محمد امین سوهانی
انقلاب اسلامی در شرایطی به وقوع پیوست که تمدن غرب در ساحت جهانی محقق شده بود و سازوکار زیست انسان‌ها در سرتاسر کره خاکی را تحت‌تأثیر خود قرار داده بود. 
سازوکار تمدن‌ها نسبت به اهداف و آرمان‌های آنان شکل می‌گیرند و‌ غرب که‌ تمدنی‌ مادی و غیرتوحیدی بود غایت خودش را در آرمان‌های عصر روشنگری می‌جست.‌ طی بیش از چهارصدسال سیر تکوینی، رؤیای آن‌ها به وقوع پیوست و غرب تبدیل به تمدنی جهانی شد. محصولات، سازوکار و شیوه زیست انسان مدرن، همه کره خاکی را متأثر از خود کرد. امروز در سال ۱۴۰۰ خورشیدی که ما زندگی می‌کنیم از روابط بین فردیمان گرفته تا نحوه اندیشیدن، غذا خوردن، کار کردن، تحصیل، سبک زندگی، ابزارهای مورداستفاده، سازوکار دولت و حتی سیمای شهرهایمان و… همه و همه برآمده و یا متأثر از مدرنیته و شیوه زیست انسان غربی است.
دراین‌بین یکی از ویژگی‌های مهم شخصیت امام خمینی که در پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی نقش مهم و تأثیرگذاری داشت، فهم امام و متفکرانی چون شهید مطهری از اقتضائات جهان مدرن و عرف زمانه بود. 
امام در دورانی که مواجه‌شدن با مظاهر تمدن غرب چون سینما، تلویزیون، دانشگاه، موسیقی، فوتبال و… برای برخی از جریان‌های سنتی مذهبی یک تابو حساب می‌شد، در برخورد و یا چگونگی پذیرش آن‌ها هوشمندانه ظاهر شد.
امام می‌دانست که ما در جهان شکل‌گرفته‌ای زیست می‌کنیم که سبک زندگی همه انسان‌ها تحت تأثیر محصولات و‌ شیوه نگرش غرب است. محصولات، ابزارها و پدیده‌هایی که متناسب با غایت و اندیشه‌های تمدنی دیگر و برای اهداف و آرمان‌هایی خارج از انقلاب ما طراحی شدند و روح زمانه را در اختیار خود گرفتند. امام می‌دانست که ما در نقطه شروعی دوباره هستیم و همچون جزیره‌ای نحیف و شکننده برابر دریایی عظیم و مواج. لذا‌ ایشان برای حفظ و باقی ماندن انقلاب تا آنجا که ممکن بود مظاهر دنیای جدید را پذیرفت اما گاه با تأکید بر شروط و رعایت مواردی خاص.
این باعث شد که در نقطه آغازین، انقلاب از چالش‌هایی بزرگ در مواجهه با دنیای‌ جدید راه خود را باز کند،  اما حالا به نظر می‌رسد که با گذر زمان، نقطه قوت انقلاب ما در بین جریان‌های مختلف اسلامی یعنی تطبیق عرف و مقتضیات زمان با اسلام بدون عبور از شرع مقدس، گاهی در حال تبدیل‌شدن به نقطه‌ضعف است. مسئله‌ای مثل دوچرخه‌سواری خانم‌ها یا حضور همراه با تأمین امنیت آن‌ها در ورزشگاه که مقارن با عرف زمانه است و با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری قابل‌حل‌هستند را تبدیل به گره‌های کوری کردیم که به‌سختی قابل باز شدن باشند.
به نظر می‌رسد در مواجهه با پیچیدگی‌های فضای مجازی هم‌ فقه‌‌ ما آن‌طور که به‌صورت بالقوه تواناست به‌صورت بالفعل توانایی مواجه‌شدن با چالش‌های دنیای جدید را در خودش پرورش نداده.‌ ما که از پرچمداران و‌ مدعیان حکومت در عصر غیبت هستیم باید عمیقا بدانیم که لازمه این امر فهم مقتضای زمانه است. 
امروز برخلاف دوران آغازین انقلاب که حاکمیت‌های ملی معنای پررنگی داشتند، با ظهور و گسترش اینترنت، ماهواره و تکنولوژی‌های نوین حاکمیت‌های ملی در معنای سابق و گذشته‌اش دچار تزلزل شده و ما برای ایستادگی در مقابل تهدید استقلال خود توسط نظام سلطه جهانی، نیازمند وفق دادن خود با شرایط و تحولات سریع و به‌روز جهانی هستیم و مقاومت به شیوه حکمرانی دهه‌های گذشته دربرابر تکنولوژی‌های نوین محکوم‌به جنگی فرسایشی و رو به شکست است‌.
دو دهه قبل، اوایل دهه هفتاد، زمزمه آمدن ماهواره ترسی عجیب به جان مسئولین و برخی مردم انداخته بود.
بسیاری فکر می‌کردند که بله! دیگر تمام است! ماهواره خواهد آمد و این آخرین تکنولوژی استکبار چونان موجی غول‌آسا زیروزبر شهرها و روستاهای جمهوری اسلامی را درمی‌نوردد و مردم را چون جادوگری خبیث، سِحر و جادو خواهد کرد. بعضی کار را به آنجا رسانده بودند که هنوز ماهواره نیامده بود اما رنگ ترس و خودباختگی در سراسر کشور موج می‌زد.
گذشت… و اکنون بیش از ۲۰ سال از آن روزها می‌گذرد. حالا دیگر ماهواره که هیچ، هرکس با تلفن همراهش و تنها با یک اشاره به هزاران کانال و سایت و شبکه اجتماعی و… دسترسی پیدا می‌کند.
نمی‌خواهم بگویم ماهواره هیچ ضربه‌ای به فرهنگ ما وارد نکرده است، اما آن غول ترسناکی هم نبود که هنوز نیامده، برخی خود را در برابرش باخته بودندو ثمره آن سیاست‌های صرفا سلبی، با پیشرفت تکنولوژی و اینترنت به‌کلی از بین رفت، همان‌گونه که برخوردهای قهری با ویدئو سرانجام تسلیم پیشرفت تکنولوژی و خواست مردم شدند‌.
در جهان مدرن این ایدئولوژی‌ها هستند که برای اداره جامعه نسخه عملی و به‌نوعی شریعت انسان مدرن را تعیین می‌کنند. اما ما که جزء پرچمداران حکومت اسلامی هستیم و همواره احکام عملی و چگونگی زیست خود را از فقه و احکام اسلامی برداشت می‌کنیم، به جبر زمانه و عقب‌ماندگی تمدنی که نسبت به تحولات جهانی در سده‌های گذشته پیدا کردیم، فقه و علوم اسلامی ما هم دچار ایستایی و یا کندی نسبت به تحولات روز جهانی شد. با وقوع انقلاب اسلامی فقه شیعه که تا آن زمان بیشتر در حوزه‌های فردی افراد ورود می‌کرد حالا مجبور به اداره جامعه و گسترش وجوه اجتماعی خود بود.
این است که میان سخنرانی‌های رهبر انقلاب همواره لزوم تحول و پویایی فقه توصیه می‌شود:امروز، حوزه‌ علمیه از زمان خودش خیلی عقب است. حساب یک ذره و دو ذره نیست. مثل این است که دو نفر سوار بر اسب، در وادی‌ای همراه یکدیگر بروند و یکی اسبش از دیگری تندروتر باشد و آن‌که اسبش کندروتر است، بعدا به اتومبیل دست پیدا کند. طبیعی است آن‌که اسبش تندروتر است، به گرد او هم نمی‌رسد. الان وضعیت این‌گونه است. در حال حاضر، امواج فقه، فلسفه ، کلام و حقوق، دنیا را فراگرفته است. ما وقتی به خودمان برگردیم، خیلی فاصله‌داریم.فقه که کار اصلى ماست، به زمینه‌های نوظهور گسترش پیدا نکرده یا خیلی کم گسترش پیداکرده است. امروز، خیلی از مسائل وجود دارد که فقه باید تکلیف این‌ها را معلوم کند؛ ولی معلوم نکرده است. فقه، توانایی دارد؛ لیکن روال کار طوری بوده است که فاضل محقق کارآمد، به این قضیه نپرداخته است. (۱۳/۹/۱۳۷۴)
ازجمله این مسائل اینترنت و فضای مجازی است‌؛جایی که حالا بخش بزرگی از زیست انسان امروزی را دربرمی‌گیرد. از طرفی ما نیز می‌دانیم که کنترل این فضا در دستان ما نیست و شیوه‌های قدیمی حکمرانی ملی و راه مسدودسازی نیز مناسب عرف و مقتضای زمانه نیست. اینجاست که فقیه باید با شناخت کامل از زیروبم فضای مجازی، تکنولوژی‌های نوین  و در کنارش با تبحر در فقه و علوم اسلامی احکام شیوه زیست مجازی انسان امروزی را تبیین کند. لذا شناخت اقتضائات جهان مدرن، عرف زمانه و تکنولوژی‌های نوین برای فقها و شیوه صحیح برخورد با آن‌ها  ضروری به نظر می‌رسد، چراکه دیگر شیوه‌های صرفا سلبی پاسخگوی پیچیدگی‌های جهان امروز نخواهد بود. ما نیازمند درس گرفتن از سه دهه سیاست‌های صرفا قهری و سلبی در برخورد با تکنولوژی‌های نوین هستیم.
سید مرتضی آوینی دو دهه قبل می‌گفت:حصارها تا هنگامی مفید فایده هستند که دزدان شب رو، بر زمین می‌زیند، اما آن‌گاه‌که دزدان از آسمان فرود می‌آیند، چگونه می‌توان به حصارها اطمینان کرد؟ پس باید از این اندیشه که حصارهایی بتوانند ما را از شر ماهواره‌ها محفوظ دارند، بیرون‌شد و « خانه را در دامنه آتشفشان بنا کرد. » باید در روبه‌رو شدن با واقعیت، به‌اندازه کافی جرئت و شجاعت داشت.