست، قرار است روایتگر حضور زنان تأثیرگذار و تاریخ‌ساز در یک سطح کلان باشد. این نمایش از خلقت حضرت حوا آغاز می‌شود و در ادامه نیز گریزی به قصه زندگی حضرت هاجر، حضرت آسیه، حضرت مریم، حضرت خدیجه، حضرت زهرا، حضرت زینب و حضرت معصومه دارد. پس از روایت زنان نامدار در تاریخ دینی، ما شاهد حضور زنان در تاریخ معاصر ایران در ماجرای کشف حجاب دوره رضاخان، دوران انقلاب، دفاع مقدس و روزهای کرونا هستیم. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، اگرچه نمایش به‌سبب تعدد روایت‌ها و محدودیت زمانی، عمق پیدا نمی‌کند و در سطح معرفی باقی می‌ماند، بااین‌حال می‌تواند در همین مدت‌زمان به‌خوبی از عهده روایت و نمایش زنان نام‌آشنای تاریخ بربیاید.
نکته موردتوجه در سیر و روند به‌تصویرکشیدن زنان که با جلوه‌های بصری بسیار جذاب و تماشایی است، می‌توان به گسست روایی نیز توجه داشت. در طول نمایش ما شاهد حضور زنان در تاریخ دین به‌خصوص تاریخ اسلام هستیم اما به‌یک‌باره وارد دنیای معاصر می‌شویم. در دوره معاصر برخلاف دوره تاریخی حرفی از یک زن نیست. اگر ما در روایت قبلی شاهد حضور فردبه‌فرد یک زن هستیم، در دوره معاصر حرف از «زنان» است. می‌شد که انتظار داشت در این نمایش به برخی از زنان نامدار ایرانی که حضورشان در عرصه‌های مختلف -چه در دوره‌های تاریخی مختلف، چه در دوره معاصر- نقطه روشنی است، اشاره شود.
نقطه‌ای روشن برای شروع
نمایش میدانی جهان‌بانو را با این تعداد از مخاطب و تماشگر در هر اجرا و تعداد دست‌اندرکاران و عوامل صحنه، یک جهان است و برای خلق یک جهان زنانه هم تلاش می‌کند. ازاین‌رو با تمام کم‌وکاستی‌ها و نقاط قوتی مثل اجرای صحنه، صحنه‌پردازی، نورپردازی و بی‌نقصی مدیریت صحنه و بخش‌هایی از روایت که می‌توانست عمق و ژرفای بیشتری داشته باشد، نقطه روشنی برای شروع و ادامه مسیر تولید محصول هنری، فرهنگی و رسانه‌ای در حوزه زنان است. نمی‌توان منکر شد که اجرای چنین نمایشی میدانی در یک محیط باز و با این تعداد عوامل و ببینده کار سخت و پرزحمتی است، اما اجرا با بی‌نقصی و کمترین خطا، به‌اندازه دو ساعت، هر مخاطبی را پایِ تماشا نگه می‌دارد. اگرچه روایت تعلیق ندارد، اما جاذبه بصری دارد و نمی‌توان این ارزشمندی را کتمان کرد. برای همین می‌توان امید داشت که با شنیده‌شدن این کاستی‌ها در کنار نقاط قوت و روشن این اثر، روزبه‌روز شاهد تولید آثاری باشیم که قرار است به زنان و نقش تأثیرگذار آن‌ها در ساحت‌های مختلف دینی، اجتماعی، سیاسی و حتی خانوادگی بپردازد.
فاطمه بهروزفخر , نمایش جهان‌بانو
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.