بهار ویروس‌ها در پاییز
گروه اجتماعی
گاهی احتمالات را نباید دست‌کم گرفت، مثل احتمال‌فرارسیدن دشوارترین پاییز معاصر و بروز آنفلوآنزا مصادف با خیز دوباره کرونا که از وقوع جنگ تن‌به‌تن چیزی کم ندارد. سالانه حدود ۳۰۰ نفر در كشور براثر ابتلا به آنفلوآنزا جان می‌سپارند و آن روزهایی که ترس و وحشت از کرونا بر سرمان سایه نیفکنده بود، برای کاهش مرگ‌ومیرهای آنفلوآنزا حدود پنج میلیون دوز واكسن توزیع می‌شد اما امسال ماجرا متفاوت است و میزان تقاضای واكسن آنفلوآنزا به طرز عجیبی افزایش‌یافته و این تقاضا در حدود ۷ تا ۱۰ برابر عنوان می‌شود، حال‌آنکه سخنگوی دولت فقط از واردات «هفت میلیون واکسن آنفلوآنزا» خبر داده است.
سخنگوی دولت با اشاره به همزمانی شیوع کرونا و آنفلوآنزا در آغاز پاییز گفته است: «تولیدات داخلی کفاف ما را نمی‌دهد.» علی ربیعی از واردات «هفت‌میلیون واکسن آنفلوآنزا» خبر داده است به این معنا که تنها حدود۸ درصد از افراد جامعه امسال به واکسن آنفلوآنزا دسترسی دارند. این در حالی است که «مینو محرز» فوق تخصص بیماری‌های عفونی و عضو ستاد مقابله با کرونا در وزارت بهداشت بر این باور است که امسال باید همه واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند. محرز بهترین زمان تزریق واکسن را شهریور و مهرماه اعلام کرده و توضیح داده است: «تا سال‌های قبل گفته می‌شد ویروس آنفلوآنزا بیش از هرکس برای افرادی که در گروه‌های خطر هستند، واجب است و خطر زیادی بقیه افراد جامعه را تهدید نمی‌کند اما واضح است که امسال شرایط متفاوت است و باتوجه به بحران کرونا از طرفی تمام ظرفیت بیمارستان‌ها با بیماران کرونایی پرشده و دیگر جایی ندارند و از طرف دیگر، ابتلای همزمان به کرونا و آنفلوآنزا شبیه یک کابوس به نظرمی‌رسد و همین موضوع اهمیت تزریق واکسن آنفلوآنزا برای همه افراد جامعه را روشن می‌کند.»
سازمان جهانی بهداشت نیز از مردم خواسته به دلیل شیوع ویروس کرونا حتماواکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند. پیش‌تر هم سعید نمکی وزیر بهداشت و معاون وی ایرج حریرچی نسبت به شیوع بالای آنفلوآنزا در کشور و خطر همزمانی آن با کرونا هشدار داده بودند. اما این‌که دولت چه تمهیداتی برای تهیه و توزیع به‌موقع واکسن آنفلوآنزا در ایران اندیشیده به‌درستی معلوم نیست.
درعین‌حال سخنگوی وزارت بهداشت استفاده از ماسک را برای جلوگیری از شیوع آنفلوآنزا به‌جای تزریق واکسن روش جایگزین دانسته و گفته است:
« یک روندشناسی در وزارت بهداشت نشان می‌دهد که رعایت پروتکل‌های بهداشتی همچون ماسک و دستکش در مورد کرونا خود باعث شیوع کمتر آنفلوآنزا در پاییز و زمستان امسال می‌شود اما درهرحال تولیدات داخلی در این زمینه کفاف ما را نمی‌دهد و بر این اساس هفت میلیون واکسن آنفلوآنزا را هم سفارش داده‌ایم که به کشور وارد شود.»
چه کسانی واکسن‌آنفلوآنزا تزریق کنند؟
سازمان جهانی بهداشت می‌گوید: به‌طور متوسط سالانه یک میلیارد نفر به آنفلوآنزا مبتلا می‌شوند که از این میان تنها سه تا پنج میلیون نفر درخطر ابتلا به آنفلوآنزا شدیدند ولی همزمانی کرونا و اوج آنفلوآنزا خطر مرگ را بیشتر می‌کند. به گفته این سازمان سالانه ۶۵۰ هزار نفر به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از آنفلوآنزا جان خود را از دست می‌دهند.
صاحب‌نظران هشدار می‌دهند، این دو بیماری ریه را درگیر کرده و فرد مبتلا دچار تب و لرز، سردرد و سایر علائم مشابه خواهد شد، به همین دلیل برای پیشگیری از کرونا و آنفلوآنزا باید اصول بهداشتی را به‌طور کامل رعایت کرد و کسانی که واجد شرایط هستند حتماواکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند.
می‌گویند پاییز امسال شاغلان در مراکز بهداشتی و درمانی و کودکان۶ماهه تا پنج‌ساله، ازجمله افرادی هستند که در اولویت تزریق واکسن آنفلوآنزا قرار دارند. افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای ازجمله بیماری‌های مزمن قلبی، ریوی، کبدی متابولیک و کلیوی نیز در اولویت تزریق این واکسن قرار دارند.
بر همین اساس «سیامک افاضلی» استراتژیست دارویی و از صاحب‌نظران در حوزه سلامت تأکید می‌کند، فقط گروه‌های خاص این واکسن را تزریق کنند. او که در گفت‌وگو با «رسالت» سخن می‌گوید با صراحت به کمی‌ها و کاستی‌ها اشاره داشته و توضیح می‌دهد:« قطعاواکسینه کردن همه مردم برای آنفلوآنزا امکان‌پذیر نیست. نه ازلحاظ اقتصادی و نه ازلحاظ تهیه واکسن چنین امکانی وجود ندارد و حتی ازلحاظ منطقی و علمی هم این مسئله درست نیست. به‌این‌علت که آنفلوآنزا هم مثل کروناست و اگر مراعات کاملی در ارتباط با مسائل بهداشتی داشته باشیم، قطعا می‌توانیم از خودمان در برابر این ویروس‌ها محافظت کنیم، البته این‌که برخی از کشورهای جهان اعلام کرده‌اند که واکسن آنفلوآنزا باید برای همه گروه‌ها مورداستفاده قرار گیرد، فقط برای محافظت از آنفلوآنزاست چون واکسن‌ها، موادی به‌عنوان مواد مقوی و محرک سیستم ایمنی در کنار خود دارند که برای ساخت آنتی‌بادی یا پادتن باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شود و به همین دلیل در برخی کشورها اصرار بر این است که تمامی گروه‌های جامعه واکسن را تزریق کنند اما به هر ترتیب گروه‌هایی که پر ریسک هستند و در معرض مشکلات نقص ایمنی قرار دارند و یا سالمندان و کسانی که دارای ریز فاکتورهای دیگری در کنار بحث آنفلوآنزا و مشکلات ویروسی‌اند، ازجمله دیابت و فشارخون و ناراحتی‌های قلبی بهتر است که در کنار سایر داروهایشان حتماواکسن آنفلوآنزا را استفاده کنند تا اگر به کرونا هم آلودگی پیدا کردند آمیختگی و تلاقی این دو ویروس با یکدیگر بیمار را از پا نیندازد.»
سیاست وزارت بهداشت برای اختصاص واکسن آنفلوآنزا فقط برای گروه‌های پرخطر درست است
وی سیاست وزارت بهداشت را در ارتباط با واکسن آنفلوآنزا درست خوانده و تصریح می‌کند: «وزارتخانه این واکسن را فقط برای گروه‌های پرخطر و آسیب‌پذیر باتوجه به مقدورات و امکانات اقتصادی در نظر گرفته و تصور نمی‌کنم، این سیاست اشتباه باشد، ضمن این‌که اگر واکسن آنفلوآنزا برای همه افراد جامعه استفاده شود، هیچ‌گونه محافظتی را در قبال کرونا ایجاد نمی‌کند، بنابراین پروتکل‌های بهداشتی همچنان می‌بایست رعایت شود و اگر کسی واکسن آنفلوآنزا را تزریق نکند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی قطعاو یقینا نه به کرونا و نه آنفلوآنزا مبتلا نخواهد شد.»
وی در مورد این شائبه که برخی عدم استفاده از واکسن آنفلوآنزا را در دشواری تشخیص ابتلای فرد به کرونا یا آنفلوآنزا مؤثر می‌دانند توضیح می‌دهد: «تشخیص این دو ویروس از یکدیگر شاید به‌صورت کلینیکی دشوار باشد اما به‌صورت پاراکلینیکی استفاده از سی‌تی‌اسکن برای قفسه سینه استفاده از تست پی سی آر یا اندازه‌گیری آنتی‌بادی تست‌هایی هستند که به‌صورت اختصاصی آلودگی به کرونا را تأیید می‌کنند بنابراین ما کسی را مبتلابه کرونا می‌دانیم که دارای تست پی سی آر مثبت باشد. این تست بین آنفلوآنزا و کرونا افتراق می‌گذارد و با یکدیگر اشتباه نخواهند شد. پاییز امسال از این نظر سخت است که آنفلوآنزا به‌تنهایی خودش بیماری کشنده‌ای هست و سالانه براثر ابتلا به این ویروس در سراسر جهان، افراد زیادی جانشان را از دست می‌دهند و کرونا هم به لحاظ مرگ‌ومیر و تعداد قربانیان روند نگران‌کننده و وحشتناکی دارد و قرارگیری این ویروس‌ها در کنار هم، حاصل جمع تلفات هرکدام از این بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. فردی ممکن است آنفلوآنزا و کرونای خفیف داشته باشد و به دلیل این‌که هر دو بیماری را همزمان دارد؛ دچار مشکل شود. بنابراین باید کاری کنیم که فرد به این ویروس‌ها مبتلا نشود. اگر ما فاصله اجتماعی، رعایت بهداشت فردی و استفاده از ماسک و ضدعفونی کردن محل را رعایت کنیم، قطعاو یقینامی‌توانیم خود را در برابر کرونا و آنفلوآنزا محافظت کنیم. چنانچه واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنیم و آن مسائل بهداشتی را رعایت نکنیم، شاید به آنفلوآنزا یا کرونای خفیفی مبتلا شویم اما این دو ویروس درکنارهم می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند، بنابراین برای افراد عادی، استفاده از واکسن آنفلوآنزا با توجه به هزینه‌ها و شرایط تحریمی و مشکلات ارزی کشور، چندان توجیه ندارد، چون نمی‌تواند باعث کاهش آمار مرگ‌ومیر شود.»
بازگشایی مدارس به دلیل شیوع کرونا و آنفلوآنزا، مصداق نسل‌کشی
افاضلی در ادامه اظهاراتش با اشاره به این سخن رئیس سازمان غذا و دارو که گفته است، «اگر بتوانیم امسال تولید داخلی این واکسن را هم به عرضه برسانیم، اصلاهیچ نگرانی برای تأمین آن نخواهیم داشت» وی‌بیان می‌کند: «ما متأسفانه با معضل جدی مدیریتی در کشور روبه‌رو هستیم و در هنگامی‌که می‌بایست کاری انجام بگیرد، کسی اقدامی نمی‌کند و درست در هنگامی‌که شرایط بحرانی است، همه می‌خواهند مشکل را حل کنند، از طرفی برای تولید داروهای ضدویروس و واکسن‌ها سال‌هاست که مباحثی مطرح‌شده و ساخت این داروها یا واکسن‌ها، تکنولوژی چندان پیچیده و خاصی هم ندارند ۴۰یا ۵۰ سال قبل انستیتو پاستور، واکسن تولید می‌کرد، البته واکسن‌هایی که آن زمان ساخته می‌شد، در حال حاضر تولیدشان متوقف‌شده است، بنابراین امکان تولید هست اما سالانه به‌محض بروز مسائل استراتژیک، مدیران خواب هستند و مواقعی که شرایط بحرانی است، همه تصمیم می‌گیرند تا اقدامی انجام دهند و معمولا این اقدامات دیرهنگام است. اگر همین امروز تصمیم گرفته شود در محیطی که دارای شرایط لازم و استاندارد است واکسن تولید شود، حداقل یک تا دو سال طول می‌کشد تا آن امکانات و تجهیزات و چینش لازم را برای تولید واکسن آنفلوآنزا در داخل کشور داشته باشیم و این بازه زمانی بسیار دیر است و البته واحدهایی هم بر روی واکسن آنفلوآنزا کارکرده‌اند و ما امیدواریم آن چینش لازم در خط تولید ایجادشده باشد تا بتوانیم این واکسن را برای سال آینده داشته باشیم اما درمجموع ما در حوزه مدیریتی با معضل روبه‌رو هستیم و این مسئله نه در تولید واکسن که در گشایش مدارس و تصمیمات روزمره هم مشاهده می‌شود.» این استراتژیست دارویی؛ بازگشایی مدارس را در شرایطی که پیش‌بینی‌شده با پاییز سختی روبه‌رو هستیم، راهبردی‌ترین خطا در وزارت آموزش‌وپرورش دانسته و می‌گوید: «ما چند سال در کشور به علت انقلاب فرهنگی دانشگاه‌ها را تعطیل کردیم و درنهایت هم اتفاق خاصی نیفتاد در وضعیت فعلی هم که با شرایط بسیار بحرانی به لحاظ بیماری روبه‌رو هستیم، باید مدارس بسته باشند. شاید این مسئله نباید گفته شود اما بازگشایی مدارس به‌صورت فیزیکینسل‌کشی است، به‌ویژه برای قشر فقیر جامعه و با توجه به این‌که بارها هشدار فرارسیدن سخت‌ترین پاییز معاصر داده‌شده و واکسن هم آن‌قدر نیست که بتوان برای همه گروه‌ها مورداستفاده قرار داد، بنابراین تصمیم گیران ما باید یکسری ملاحظات را با مشورت گرفتن از متخصصان در نظر بگیرند. ما با شرایط عادی روبه‌رو نیستیم و هنوز هیچ واکسن یا دارویی برای کرونا هم وجود ندارد و الگوی گسترش این بیماری و کسانی که به آن مبتلا شده‌اند بسیار پیچیده و غیرقابل طبقه‌بندی است
بدین معنا که کرونا اصول کلی‌ای ندارد و یکسری داروهای آنتی‌بادی که پیش‌تر مطرح بود، هزینه وحشتناکی را به بیمار تحمیل کرد و درنهایت هم اثربخشی لازم را نداشت. حتی مشخص نیست واکسن‌هایی که درزمینه کرونا مطرح است، جوابگو هستند یا نیستند و حتی ایجاد ایمنی می‌کنند یا نمی‌کنند، آیا اگر باعث ایمنی شدند، عوارض ایمنی درازمدتی که این واکسن‌ها دارند، به چه شکلی هست. اگر عوارض جانبی ندارند، طول مدت ایمنی که برای فرد ایجاد می‌کنند چقدر است وهمه این‌ها باید ارزیابی شوند. مطابق تئوری‌ها، ساخت واکسن برای بیماری کرونا بسیار سخت و پیچیده است، چون فشار خارجی ویروس، ساختاری شبیه بدن انسان دارد. بدن انسان قادر نیست علیه خودش آنتی‌بادی یا پادتن درست کند و اگر هم این امکان محقق باشد در فرد بیماری خود ایمنی به وجود می‌آورد.»
بعید است که برای همه گروه‌های پرخطر واکسن تأمین شود
«حمید سوری»، اپیدمیولوژیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم با ارائه تحلیل خود در مورد چشم‌انداز ساخت واکسن کرونا و تدابیری که باید به‌منظور تعادل میان عرضه و تقاضا درزمینه واکسن آنفلوآنزا اتخاذ شود، در گفت‌وگو با «رسالت» مطرح می‌کند: «اگر نتوانیم میان عرضه و تقاضا هماهنگی ایجاد کنیم و عرضه کمتر از تقاضا باشد، باعث اختلالات اجتماعی خواهد شد و این مسئله به نفع جامعه نیست بنابراین نباید به جامعه این‌گونه القا کرد که همه گروه‌ها نیاز به واکسن آنفلوآنزا دارند، چون غیر از تشنج اجتماعی و مسائل حاشیه‌ای رهاورد دیگری نداشته و حتی سبب می‌شود که از مسائل مهم‌تر ازجمله اپیدمی کرونا، غافل شویم. این بحث‌ها را باید در محافل علمی و دانشگاهی مطرح کرد. اما عموماواکسن آنفلوآنزا برای گروه‌های پرخطر است ازجمله کودکان
زیر ۵ سال و افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای و نقص ایمنی هستند و کسانی که سالمندهستند و گروه‌های پزشکی که در مواجهه با بیماری‌های پرخطر قرار دارند حتی برای این گروه‌ها که جمعیت بسیار بزرگی را شامل می‌شوند، بعید است که کشور بتواند واکسن به‌اندازه کافی تهیه کند، چون تولید این واکسن در جهان محدود است و در حال حاضر ظرفیتی فراهم نیست که تولید واکسن پاسخگوی همه جهان باشد بنابراین کشورها ناچار هستند که اولویت‌هایشان را محدودتر کنند. ما آن‌قدر که نگران تبعات ناشی از عرضه و تقاضا در سطح جامعه هستیم که خود بیماری برای‌مان آن‌قدر نگران‌کننده نیست. درست است که به لحاظ تئوری در شرایط بدی قرار داریم و وقتی ویروس آنفلوآنزا هم در کنار کرونا قرار بگیرد، قطعاشانس ابتلا به بیماری و مرگ‌ومیر افزایش می‌یابد و بسیار می‌تواند برای جامعه پتانسیل خطرناکی ایجاد کند ولی واقعا احساس می‌کنم که ورود به این مسائل در عرصه اجتماعی می‌تواند نگرانی‌ها را افزایش دهد. ما نباید تک‌بعدی به مسائل بنگریم، شاید متخصصان بیماری‌های عفونی تأکید کنند که همه گروه‌ها واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند، اما آیا سیستم بهداشتی در این تقاضایی که ما به مردم القا می‌کنیم، می‌تواند پاسخگوی نیازها باشد؟ معلوم است که نظام سلامت و بهداشت ما نمی‌تواند پاسخگو باشد و در چنین شرایطی یأس و ناامیدی ایجادشده و جامعه ملتهب می‌شود.»
نمی‌توان واکسن را برای همه گروه‌ها تأمین کرد/ لزوم توجه به اقدامات محافظتی و پیشگیرانه
این اپیدمیولوژیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تأکید می‌کند: « نگرانی جامعه به لحاظ تئوریک به‌جاست، چون با فرارسیدن فصل پاییز، کرونا و آنفلوآنزا درکنارهم خطرآفرین است، اما دو کفه ترازو را باید باهم دید، یعنی از یک‌سو به لحاظ تئوریک، تزریق واکسن اهمیت دارد چون جلوی گسترش و شدت اپیدمی را می‌گیرد و از سوی دیگر ناتوانی در تأمین واکسن اجازه تزریق همگانی را نمی‌دهد
در این وضعیت باید بر روی تغییر رفتارها و اقدامات محافظتی و پیشگیرانه تمرکز کرد، ما باید فاصله‌گذاری فیزیکی را رعایت کرده و مردم را به استفاده از ماسک ترغیب کنیم و به‌گونه‌ای مانع سفرها شویم. طبیعتاسیاست‌های دولت هم در ارتباط با کووید ۱۹ بسیار مهم است و فقط نمی‌توان انگشت را به سمت مردم نشانه رفت. دولت هم وظایفی بر عهده دارد و باید ضمن تأمین واکسن آنفلوآنزا، سیاست‌های درستی اعمال کند. به‌عنوان‌مثال در ایام محرم دلیلی نداشت که سفرها ممنوع نشود و می‌توانستند کنکور را با تأخیر دو، سه‌هفته‌ای برگزار کنند و یا مدارس را این‌گونه شتاب‌زده بازگشایی نکنند و یا قبل از بازگشایی مقدماتی را فراهم کنند. این تمهیدات کمک می‌کرد تا نگرانی‌ها کمتر شود. برخی معتقدند که دانش آموزان هم باید جزء گروه‌های پرخطر باشند و واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند تا به دلیل حضور در مدرسه، کمتر دچار مشکل شوند، اما این مسئله به تعداد واکسنی که در اختیار کشور قرار می‌گیرد، بستگی دارد و وزارت بهداشت هرقدر واکسن بیشتری را تأمین کند می‌تواند جمعیت‌های پرخطر بیشتری را تحت پوشش قرار دهد و اگر نتواند باید گروه‌های پرخطر را هم اولویت‌بندی کند و از بین آن‌ها، کسانی که اولویت بالاتری دارند، واکسن را دریافت کنند. البته مردم حق‌دارند که نگران فرزندانشان و همزمانی کرونا و آنفلوآنزا باشند و اگر در اندازه فوران اپیدمی، تغییراتی رخ بدهد کنترل بیماری سخت خواهد بود، آنگاه جامعه کم‌طاقت شده و ناآرام می‌شود چون یکسری اقدامات را دولتمردان انجام نداده‌اند و در بازگشایی‌ها ازجمله بازگشایی مدارس تعجیل کرده‌اند. از طرفی دولت نتوانسته عدالت را در توزیع منابع اجرا کند و نتوانسته جلوی احتکار و سوءاستفاده عده‌ای خاص را بگیرد و این‌ها باعث می‌شود مردم احساس کنند دولت در مقابله با اپیدمی هم ناتوان است. وقتی یک‌شبه همه‌چیز سه برابر گران می‌شود و دولت توانی برای کنترل نداردچگونه می‌تواند اپیدمی به این عظمت و گستردگی را مدیریت کند.»
«سوری» با اشاره به تولید داخلی واکسن آنفلوآنزا می‌گوید: «کشورهایی مثل سوئیس هلند و فرانسه و آمریکا که سال‌هاست این واکسن را تولید می‌کنند اما کیفیت تولیداتشان برابر نیست و مشخص نیست واکسنی که ما تولید می‌کنیم، چقدر می‌تواند پاسخگوی همه‌سویه‌های جدید واکسن باشد و این مسئله، سؤال بزرگی است. چون واکسن آنفلوآنزا باید هرسال بر اساس سویه‌های حاکم بر فضای جهان تولید شود و درواقع «سوش» آنفلوآنزا تغییر می‌کند و نمی‌توان از واکسن سال گذشته برای سال بعدتر استفاده کرد چون در ویروس تغییرات ژنتیکی صورت می‌پذیرد و باید واکسن‌هایی که هرسال تولید می‌شود، متناسب با همان سال باشد. طبیعی است که با توجه به شرایط پیش رو، اهمیت این واکسن بیشتر است. در فصل سرما، ویروس‌های فصلی به‌ویژه ویروس‌های فصلی تنفسی مثل آنفلوآنزا شایع می‌شود و همزمانی این‌ها با ویروس کووید ۱۹ می‌تواند شانس ابتلا و شدت را بالا ببرد و لزوما هم این‌گونه نیست که ما با بدترین پاییز معاصر روبه‌رو باشیم و اگر هم‌چنین باشد باید تمهیدات پیشگیرانه شدیدتر و جدی‌تر اعمال شود و گروه‌های پرخطر مورد مراقبت قرار بگیرند. تصور نمی‌کنم در اغلب کشورهای جهان برای همه گروه‌ها واکسن تزریق شود و در سالیان گذشته که با کووید ۱۹ مواجه نبودیم واکسن به تعداد معدودی وارد می‌شد و اجباری نبود که همه واکسن بزنند، اما در حال حاضر جوی تبلیغاتی هم به راه افتاده تا مردم بیشتری متقاضی واکسن آنفلوآنزا باشند و این مسئله در شرایط اپیدمی بسیار خطرناک است و موجب می‌شود به تقاضاهایی در جامعه دامن زده شود که امکان پاسخگویی وجود ندارد. به‌عنوان نمونه، سال ۱۳۶۹ که در دانشگاه علوم پزشکی اهواز مشغول کار بودم، برای «دیفتری» چنین اتفاقی رخ داد و واکسن را آن‌چنان به یک مطالبه عمومی تبدیل کردند که صف‌های طولانی در مقابل مراکز بهداشتی درمانی تشکیل شد و حتی چند درمانگاه و مرکز بهداشتی درمانی به آتش کشیده شد و تشنجات اجتماعی پیش آمد، تازه این اتفاق در حد یک استان بود و حال تصور کنید که اگر به این تقاضا در سطح کشور دامن زده شود چه پیش می‌آید؟ طبیعتاهیچ حکومتی نمی‌تواند پاسخگو باشد.»
آنفولانزا , کرونا , واکسن آنفولانزا
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.