گروه اجتماعی
اگر چه به هنگام آلودگی هوا و در نبود باد و باران، تعطیلی مدارس اقدامی عاجل است و گریزی هم از آن نیست، اما بی‌گمان کم کاری سازمان‌های متولی در مبارزه با این پدیده را نباید با ضربه به نظام آموزشی جبران کرد. کمااینکه تجارب برگرفته از کرونا به ما نشان می دهد؛ تعطیلی مقصر ردیف اول بی‌ثباتی در نظام آموزشی و نامفهوم ماندن محتوای ارائه شده به دانش آموزان است و هزینه هر روز تعطیلی مدارس در خوشبینانه ترین حالت ده ها میلیارد تومان خواهد بود، درحالی که این رقم را می توان برای راهکارهای مقابله با آلودگی هوا صرف کرد. به این موارد باید پیامد آموزش برخط را هم افزود، رهاورد این سبک آموزشی در روزهای اوج گیری کرونا، افت تحصیلی  ۴۰ درصدی دانش آموزان در مقطع ابتدایی بود و در حال حاضر با تشدید آلودگی هوا و تکیه بر آموزش مجازی، همچنان افت و عقب ماندگی تحصیلی گریبانگیردانش آموزان خواهد بود و شاید تبعات آن از آموزش غیرحضوری در دوران کرونا بیشتر و بدتر هم باشد، چراکه در حال حاضر کُندی سرعت اینترنت و قطع و وصلی آن از میزان اثربخشی آموزش به شیوه مجازی کاسته است. 
معمولا براثر آلودگی هوا به علت سوء مدیریت و عدم اجرای قانون هوای پاک، راحت ترین اقدام برای حفظ سلامت، تعطیلی مدارس است. هرچند که مسئولان از به کار بردن واژه «تعطیلی» اجتناب کرده و از تداوم آموزش به شیوه مجازی سخن می گویند، اما در شرایط فعلی، باتوجه به وضعیت شبکه شاد و عدم دسترسی به سایر پیام رسان هاو اختلال در اینترنت، آموزش مجازی چندان مؤثر نیست. در دوران تعطیلی مراکز آموزشی به علت همه گیری کرونا، امکان استفاده از سایر پیام رسان ها فراهم بود و برای دسترسی به اینترنت، تا به این حد محدودیت وجود نداشت، بنابراین چالش ها به مراتب کمتر بود.  
یکی از آموزگاران مقطع اول دبیرستان در گفت و گو با «رسالت» از دشواری آموزش در شبکه شاد و غافلگیری مدیران و معلمان می گوید. او توضیح می دهد: «پس از فروکش کردن کرونا و بازگشایی مدارس، تصور نمی کردیم بار دیگر آموزش به شیوه مجازی دنبال شود، ما غافلگیر شدیم و این غافلگیری نه به علت آلودگی هوا، که به دلیل ضعف شبکه شاد و عدم دسترسی به دیگر پیام رسان هاست. 
کندی و قطعی اینترنت، دسترسی دانش آموزان به پلتفرم رسمی آموزش و پرورش را با دشواری همراه کرده و برخی از دانش آموزان نمی توانند در زمان مقرر به شبکه متصل شوند، بنابراین با تأخیر و تلاش زیاد به کلاس درس مجازی وارد می شوند، برخی از دانش آموزان هم به کلی غایب اند، چراکه وضعیت اینترنت به آنها امکانی برای حضور در کلاس درس نمی دهد. گاهی دانش آموزان با اپراتورهای مختلف تلاش  می کنند به شبکه شاد وارد شوند، اما در برخی مواقع با هیچ اپراتوری نمی توانند به این شبکه متصل شوند. بنابراین از زمانی که مدارس براثر آلودگی هوا تعطیل شده، اغلب دانش آموزان نتوانسته اند از کلاس مجازی به خوبی بهره‌مند شوند و حتی به علت قطع و وصلی های  مکرر اینترنت، امکانی برای بارگذاری فیلم و عکس وجود ندارد.»
 تعطیلی مدارس در آلودگی هوا و تشدید افت آموزشی
تعطیلی مدارس و حضور والدین در محل کار، مشکل دیگری است که این آموزگار با اشاره به آن می گوید: «این روزها در اوج آلودگی هوا، والدین باید در محل کار خود حاضر شوند و این درحالی است که دانش آموزان مقاطع ابتدایی، به تنهایی نمی توانند محتوای دروس را از قاب مجازی درک و دریافت کنند.  به ویژه در پایه های اول تا سوم ابتدایی که دروس و آموزش سخت تر است و امکانی برای شکل گیری آموزش مؤثر وجود ندارد.» 
کارشناسان نظام آموزشی بر این باورند که تعطیلی طولانی مدت مدارس بر اثر آلودگی هوا، در مقایسه با تعطیلی بر اثر شیوع کرونا آسیب بیشتری به دنبال دارد، به این دلیل که معلمان و دانش آموزان، از آموزش غیرحضوری فاصله گرفته اند. در سه سال گذشته، این آمادگی برای آموزش غیرحضوری وجود داشت، اما در حال حاضر تصور غالب این است که آموزش مجازی چند روزی بیشتر دوام نمی آورد و به همین علت معلمان و دانش آموزان؛ تحصیل در محیط خارج از مدرسه و در قالب پلتفرم شاد را چندان جدی نمی گیرند. بنابراین آموزش غیرحضوری در شرایط حال حاضر، چندین برابر دوره کرونا باعث رکود و افت آموزشی خواهد شد. 
پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت در گفت و گو با «رسالت» توضیح می دهند: «در آموزش غیرحضوری هرقدر پایه تحصیلی دانش آموز
پایین تر باشد، به دلیل ناتوانی در درک و دریافت محتوا از طریق آموزش مجازی، افت تحصیلی هم نمود بیشتری دارد و در مناطق محروم که حتی والدین هم در امر آموزش و تفهیم دروس به  دانش آموزان ناتوان هستند، این افت شدیدتر و مشهودتر است. برخی دانش آموزان پس از شیوع کرونا، دوره اول و دوم ابتدایی را به شکل مجازی آموزش دیده اند و انتظار می رفت که بخشی از آثار و تبعات آموزش غیرحضوری پس از بازگشایی مدارس جبران شود، اما در حال حاضر که سه ماه از آغاز سال تحصیلی گذشته، براثر آلودگی هوا مدارس تعطیل شده اند و به نظر می رسد تا پایان سال به علت عدم چاره اندیشی مسئولان، این تعطیلات در برخی روزها ادامه یابد، مسئله ای که نگرانی ها را در مورد افت تحصیلی تشدید کرده، چراکه در حال حاضر آموزش مجازی با حداقل کیفیت ممکن در جریان است. استفاده از پلتفرم‌های فیلتر شده به سختی امکان‌پذیر بوده و در سایر پلتفرم ها بارگذاری فایل ها با مشکلاتی مواجه است.» 
 شاد و دردسرهایش
کرونا برای نخستین بار، شکل آموزش را در کشور ما از حضوری به مجازی تغییر داد و مطابق آماری که از سوی برخی کارشناسان ارائه شده ۹۰ درصد مدارس غیرانتفاعی و حتی مدارس دولتی خاص در سه سالی که آموزش به سبک و سیاق مجازی رواج داشت، به علت سهولت در دسترسی و امکانات و کارآمدی بیشتر، از پلتفرم هایی به غیر از شاد استفاده می کردند، اما در حال حاضر براثر کُندی و قطع و وصلی های اینترنت، بارگذاری فایل ها و ارتباط صوتی و تصویری، در هر پلتفرمی به سختی ممکن است، با این وجود بارگذاری فایل ها در شبکه شاد دشوارتر است. یکی از آموزگاران مقطع سوم ابتدایی در این زمینه به «رسالت» می گوید: « شبکه شاد دارای حداقل امکانات است و ما مجبوریم ارتباط تصویری را قطع و تنها به ارتباط صوتی بسنده کنیم که این امر آثار جبران ناپذیری را بر فرآیند یاددهی و یادگیری به جا می‌گذارد.» 
ناکارآمدی سامانه شاد در مقایسه با دیگر سامانه ها نشان می دهد، پلتفرم اختصاصی  آموزش و پرورش پاسخگوی نیازهای دانش آموزان
 و معلمان نیست. با این حال کارشناسان نظام آموزشی به رغم آنکه در گفت و گو با «رسالت» تأکید می کنند، «شبکه شاد در عمل فاقد کیفیت و کارآمدی است و تنها توانسته از نظر اداری و بوروکراتیک، روابط درون سازمانی را تسهیل و تسریع کند»، اما معتقدند «این سامانه باید به عنوان یکی از دستاوردهای دوره کرونا حفظ می شد، درحالی که آموزش و پرورش در نهادینه کردن فرهنگ، مهارت و دانشِ فراگیری غیرحضوری در بین معلمان و محصلان توفیقی نداشته و اگر این اتفاق رخ می داد، آموزش غیرحضوری به عنوان آموزشی مکمل قابل ارائه بود. حتی در صورت عدم تعطیلی مدارس، آموزش و پرورش می توانست در قالب کلاس های تقویتی و جبرانی و تکرار دروس، زمینه حضور دانش آموزان در بستر شاد را فراهم کند، اما آموزش و پرورش در ماندگاری و نهادینه کردن این نوع از آموزش ناتوان عمل کرده و گذشته از بحث سخت افزاری و نرم افزاری شبکه شاد و اشکالاتی که به آن وارد است، بحث مدیریتی هم مطرح است، نظام آموزشی ما حتی در اجرا و پیاده سازی طرح های خوب، ناکارآمد ظاهر شده، ازجمله این ناکارآمدی ها؛ آموزش مجازی است، در صورتی که مجموعه آموزش و پرورش می توانست نظام تحصیلی را از قالب سنتی، فرسوده و غیرجذاب به یک نظام آموزشی متنوع و جذاب، توام با فناوری های جدید تبدیل کند، اما متأسفانه از فرصت کرونا استفاده نشد. حتی اگر پیش از کرونا، پلتفرم اختصاصی آموزش و پرورش طراحی و راه اندازی می شد، با تعطیلی مدارس براثر آلودگی هوا و بارش برف، آموزش به شکل مجازی جریان می یافت. در حال حاضر هم با تعطیلی مدارس، آموزش به ظاهر تعطیل نشده، ولی آن کیفیت لازم را ندارد. ضمن آنکه پس از بازگشایی مدارس و بهبود وضعیت کرونا، معلمان و دانش آموزان برای آموزش مجازی به لحاظ روانی- اجتماعی آمادگی ندارند.»  
 آسیب آموزش مجازی از فیلترینگ
کاهش ارزش پول ملی و گرانی ابزارهای دیجیتال، موجب شده برخی دانش آموزان قادر به شرکت در کلاس های مجازی نباشند و حتی برخی خانواده ها توان خرید بسته اینترنت هم ندارند. اظهاراتی به شدت نگران کننده از زبان عادل برکم، پژوهشگر حوزه آموزش که در گفت و گو با «رسالت» می گوید: «قابل پیش بینی بود که آموزش مجازی به پایان نمی رسد و حتی زمزمه تداوم آن در روزهای آلوده تهران و دیگر کلانشهرها مطرح بود. اما مسئله این است که برخی دانش آموزان به علت گرانی و یا ناتوانی مالی خانواده به ابزارهای دیجیتال دسترسی نداشته و حتی در تأمین بسته اینترنت هم مشکل دارند. در کنار تمامی این موارد، بحث فیلترینگ و کاهش سرعت هم مطرح است و استفاده از شبکه شاد به دلیل مشکلاتی که دارد آسان نیست. به لحاظ فنی نمی توان اینترنت را یک جزیره جدا از هم دید و هنگامی که در این اکوسیستم اختلال به‌وجود می آید، خواه ناخواه تأثیرش را بر فرآیند آموزش و تولید محتوا به جا می گذارد. معلمان و 
دانش آموزان برای دسترسی به یک ابزار و نرم افزار آموزشی و یا انجام تکالیف درسی و تحقیق و پژوهش به اینترنت نیاز دارند و نمی توان تأثیر فیلتر شدن برخی پلتفرم ها بر آموزش مجازی را نادیده گرفت.» 
این پژوهشگر که در مقطع هنرستان تدریس می کند، تولید محتوا برای دانش آموزان این مقطع تحصیلی را دشوار توصیف کرده و
می گوید: «در مقطع هنرستان، اغلب دروس به شکل عملی و کارگاهی ارائه می شود و باتوجه به وضعیت نامطلوب اینترنت، ارائه دروس عملی به شکل مجازی با چالش مواجه است و به علت در اختیار نداشتن ابزارهای آموزشی مناسب از سوی معلم و دانش آموز و نبود پلتفرمی با قابلیت های بالا، ناچاریم تا زمانی که هوا آلوده است، کلاس های درس را به کلی تعطیل کنیم. آموزش مطالب تئوری هم به شیوه آنلاین و برخط دشوار بوده و با پیچیدگی های خاصی همراه است.» 
برکم در جمع بندی سخنانش اشاره می کندبه اینکه، «سلامت در اولویت است و عقب ماندگی درسی هم قابل جبران است. اما اگر قرار باشد آموزش در شرایط اضطرای همچون آلودگی هوا، از طریق فضای مجازی دنبال شود، باید زیرساخت های آن را فراهم کرد. اگر مسئولان ذیربط  قصد ندارند برای دسترسی بهتر دانش آموزان و معلمان به آموزش مجازی کاری کنند، دستکم این دسترسی را سخت تر نکنند. با فیلترینگ شدید و ایجاد محدودیت گسترده، آموزش آسیب می بیند. استفاده معلمان ودانش آموزان از پلتفرم ها برای حضور در چرخه آموزش مجازی، خلاف قواعد و مقررات نیست و باید زمینه دسترسی بهتر و مطلوب تر به آموزش آنلاین را فراهم کرد.»
 هزینه تعطیلی مدارس
 نباید فراموش کرد که تعطیلی مدارس در کشور، بدون ادامه حیات آموزش مجازی روزانه ده ها میلیارد تومان هزینه روی دست کشور می گذارد و در کلانشهر تهران این رقم بیشتر به چشم می آید. خسرو ساکی، مدیرکل اسبق آموزش و پرورش استان البرز در سال۹۵ اعلام کرده بود که «به ازای هر روز تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا، یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان خسارت به استان البرز تحمیل می‌شود که جبران آن بسیار سخت است.» 
این اعداد به روشنی نشان می دهد که تعطیلی مدارس نه تنها راهکاری برای کاهش آلودگی هوا نیست، که حتی خسارت باراست و به تشدید افت یادگیری و بازماندگی از تحصیل منجر می شود. به جای کارهای تکراری و غیراثربخش، باید قانون هوای پاک را عملیاتی کرد.