جواد مهدی زاده
در حالی که جهان درگیر معضل بزرگی به نام کرونا است، درگیری دوباره میان ارتش‌های آذربایجان و ارمنستان در منطقه مورد مناقشه و اختلاف «قره‌باغ» در مرز دو کشور از سر گرفته شد. این منطقه از زمان فروپاشی شوروی و اعلام استقلال جمهوری‌های آن در منطقه قفقاز، تا امروز روی آرامش به خود ندیده است.
طبق قوانین سازمان ملل، ناحیه قره‌باغ جزئی از خاک جمهوری آذربایجان است. دولت ارمنستان که به دلیل وجود گروهی از ارامنه در این منطقه و عدم به رسمیت شناختن مرزهای فعلی خود، با این موضوع مخالف است، سعی در کنترل کامل این منطقه و بخش‌های دیگری از قفقاز، که اکنون در قلمرو ترکیه قرار گرفته است، دارد؛ مسئله‌ای که مورد مخالفت سازمان‌ملل و اغلب دولت‌های جهان، از جمله ایران، است و ابعاد تاریخی این موضوع به این‌جا محدود نمی‌شود.
ناحیه قره‌باغ جزو ولایات ایرانی بود که همراه چندین ولایت دیگر قفقاز، طی معاهده ننگین گلستان توسط امپراتوری تزاری روسیه از خاک ایران جدا شد. به محض ورود روس‌ها به منطقه، طبق دستور دربار تزاری مبارزه با تعالیم اسلامی و هویت دینی این مناطق در دستور کار فرمانداران جدید روس در این نواحی قرار گرفت. 
تمام این مناطق جداشده پس از انقلاب مارکسیستی ۱۹۱۷ به جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی تبدیل شدند. سیاست اسلام‌ستیزی رژیم مارکسیستی، روی حکومت تزاری را سفید کرد به گونه‌ای که تقریبا تمام مساجد و بقاع مقدس مسلمانان و شیعیان قفقاز، خصوصا بارگاه مطهر حضرت فاطمه صغری بی‌بی هیبت خواهر بزرگوار امام رضا(ع) در حومه باکو، توسط جلادان سرخ تخریب یا دچار تغییر کاربری شد.
پس از فروپاشی شوروی، مسئله قراردادهای گلستان و ترکمانچای و حق حاکمیت قدیم ایران بر این مناطق توسط دولت‌های بزرگ نادیده گرفته شد. با این حال، ایران استقلال این مناطق، که روزی جزئی از خاکش بودند، را به رسمیت شناخت و فورا نسبت به برقراری روابط دیپلماتیک با آن‌ها اقدام کرد.
با این وجود، برخی از این دولت‌ها، چه در آسیای میانه و چه در قفقاز، ضمن اتخاذ هویت ناسیونالیستی سکولار و ضد مظاهر دینی، اقدام به گسترش روابط خود با آمریکا و حتی رژیم صهیونیستی کردند. دولت جمهوری آذربایجان یکی از همین دولت ها بود که ضمن دفاع از گسترش پان ترکیسم (با حمایت دولت ترکیه) و سرکوب فعالان مبارز مسلمان و آزادیخواه (مانند نیروهای مسلمان شیعه منطقه نارداران)، سیاست متخاصمی را در موارد قابل توجهی نسبت به ایران اتخاذ کرد که یکی از آن‌ها، حمایت از تجزیه‌طلبان منتسب به آذربایجان و شمال غرب کشور بود.
در کنار این عوامل، در نظر گرفتن سیاست‌های نزدیک به آمریکا و رژیم صهیونیستی، تلاش برای تحت الشعاع قرار دادن جنگ انرژی بین روسیه و اروپا از طریق خط گاز «ترانس آناتولی» و سرکوب گسترده و طولانی مدت نیروهای مسلمان مبارز آذربایجانی
 (مخصوصا شیعیان طرفدار ایران) را باید بخش دیگری از مواضع دولت باکو در راستای هماهنگی بیشتر با آمریکا، اروپا و اسرائیل دانست.
نگاه جمهوری آذربایجان به موضوع قره‌باغ نه تلاش برای آزادی یک سرزمین مسلمان و ترک زبان بلکه تلاش برای تقابل با دولتی است که روابط نزدیک با روسیه، متحد راهبردی جمهوری اسلامی ایران، دارد. 
تبدیل کردن موضوع جنگ بین آذربایجان و ارمنستان به یک جنگ صرفا ترکی و ادعای همراهی ایران با ارمنستان در این جنگ، که در شعارهای هتاکانه مطرح شده در تظاهرات اخیر باکو به خوبی نمایان شد، سیاستی است که جمهوری آذربایجان از طریق آن، سعی در جلب حمایت قدرت‌های بزرگ برای تضعیف ارمنستان دارد.
جمهوری اسلامی با در نظر گرفتن پیشینه‌های تاریخی منطقه قره‌باغ و اهمیت این ناحیه مسلمان نشین برای مردم ایران، مخصوصا ترک زبانان کشور و همین‌طور حضور ارامنه و روابط میان تهران و ارمنستان، ضمن تلاش برای پایان درگیری میان طرفین، از ظرفیت‌های خود برای کسب یک صلح بلندمدت مورد تأیید طرف‌های درگیر، که مانع از تکرار چنین حوادثی در نوار مرزی زمینی
 شمال غرب کشور شود، استفاده کند.