گروه فرهنگی
رتوریک به معنای علم به‌کارگیری ابزارهای اقناع در یک سخنرانی مطلوب است. این اصطلاح از زمان افلاطون تاکنون دستخوش تغییرات بسیاری شده است. او این علم را در اقناع و ابزارهای آن خواند اما امروزه با بسط، توسعه و اعمال تغییرات‌،یک ابزار علمی و چه‌بسا هنری‌ است که در حوزه سیاست عملی بسیار کاربرد دارد. در بیانی دیگر تعبیر کنونی رتوریک، علم به‌کارگیری هنرمندانه ابزارهای اقناع در یک سخنرانی مطلوب است. چنانچه این امر کاربردی از استدلال منطقی دور     و به سمت سفسطه‌گری تمایل داشته باشد و به‌جای عنصرهای صداقت به‌سوی عناصر تبلیغاتی هدایت گردد، همچون لبه تیغ عمل خواهد کرد و دیگر تأثیر درازمدت و مؤثری نخواهد داشت. هر سخنرانی مطلوب دارای کانون‌هایی است که توسط آن‌ها مورد تحلیل قرار می‌گیرد. با بررسی این کانون‌ها مشخص می‌شود که با سفسطه‌گری، در مدت‌زمان کوتاهی به یک اقناع سطحی دست پیدا کنیم و به‌موجب آن مورد تشویق افراد قرار گیریم‌. هنگامی‌که اقناع بدون تفهیم و استدلال ورزی مناسب صورت گیرد، در مدت‌زمانی کوتاه، مطلوب واقع می‌شود اما درنهایت نتیجه معکوس نشان خواهد داد.استفاده از ابزارهای سطحی اقناع در سخنرانی تنها موجب تحقق هدف شخص در بازه نطق است و علی‌رغم آنکه در وهله نخست پذیرفته می‌شود اما درنهایت نتیجه مطلوب نخواهد داشت‌‌.
تینا چهارسوقی امین، نویسنده کتاب «رتوریک سیاسی در ایران» و دانش‌آموخته دکترای زبان‌شناسی در گفت‌وگو با «رسالت» از این حوزه، سخنرانی‌ها و گفتارهای سردار شهید حاج قاسم سلیمانی را موردبررسی قرار داده که در ادامه می‌خوانید.
  کنش متوازن، پیکره یک شخصیت کاریزماتیک را‌ می‌سازد
وی در ابتدا‌ گفت: «این‌که چطور با هر بار شنیدن سخنان سردار سلیمانی از رسانه‌های مختلف، احساس اقناع اولیه در مخاطب تشدید می‌شود به دلیل رتوریک و قدرت اقناع ایشان بود. عنصر مطلوبی که در شخصیت سردار سلیمانی وجود داشت این بود که ایشان به دنبال بیان حرف‌های نمادین نبودند و همواره با اقناع دائمی به دنبال انطباق حرف‌ با واقعیت بودند. اقناع هنگامی در ذهن مخاطب پذیرفته می‌شود که تحلیل آن هیچ فاصله‌ای با واقعیت نداشته باشد و هرچقدر که این فاصله کمتر باشد، انطباق آن با واقعیت آسان‌تر خواهد بود.»
این دانش‌آموخته دکترای زبان‌شناسی ادامه داد:«فضای رتوریک گفتمان سردار سلیمانی خارج از مدار اشخاص و چنددستگی نبود. این شخصیت علی‌رغم تقسیم‌بندی‌های مرسوم جامعه اما هیچ‌گاه تبعیض قائل نمی‌شد.»او یادآور شد:«مخاطب دارای هوش اجتماعی است و همان‌طور که می‌تواند دچار فریب تبلیغات  در هر عرصه‌ای شود می‌تواند واقعیت آنچه را که ‌می‌شنود، با آنچه که وجود دارد تشخیص دهد. به‌طور حتم تطبیق عمل با واقعیت‌ها می‌تواند توسط مخاطب پذیرفته شود و شخصیت کاریزماتیک سخنران را بیش‌ازپیش کند.»
دکتر چهارسوقی امین عنوان کرد: «در فلسفه ارسطویی، سه کانون بنیادی در رتوریک مهم شمرده می‌شود: کانون «اتوس» که زاویه دیدی ناظر بر جامعه‌شناسی فرد است؛ یعنی هرچقدر فرد اقتدار و کیفیت مطلوب جامعه‌شناختی بالاتری داشته باشد، پرنفوذتر به شمار می‌رود‌. «پاتوس» به‌عنوان دومین کانون بنیادی مهم زاویه دیدی ناظر بر تسلط روان‌شناختی فرد بر مخاطبانش است به این معنی که هرچقدر ارتباط قوی‌تری بین فرد موردنظر و مخاطبانش برقرار شود، پاتوس در حد بالاتری رقم می‌خورد. «لوگوس» نیز به‌عنوان سومین کانون تأثیرگذار، زاویه دیدی ناظر بر منطق و استدلال و شواهد عقلانی بنیادین در بافت گفتمان و کلام فرد موردنظر است. کنش متوازن این سه با یکدیگر پیکره یک شخصیت رتوریک کاریزماتیک را می‌سازد و آن را در ماندگارترین حالت خود قرار می‌دهد.»
صداقت و همسویی حاج قاسمانگیزه نهفته مردم را بیدار کرد
او خاطرنشان کرد: «افراد هیچ‌گاه ندیدند؛ شخصی که ادعای عاشقی امام حسین(ع) را دارد، خلاف آن عمل کند یا خبری از زندگی مجلل او منتشر گردد درحالی‌که مردم کشور در شرایط بد اقتصادی قرار دارند. در چنین شرایطی معنای حقیقی هم‌سطحی و ژن خوب نیز برای مخاطب مفهوم می‌شود.»نویسنده کتاب رتوریک سیاسی در ایران بیان کرد: «مردم ایران طی ۴۰ سال گذشته، گفتمان‌های متفاوتی را در دایره گفتمان انقلابی شنیدند و به موجب همین هوش، تمییز دادن و تمایز قائل شدن را یاد گرفته‌اند و فهمیدند شخصیتی همچون سردار سلیمانی باهدف سوق دادن به مسیر اصلی انقلاب اسلامی
دایره انقلاب را حفظ می‌کند. انطباق حرف و عمل این شخصیت برجسته هنگامی بر مردم آشکار می‌شد که سخنان ایشان هیچ‌گاه با تقسیم‌بندی افراد روبه‌رو نبود و از لغات استفاده ابزاری نمی‌شد. به عقیده من در گفتمان انقلاب، شخصیت‌هایی ماندگار هستند که به تأسی از رهبر کاریزماتیک انقلاب فرا گفتمانی و فراجناحی باشند و از دسته‌بندی و تقسیم‌بندی افراد و نیروسازی و کادر‌سازی‌های کاذب جلوگیری می‌کنند.»وی گفت: «در سال ۱۳۹۶ حاج قاسم سلیمانی در سخنانی به بهانه روز مسجد در جمع ائمه جماعات با انتقاد صریح از برخی روحانیون گفته بود: «من و آدم‌های خودم. من و رفقای خودم. من و مریدهای خودم. این بی‌حجاب است، این باحجاب است. این چپ است، آن راست است، این اصلاح‌طلب است، او اصولگراست، خب پس چه کسی را می‌خواهید حفظ کنید؟ همان دختر کم‌حجاب دختر من است. دختر ما و شماست؛ نه دختر خاص من و شما، اما جامعه ماست.» چنین سخنی به‌طور حتم نه‌تنها در ذهن مردم بلکه در قلب آنان نیز نفوذ می‌کند. هنگامی‌که به‌موجب یک سخنرانی در قلب و ذهن مردم اقناعی ماندگار ایجاد شود، نمی‌توان انتظار داشت که کمرنگ شود و ماندگار نباشد.»
دانش‌آموخته دکترای زبان‌شناسی در ادامه می‌گوید:«به‌موجب شخصیت کاریزماتیک امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دو دال گفتمانی متناقض همچون جمهوریت و اسلامیت در کنار یکدیگر قرار گرفت‌. هیچ انقلابی به‌جز چتر کاریزماتیک رهبری و شخصیت برجسته ایشان نمی‌توانست جمهوریت و اسلامیت را کنار یکدیگر قرار دهد.»او ضمن بیان این‌که شهید سپهبد سلیمانی فارغ از عناوین و نشان‌های افتخار، همراه و همرنگ مردم زندگی می‌کرد و صداقت و همسویی گفتار و عمل از خود ایشان تا تک‌تک اعضای خانواده و سطح زندگی‌شان مشهود است، گفت: «هنگامی‌که از منش کاریزماتیک سردار سلیمانی سخن می‌گوییم، از یک شخصیت طراز انقلابی حرف‌ می‌زنیم. به‌موجب طراز انقلابی، مردم در سال‌های جنگ استوار ماندند و جانفشانی کردند.
 در حال حاضر نیز علی‌رغم تمامی کم‌وکاست‌های مدیریتی اما هنگامی‌که شخصیتی همچون سردار سلیمانی را رؤیت می‌کنند، انگیزه نهفته درونشان بیدار می‌شود.»دکتر چهارسوقی امین در پایان گفت‌وگو بیان کرد: «این شهید بزرگوار مصداق انطباق شعار باشعور و عمل بودند؛ یعنی هم‌راستایی هر آنچه ایشان به زبان می‌راندند و با آنچه در عمل پیاده می‌کردند برای همگان آشکار بود. ضمن این‌که مخاطبین سردار سلیمانی تنها در مختصات ایران اسلامی نبودند بلکه ایشان در فراسوی مرزها همچون لبنان، سوریه، فلسطین و افغانستان نیز دوستداران خود را داشته و دارند. این افراد تجربه انقلاب اسلامی را نداشتند و بی‌شک به‌موجب کنشگری و خدمت‌رسانی حقیقی سردار حاج  قاسم سلیمانی، دوستدار او شدند.تدبیر جنگی، مدیریت و رهبری ایشان در جنگاوری به همراه بیانات اقناع‌کننده موجب ماندگاری در ذهن و قلب مردم چه در داخل ایران و چه در آن‌سوی مرزها شد.»