صنایع کوچک و متوسط به‌عنوان یکی از ارکان اصلی و حیاتی هر اقتصاد ملی شناخته می‌شوند. این صنایع نقش برجسته‌ای در ایجاد اشتغال، افزایش تولید ناخالص داخلی، تقویت صادرات، کاهش بیکاری و تسهیل رشد اقتصادی پایدار دارند. در بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، صنایع کوچک و متوسط با توجه به ویژگی‌های خاص خود از جمله انعطاف‌پذیری بالا، قدرت نوآوری و توانایی در ایجاد اشتغال گسترده، به‌عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی محسوب می‌شوند. در جمهوری اسلامی ایران نیز، صنایع کوچک و متوسط بخش عمده‌ای از تولیدات داخلی را تشکیل داده و نقش مهمی در اشتغال‌زایی دارند.

بر اساس آمارها، این صنایع حدود ۹۰ درصد از واحدهای تولیدی کشور را به خود اختصاص می‌دهند و میلیون‌ها نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این صنایع مشغول به کار هستند. بنابراین، تقویت و حمایت از این صنایع می‌تواند یکی از راهکارهای اصلی برای توسعه اقتصادی کشور باشد. با این حال، صنایع کوچک و متوسط در کشور با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند که مهم‌ترین آن‌ها رقابت نابرابر با محصولات وارداتی است. درحقیقت واردات کالاهایی با قیمت‌های پایین‌تر از کشورهایی با مزیت‌های اقتصادی و تجاری، فشار زیادی به تولیدکنندگان داخلی وارد کرده است. این رقابت ناعادلانه باعث شده است که بسیاری از واحدهای تولیدی داخلی در معرض خطر قرار گیرند. علاوه بر این، نوسانات ارزی، مشکلات دسترسی به منابع مالی، کمبود فناوری‌های نوین و ضعف در زیرساخت‌های تولید، چالش‌هایی هستند که رشد و پایداری این صنایع را تهدید می‌کنند. در این شرایط، ضرورت تسهیل‌گری در فرآیندهای تولید داخلی بیش از پیش احساس می‌شود. تسهیل‌گری به معنای فراهم آوردن بسترهای مناسب و حذف موانع قانونی، مالی و اداری است که بتواند مسیر رشد و توسعه صنایع کوچک و متوسط را هموار سازد. این فرآیند نه‌تنها باید در جهت کاهش هزینه‌های تولید و بهبود کیفیت محصولات باشد، بلکه باید به‌گونه‌ای طراحی شود که این صنایع بتوانند در برابر محصولات وارداتی رقابت‌پذیر شوند و سهم خود را از بازارهای داخلی و خارجی افزایش دهند. علاوه بر این، صنایع کوچک و متوسط نیازمند حمایت‌های ویژه‌ای در زمینه‌های مالی، فناوری و آموزش هستند تا بتوانند به استانداردهای جهانی برسند و خود را در برابر چالش‌های اقتصادی و جهانی مقاوم‌تر سازند. ایجاد دسترسی آسان‌تر به منابع مالی، کاهش موانع اداری، حمایت از نوآوری و تحقیق و توسعه، آموزش نیروی انسانی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بهبود فرآیندهای تولید، از جمله اقدامات حیاتی در این زمینه است. بنابراین، گزارش حاضر به بررسی ضرورت تسهیل‌گری در فرآیندهای تولید داخلی و نیازهای صنایع کوچک و متوسط می‌پردازد و راهکارهایی برای حمایت از این صنایع ارائه می‌دهد تا بتوانند در محیط اقتصادی رقابتی و متغیر کنونی به‌خوبی عمل کنند و رشد کنند.

مهم‌ترین چالش‌ها و نیازهای صنایع کوچک و متوسط چیست؟

رقابت نابرابر با محصولات وارداتی :یکی از مهم‌ترین مشکلات صنایع کوچک و متوسط در کشور، رقابت نابرابر با محصولات وارداتی است. واردات کالاهایی با قیمت پایین‌تر از توان رقابتی تولیدکنندگان داخلی، فشار زیادی به این صنایع وارد کرده است. این رقابت نابرابر به‌ویژه زمانی که نوسانات ارزی بر قیمت تمام‌شده تولیدات داخلی تأثیر می‌گذارد، به مراتب بیشتر می‌شود.

مشکلات دسترسی به منابع مالی و تسهیلات بانکی: صنایع کوچک و متوسط به دلیل ساختار مالی خاص خود، به طورمعمول با محدودیت‌های شدید در دسترسی به منابع مالی روبه‌رو هستند. در بسیاری از موارد، این صنایع نمی‌توانند از تسهیلات بانکی با شرایط مناسب بهره‌برداری کنند، چراکه بانک‌ها به دلیل ریسک بالا، تمایلی به اعطای وام به این بخش ندارند.

کمبود فناوری‌های نوین و پایین بودن بهره‌وری: بسیاری از صنایع کوچک و متوسط در کشور از فناوری‌های قدیمی و فرسوده استفاده می‌کنند که نه‌تنها باعث پایین آمدن کیفیت محصولات می‌شود، بلکه هزینه‌های تولید را نیز افزایش می‌دهد. در این شرایط، صنایع داخلی قادر به رقابت با محصولات وارداتی که از فناوری‌های پیشرفته و به‌روز بهره‌مند هستند، نخواهند بود.

کمبود آموزش و مهارت‌های مدیریتی: یکی دیگر از مشکلات اصلی صنایع کوچک و متوسط، ضعف در آموزش‌های مدیریتی و فنی است. برخی از مدیران و کارکنان این صنایع دارای مهارت‌های لازم در زمینه‌های مختلف از جمله مدیریت تولید، بازاریابی، مالی و فناوری اطلاعات نیستند و نیاز است تا مهارت‌های مدیریتی و برگزاری دوره‌های مرتبط با این بخش تسریع و تسهیل گردد.‌

ضرورت تسهیل‌گری در فرآیندهای تولید داخلی

تسهیل‌گری در فرآیندهای تولید داخلی به معنای فراهم‌آوری شرایط مناسب برای تولیدکنندگان داخلی است تا آن‌ها بتوانند با کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و ارتقای کیفیت، رقابت‌پذیری خود را در برابر محصولات وارداتی افزایش دهند. تسهیل‌گری می‌تواند در چندین سطح از جمله کاهش موانع اداری، ایجاد دسترسی آسان به منابع مالی، حمایت از تحقیق و توسعه و کاهش هزینه‌های تولید اعمال شود. این اقدامات می‌توانند به‌عنوان یک استراتژی جامع برای حمایت از صنایع کوچک و متوسط و ارتقای توان تولیدی کشور عمل کنند.

حمایت از صنایع کوچک و متوسط چطور عملیاتی می‌گردد؟

تسهیل دسترسی به منابع مالی و تسهیلات بانکی: یکی از اساسی‌ترین نیازهای صنایع کوچک و متوسط، دسترسی آسان به منابع مالی است. بانک‌ها و مؤسسات مالی باید تسهیلاتی با شرایط مناسب برای این صنایع فراهم کنند تا آن‌ها بتوانند به‌راحتی به منابع مالی مورد نیاز برای توسعه و به‌روز رسانی خود دست یابند. همچنین، حمایت از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و وام‌های کم‌بهره می‌تواند به تأمین نیازهای مالی این صنایع کمک کند.

حمایت از تحقیق، توسعه و نوآوری: صنایع کوچک و متوسط باید بتوانند با بهره‌برداری از فناوری‌های نوین، فرآیندهای تولید خود را بهینه‌سازی کنند. به همین منظور، ایجاد مراکز تحقیق و توسعه و فراهم آوردن حمایت‌های مالی برای نوآوری و به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته می‌تواند به این صنایع کمک کند تا تولیدات خود را به‌روز کرده و در برابر رقابت خارجی مقاومت کنند. به‌طور ویژه، دولت باید مشوق‌های مالی و تسهیلات لازم برای نوآوری در این بخش‌ها را فراهم سازد.

لزوم کاهش موانع اداری و تسهیل فرآیندهای اخذ مجوز

فرآیندهای اداری پیچیده و طولانی یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی صنایع کوچک و متوسط است. بسیاری از تولیدکنندگان داخلی برای شروع یا توسعه کسب‌وکار خود با مشکلات زیادی در دریافت مجوزها و رعایت مقررات روبه‌رو هستند. دولت می‌تواند با ایجاد بسترهای قانونی و تسهیل فرآیندهای صدور مجوز، این موانع را از پیش پای تولیدکنندگان بردارد. ایجاد پنجره واحد برای صدور مجوزها و کاهش مراحل اداری می‌تواند این مشکل را به‌طور جدی کاهش دهد. گفتنی‌ است که دولت باید مشوق‌های مالی نظیر معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌های تولید و حمایت از صادرات را برای صنایع کوچک و متوسط در نظر بگیرد تا این صنایع بتوانند با هزینه‌های کمتر به تولید و رقابت بپردازند. این حمایت‌ها باید به‌طور مستقیم بر کاهش هزینه‌های تولید و افزایش توان رقابتی این صنایع در بازار داخلی و خارجی تأثیرگذار باشد.

حمایت از برندینگ و بازاریابی محصولات داخلی

بسیاری از صنایع کوچک و متوسط به دلیل محدودیت‌های مالی و نبود مهارت‌های کافی در بازاریابی، نمی‌توانند محصولات خود را به‌خوبی به بازار عرضه کنند. دولت و نهادهای ذی‌ربط باید از ایجاد برندهای داخلی حمایت کرده و برای تبلیغات و بازاریابی این برندها، بسترهای مناسب فراهم آورند. همچنین، حمایت از صادرات و کمک به صنایع برای ورود به بازارهای بین‌المللی، می‌تواند به رشد این صنایع کمک کند. افزون براین ارتقای مهارت‌های مدیریتی و فنی کارکنان و مدیران صنایع کوچک و متوسط از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این آموزش‌ها باید در زمینه‌های مختلف از جمله مدیریت مالی، بازاریابی، مدیریت منابع انسانی، بهره‌وری و فناوری‌های نوین انجام شود. به‌ویژه، ایجاد دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی برای مدیران و کارآفرینان این صنایع می‌تواند به افزایش کارایی و بهره‌وری کمک کند.

سخن پایانی

برای رشد و پایداری صنایع کوچک و متوسط در برابر چالش‌های مختلف، از جمله رقابت با محصولات وارداتی، نیاز به اقدامات حمایتی و تسهیل‌گرانه از سوی دولت و نهادهای ذی‌ربط ضروری است. تسهیل دسترسی به منابع مالی، کاهش موانع اداری، ایجاد شرایط مناسب برای نوآوری و تحقیق و توسعه، و حمایت از به‌روزرسانی فناوری‌های تولید می‌تواند به این صنایع کمک کند تا بهره‌وری خود را افزایش دهند و در برابر رقابت جهانی مقاومت کنند. همچنین، حمایت‌های مالی مستقیم مانند معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌های تولید و تسهیلات ارزان‌قیمت می‌تواند فشار اقتصادی را کاهش داده و زمینه‌های رشد این صنایع را فراهم آورد. در کنار این موارد، ایجاد شبکه‌های بازاریابی مؤثر و تقویت برندینگ داخلی نیز می‌تواند سهم بازار صنایع کوچک و متوسط را افزایش دهد و امکان رقابت در بازارهای جهانی را فراهم کند. به علاوه، آموزش و ارتقای مهارت‌های مدیریتی و فنی در این صنایع به ارتقای کیفیت و کاهش هزینه‌ها کمک خواهد کرد. در نهایت، حمایت همه‌جانبه از صنایع کوچک و متوسط نه تنها به بهبود وضعیت این صنایع کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه پایدار اقتصاد، ایجاد اشتغال پایدار و تقویت خودکفایی کشور در زمینه‌های مختلف منجر شود. بنابراین، نیاز است که سیاست‌گذاران و بخش خصوصی به‌طور مشترک در راستای ایجاد بسترهای مناسب برای رشد این صنایع گام بردارند.