گروه فرهنگی
توحید؛ ستون خیمه تمام معارف الهیات اسلامی است. این مفهوم، جایگاهی مرکزی و محوری در دین دارد و بالاترین مرتبه‌ای است که در عمل و نظر می‌توان به آن دست‌یافت. توحید مهم‌ترین درسی است که می‌توان آموخت و بی‌شک مهم‌ترین دستگفتار فلسفه اسلامی و عرفان نظری است. همچنین آثار متعددی در قالب یادداشت، مقاله و کتاب توسط نویسندگان و اندیشمندان در مورد توحید نگاشته و تولیدشده است که این آثار گاه با استناد به آیات و روایات و گاه با تحلیل عقلی به بررسی مسئله توحید پرداخته‌اند. حتی می‌توان از زاویه باورهای نویسندگان نیز نگاهی به آثار داشت؛ نویسنده‌ای که باور به توحید داشته و به‌ویژه با بندگی خدا درجات بالای توحیدی را کسب نموده باشد، چه‌بسا تصور روشن‌تری از توحید داشته و بهتر بتواند این مسئله مهم را توضیح دهد. البته باید توجه داشت که ممکن است در این آثار، گزاره‌های نادرستی در مورد توحید وجود داشته باشد؛ چراکه انسان ممکن است در فهم، تبیین و تفسیر، انتقال و تبلیغ مطلبی دچار خطا شود.
 توحید در کلام تجسم توحید
با توجه به نکات بالا، اگر بتوانیم توحیدشناسی‌مان را از کسی دریافت کنیم که اشراف کامل به آیات الهی داشته، مفسر و مبین شریعت باشد، قدرت عقلی و تحلیلی خطاناپذیر داشته و در زندگی شخصی نیز بالاترین باور توحیدی را دارا بوده و سبک زندگی‌اش نیز دقیقاً تجلی توحید باشد، بی‌تردید شناختی که از طریق او نسبت به توحید به دست می‌آوریم، کامل‌ترین شناخت است. در میان آفریده‌های خدا، تنها پیامبر و اهل‌بیت او هستند که این ویژگی‌ها را با بالاترین کمیت و کیفیت دارند. ازاین‌رو در این نوشتار پای درس حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها شاگردی می‌کنیم تا درس توحید را از بانوی یگانه اسلام فراگیریم. حضرت زهرا‌ سلام‌الله‌علیها در فرازی از خطبه فدکیه در مورد توحید می‌فرمایند: «… وَأَشْهَدُ أَنَّ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیكَ لَهُ، كَلِمَةٌ جَعَلَ الإِخْلاَصَ تَأْوِیلَهَا…»؛ «…و شهادت می‌دهم که معبودی جز الله نیست، درحالی‌که یگانه است و هیچ شریکی برای او نیست؛ [لا إله ‌إلا الله] کلمه‌ای است که خدای سبحان باطن آن را اخلاص قرار داد.
اولین نکته در این فراز این است که حقیقت شهادت به اینکه «خدایی جز الله نیست»، این است که انسان برای خدا خالص شود؛ یعنی تمامی ساحت‌ها از اندیشه و باور گرفته تا عمل، کردار و رفتار انسان خالصانه برای خدا باشد. درواقع این فراز بدین معناست که خداوند برای توحيد، تأويلی قرار داده است. تأويل این شهادت به توحید، اخلاص است. درواقع همان‌گونه که اخلاص در عرصه اندیشه این است که انسان فقط خدای یگانه را به‌عنوان پروردگار خویش باور داشته باشد، در عمل نیز نباید رفتار مشرکانه از او سر بزند و به تعبیری باید کارهایش برای خدا باشد.
در ادامه این فراز، الگوی عالمیان؛ حضرت زهرا سلام‌الله علیها  به دو نکته دیگر در مورد توحید اشاره می‌کنند: «وَضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَهَا، وَأَنَارَ فِی الْفِكْرَةِ مَعْقُولَهَا»؛ «و راهی قلبی برای رسیدن به توحید قرار داد و درک آن را در فکر نورانی ساخت».
باید توجه داشت که این بخش ارتباط معنایی زیبا و دقیقی با قبل دارد. حضرت فاطمه سلام‌الله علیها در جمله قبل، اخلاص را تأويل كلمۀ توحيد دانستند. از طرفی عمل خالصانه، ريشه در روح و قلب دارد. پس اگر عمل بخواهد خالص باشد بايد قلب انسان خالص باشد و برای توحیدی بودن این قلب و روح، خداوند انسان را بر اساس فطرت توحیدی آفریده است. درواقع معنای عبارت «وَ ضَمَّنَ الْقُلُوبُ مَوْصُولَها» این است كه تمام قلب‌ها وابستگی به حضرت حق و خدای یگانه رادارند. اين معنا درآیات و روایات نیز به فراوانی یافت می‌شود. از باب نمونه آیه «فِطْرَتَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها…»؛ «این فطرتی است که خداوند، انسان‌ها را بر آن آفریده… »، در روایتی به توحید معنا شده است: «ألْفِطرَةُ هِی التّوحيد»؛ «فطرت همان توحید است». البته این شناخت فطری در همه انسان‌ها به یک اندازه نیست. به میزانی که آینه فطرت غبارگرفته باشد، یافت فطری خداوند ضعیف می‌شود.
در ادامه حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها مرتبه دیگری از شناخت توحید را بیان می‌فرمایند. این مرتبه شناخت از طریق عقل است. به تعبیر علامه مصباح این نوع از شناخت از راه استدلال حاصل می‌شود. شکل عقلی شناخت خدا و اثبات وجود او از راه عقل، مربوط به فکر است: «وَأَنَارَ فِی الْفِكْرَةِ مَعْقُولَهَا»؛ «[خداوند] نورانی كرده است فكرها را به همان اندازه كه از كلمه توحيد تعقل می‌کنند». خدای مهربان با لطف خویش برای این راه نیز ادلۀ روشنی قرار داده است؛ به‌گونه‌ای‌که هیچ عاقلی نمی‌تواند بهانه بیاورد که من دلیلی بر وجود خدا نداشتم. شهادت به توحید، با اخلاص به‌مراتب بالاتری می‌رسد. فطرت خداشناس انسان و تعقل او، رسیدن به اخلاص در توحید را آسان می‌نمایند.