گروه‌اجتماعی-زهره سادات موسوی
نقش مفید و غیرقابل‌اغماض واکسن‌ها در زندگی بشر به اثبات رسیده اما در طول تاریخ، جنبش‌های ضد واکسن و علم ستیز  بسیاری در نقاط مختلف جهان اعم از کشورهای پیشرفته و غیر پیشرفته همواره با تکیه‌بر دلایل غیرعلمی و بعضا خرافه گونه، سعی در متقاعد کردن مردم برای عدم استفاده از واکسن داشته‌اند، حال آنکه واکسیناسیون سالانه از مرگ  ۲ تا ۳ میلیون کودک براثر سرخک، کزاز و سیاه‌سرفه جلوگیری می‌کند و از هر ۲۰ کودکی که علیه فلج اطفال واکسینه نشده‌اند، یک نفر برای تمام عمر فلج می‌شود. 
 جهان در جست‌وجوی واکسن
تقریبا از همان روزی که سروکله کرونا پیدا شد، دانشمندان در اقصی نقاط جهان کمر همت بستند تا بر این ویروس غلبه کنند و کشورهای مختلف، یکی پس از دیگری از موفقیت خود برای ساخت واکسن کرونا خبر دادند. روسیه اولین کشوری بود که توانست واکسن «اسپوتنیک – وی» را ثبت کند. آزمایش‌های بالینی این محصول در روسیه بر روی ۴۰ هزار داوطلب انجام شد و تاکنون بیش از ۵۰ کشور برای دریافت ۱/۲ میلیارد دوز از این واکسن درخواست داده‌اند و برخی کشورها ازجمله ایران مجوز استفاده از آن را صادر کرده‌اند. در کشور ما فرآیند نخست واکسیناسیون علیه کووید ۱۹ برای پرستاران، پزشکان و نیروهای بخش‌های مراقبت ویژه در ۶۳۵ بیمارستان و مرکز درمانی سراسر کشور با استفاده از همین واکسن در  ۲۱ بهمن‌ماه آغاز شد.  واکسن  فایزر/ بیو ان تک محصول مشترک دو شرکت آمریکایی- آلمانی، آسترازنکا محصول شرکت داروسازی انگلیسی‌سوئدی و سینوفارم و سینوواک  ساخت کشور چین ازجمله واکسن‌هایی هستند که مراحل مطالعات بالینی خود را تکمیل کرده و هم‌اکنون توزیع و تزریق آن‌ها آغازشده است. فاز نخست تست انسانی واکسن ایرانی ( کوو برکت ) هم از ۹ دی‌ماه تا ۱۸ بهمن بر روی ۵۶ نفر انجام شد و تا نیمه اسفند نیز تزریق دوم تمام این داوطلبان انجام خواهد گرفت اماهمزمان با این موفقیت‌ها، «توطئه» علیه واکسن‌کلید خورده است. 
 تئوری توطئه
گروهی واکسن  را غیرضروری و راهی برای کنترل افکار عمومی توسط دولت‌ها می‌دانند و معتقدند حکومت‌ها تأمین‌کننده سود شرکت‌های واکسن‌سازی هستند و نه‌تنها واکسن به بهبود بیماری کمک نمی‌کند بلکه بیماری‌ها یا عوارض غیرقابل‌جبران دیگری را در بدن فرد تزریق شونده ایجاد می‌کند. به‌عنوان‌مثال برخی افراد قائل به تئوری توطئه با انتشار تصویر یک اسکناس استرالیایی در تلاش برای گسترش این ایده هستند که طرحی از ویروس کرونا در سال ۲۰۱۷ روی این اسکناس‌ها نقش بسته  است و همه‌گیری کرونا تنها فریبی بزرگ از سوی دولت‌های دنیا برای تحمیل واکسیناسیون اجباری و کسب درآمد شرکت‌های بزرگ داروسازی است.
 واکسن ستیزان چه می‌گویند؟
فعالیت‌های آشکار جنبش‌های ضد واکسن در غرب را می‌توان از دهه ۷۰ میلادی دانست. پایه شکل‌گیری جنبش‌های ضد واکسن گاه ریشه در باورهای سنتی و مذهبی، گاه دلایل غیرعلمی و خرافی و گاه انگیزه‌های اقتصادی داشته و دارند. علاوه بر توهم توطئه و سوءظن در خصوص نیت دولت‌ها و اعتقاد به سودجویی و درآمدزایی شرکت‌های واکسن‌سازی که پیش‌تر به آن اشاره شد، برخی مخالفان واکسن معتقدند بین واکسیناسیون سه‌گانه سرخک، اوریون و سرخجه (MMR)  و خطر ابتلا به اوتیسم رابطه مشخصی وجود دارد. ریشه چنین اعتقادی به مقاله پزشکی اندرو ویکفیلد منتشرشده در سال ۱۹۹۸ در ژورنال پزشکی لنست برمی‌گردد. این پزشک بریتانیایی در این مقاله مدعی چنین ارتباطی شده بود که البته بعدها مشخص شد داده‌های این مطالعه دست‌کاری و جعل‌شده است لذا مقاله او از این ژورنال حذف شد و البته مطالعات بعدی این ادعا را مردود اعلام کرد. اما اثر این مقاله تأثیر خود را بر جوامع مختلف گذاشت و حتی امروزه نیز صحبت آن در میان است. همچنین گروهی از  واکسن ستیزان 
خود محصولات تولیدی دارند که منافع حاصل از فروش آن‌ها با تولیدات بخش درمان رسمی کشورها در تعارض قرار می‌گیرد و بدون شک اقبال مردم در استفاده از واکسن منافع اقتصادی آن‌ها را به خطر می‌اندازد. 
با شروع کرونا و تلاش دانشمندان جهان برای ساخت واکسنی در جهت مقابله با آن شاهد موج جدیدی از فعالیت جنبش‌های ضد واکسن در جهان هستیم که آینده جهان در مقابله با این ویروس را با نگرانی مواجه کرده است.  این فعالیت‌ها به حدی رسیده که شرکت فیس‌بوک انتشار هرگونه تبلیغی که با بی‌فایده، ناکارآمد یا ناامن  نشان دادن واکسن‌ها یا کشنده دانستن مواد موجود در آن‌ها مردم را از زدن واکسن دلسرد کند ممنوع اعلام کرده است. به گزارش یورونیوز تنها در فیس‌بوک ۳۱ میلیون کاربر، گروه‌های ضد واکسن را دنبال می‌کنند و ۱۷ میلیون نفر نیز حساب‌هایی با همین محتوا در یوتیوب دارند. گفته می‌شود جنبش‌های ضد واکسن سالانه یک میلیارد دلار از طریق شبکه‌های اجتماعی درآمد کسب می‌کنند و فعالیت آن‌ها حدود ۹۸۹ میلیون دلار درآمد نیز نصیب فیس‌بوک و اینستاگرام کرده است. 
در ایران  نیز واکسن همیشه مخالفان خود را داشته است. شاید بتوان گفت اکثریت این مخالفان را طرفداران طب سنتی یا اسلامی تشکیل می‌دهند که اعتقاددارند تزریق واکسن موجب ایجاد بیماری‌های دیگری در افراد ازجمله سرطان می‌شود. هرچند وزارت بهداشت در سال ۹۶ اعلام کرده بود؛
 «در سیاست‌های کلی سلامت، طب سنتی با عنوان «طب سنتی ایرانی» آورده شده و کلمه اسلامی وجود ندارد»  و در همان سال حسن قاضی‌زاده وزیر وقت بهداشت و درمان دراین‌باره گفته بود: «برخی افراد یاد گرفته‌اند به مسائلی که مطرح می‌کنند صبغه دینی دهند یا آن را به مقام معظم رهبری نسبت می‌دهند و هر خلاف و اشتباهی را تحت این عنوان مطرح می‌کنند مثلامی‌گویند واکسیناسیون کار صهیونیست‌هاست یا سازمان بهداشت جهانی دستاویز صهیونیست‌هاست. طرح چنین مسائلی در قرن ۲۱ و در کشوری با تمدن چندین هزارساله موجب حیرت است. تعجب من از بزرگان جامعه پزشکی است که چرا حرفی دراین‌باره نمی‌زنند .» اما متأسفانه همچنان افرادی هستند که در لباس دین و تحت عنوان طب اسلامی و با اظهارنظرهای غیرعلمی و خلاف منطق بر پیکره دین ضربه وارد می‌کنند. بارزترین نمونه این اظهارنظرها و مخالفت‌ها با واکسن را می‌توان در جدیدترین ادعای عباس تبریزیان، روحانی‌ای که هوادارانش او را پدر طب اسلامی می‌نامند مشاهده کرد. وی در کانال تلگرامی خود مطالبی عجیب در خصوص عوارض ناشی از تزریق واکسن کرونا منتشر کرده بود که با واکنش شدید سازمان نظام پزشکی همراه بود. وی در ادعای خود افرادی که واکسن می‌زنند را میکروچیپ نامیده است که در دو سال آینده خواهند مرد. در بخشی دیگری از این ادعاها می‌خوانیم: 
« به کسانی که واکسن می‌زنند نزدیک نشوید زیرا این‌ها میکروچیپ دارند و دچار تغییر ژنتیکی شدند و از سنخ انسان بودن خارج شدند و مانند ربات کنترل‌شده عمل می‌کنند و ژن ایمان و اخلاق و نجابت را از دست دادند و تمایل به همجنس‌بازی پیدا کردند.» کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو در واکنش به این اظهارنظرات و با اشاره به این‌که موضوع سلامت و دفاع از حقوق عامه مردم در میان است، خواستار ورود دادستان و حتی دادستان ویژه  روحانیت به‌عنوان مدعی‌العموم به این ماجرا شده بود. آیت‌الله رشاد، تولیت مدرسه علمیه امام رضا(ع) نیز در واکنش به این سخنان، آن را خلاف عقل، شرع و علم دانسته و با بیان این‌که حکومت موظف است اطبای جهال را که باجان مردم بازی می‌کنند بازداشت کند گفته: « کسانی که ادعای طبابت می‌کنند درحالی‌که طبیب نیستند در اصل باجان مردم بازی می‌کنند و بدتر از آن این است که آنان بیایند و به اسم طب اسلامی این اظهارات را بیان کنند این جرم مضاعف است زیرا با این سخن اسلام را بدنام می‌کنند درحالی‌که علم و دین تعارضی با یکدیگر ندارند. »
پیش‌تر نیز مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد کرونا در واکنش به برخی اظهارات ضد واکسن گفته بود: « برخی گروه‌‌ها در کشور نیز ضد واکسن هستند که افکار مالیخولیایی دارند و می‌‌گفتند با تزریق واکسن به دنبال واردکردن عناصری به بدن هستند و نباید واکسن به بچه‌‌ها هم تزریق شود که این مطالب، غیرعلمی و نادرست است و این‌ها مردم را به بیراهه می‌‌کشند. » 
در شرایط فعلی که تمامی  کارشناسان حوزه بهداشت و درمان دنیا واکسیناسیون را تنها راه کنترل   ویروس افسارگسیخته کرونا می‌دانند، قطعاجنبش‌های ضد واکسن با سخنان بی‌پایه و اساس، غیرعلمی و بعضاخرافه و انتشار و گسترش آن‌ها در فضای مجازی افکار عمومی را متشنج کرده و مردم را در دوراهی و تردید نسبت به تزریق واکسن قرار می‌دهند. وظیفه متولیان حوزه سلامت و بهداشت نه‌تنها برخورد با این افراد بلکه آگاه‌سازی جامعه از طریق دادن اطلاعات درست و علمی به آنان است. 
 اظهارنظرهای نادرست و ضدونقیض در مجامع علمی
«سید علیرضا ناجی»، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بابیان این‌که امیدوار است جنبش ضد واکسن در کشور ما جدی نشود، ارائه اظهارنظرهای ضدونقیض و گاهی نادرست توسط افراد در مجامع علمی و انتقال این موضوعات به جامعه را دلیل بدگمانی مردم
 در خصوص واکسن دانسته و به «رسالت» می‌گوید: « چنانچه بخواهیم به‌صورت کلی نگاه کنیم همیشه در دنیا یکسری افراد با واکسیناسیون مشکل‌دارند و آن را به دلایلی همچون عقیده‌های خاص مذهبی قبول ندارند. البته این افراد هیچ‌گونه محمل علمی نیز برای مخالفت خود ندارند.  اما واقعیت این است که دنیای بدون واکسیناسیون را اصلا نمی‌توان متصور شد. در حال حاضر بسیاری از پیشرفت‌هایی که در بهداشت دنیا حاصل‌شده، مدیون انجام واکسیناسیون علیه عفونت‌های مختلفی است که در طول تاریخ به  وجود آمده و باعث نجات جان بسیاری از انسان‌ها شده است. چنانچه بخواهیم در مورد کشور خودمان صحبت کنیم، فکر می‌کنم گفت‌وگوی مناسبی در محافل علمی نسبت به واکسن‌های مختلف کووید شکل نگرفته و بعضااطلاعات ضدونقیض و در بسیاری از موارد نادرست به مردم منتقل کردند و این باعث بدگمانی شده است.» 
وی واکسیناسیون را در شرایط فعلی تنها راه دانسته و عنوان می‌کند: « با توجه به اضطراری که وجود دارد و تغییرات هرروزه ویروس در جامعه و تلفات این بیماری اعم از گرفتن جان افراد و عوارض دیگر و این موضوع که ما نمی‌توانیم دل به ایجاد ایمنی در جامعه از طریق عفونت طبیعی ببندیم، واکسیناسیون تنها راه است.» 
 مخالفان واکسن به فکر سلامت مردم نیستند
ناجی بابیان این‌که کسانی که با واکسن مخالفت می‌کنند به فکر سلامت جامعه نیستند، برخورد جدی و قاطع با این‌گونه افراد را خواستار  شده و بیان می‌کند: «در مورد تأثیر داروها که واکسن نیز جزوی از آن‌هاست باید کارکرد بالینی و آزمون بالینی آن‌ها را در نظر بگیریم. این آزمون بالینی با همین کارآزمایی های بالینی که در مورد واکسن صورت می‌گیرد مشخص خواهد شد. این موضوع در مورد هرگونه علمی ازجمله طب سنتی و غیره که ادعا می‌کنند می‌توانند درزمینه‌پزشکی تأثیر بگذارند صادق است و باید کارکرد داروهای ادعایی خود را ازنظر علمی
 به اثبات برسانند. این‌یک موضوع مشخص است و شکی در آن نیست.  من فکر می‌کنم کسانی که با واکسن مخالفت می‌کنند به فکر سلامت مردم نیستند و این جای تأسف دارد.  زمانی که ما اجازه می‌دهیم این‌گونه افراد در رسانه‌های متعددی که وجود دارد به‌راحتی اظهارنظر کنند و بابت گفته‌های خود مورد بازخواست قرار نگیرند، به‌نوعی آزادی عمل پیداکرده و این کار را تکرار می‌کنند. به نظر من در این مورد باید برخوردها بسیار جدی باشد. این‌که فلان فرد در طب سنتی می‌گوید کسانی که واکسن زدند باعث تغییراتی در آن‌ها ازجمله همجنسگرایی شده است، آدم را به خنده‌وامی‌دارد. به نظر من باید برخورد قاطع با چنین اظهارنظرهای غیرعلمی‌ صورت گیرد و چنانچه برخوردی نشود این موضوع ادامه پیدا می‌کند و متأسفانه موجب می‌شود، سلامت جامعه به خطر بیفتد و این ظلم به جامعه است. از طرفی فکر نمی‌کنم بدنه طب سنتی آن‌قدر غیر منصف باشند که چنین اظهارنظرهایی کنند. آنچه بسیار مهم است همان ارتباط بین مجامع رسمی تصمیم‌گیرنده با ملت است. زمانی که این ارتباط به‌طور مناسبی صورت نگیرد و از طرفی رسانه‌ها و صداوسیما نیز به وظایف خود در این زمینه به‌درستی عمل نکنند، افراد ناصواب از شکاف به وجود آمده استفاده کرده، اظهارنظر می‌کنند و با اطلاعات نامربوط آن خلأها را پر می‌کنند. » 
 عوارض واکسن‌های موجود بسیار كمتر از عفونت طبیعی است
رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص فرآیند کارآزمایی واکسن‌های موجود می‌گوید: «تمام واکسن‌هایی که چه از مجامع بین‌المللی معتبر و چه از سازمان‌های بهداشتی و درمانی خود کشورهای سازنده تاکنون مجوز مصرف گرفتند، همه مجوز اضطراری دریافت کرده‌اند. درواقع می‌دانیم به علت شرایطی که اکنون در آن قرار داریم واکسن‌ها تمام مراحل را به‌طور صد در صد نگذرانده‌اند. این‌یک واقعیت است اما آزمون‌هایی که در فازهای ۱ و ۲ و۳ به‌صورت سریع در نظر گرفته‌شده را پشت سر گذاشته‌اند. البته تجربه و تکنولوژی فعلی نیز ممکن است اجازه این کار را به ما بدهد اما به هر صورت بر اساس اطلاعاتی که از کارآزمایی‌های بالینی ۱و ۲و ۳ موجود است، چنانچه واکسن‌های فعلی محصولاتی بودند که  جان انسان‌ها را
 به خطر می‌انداختند مطمئنابه آن‌ها مجوز داده نمی‌شد.  این نکته را نیز باید در نظر داشت که  هیچ واکسن یا دارویی بدون عوارض نیست. حتی واکسن‌هایی که چندین سال بر روی آن‌ها کارشده است، چراکه ممکن است تولید یک واکسن ۴ تا ۵ سال طول بکشد؛ خالی از عوارض نیستند. در کل  واکسن‌هایی که اکنون داریم مصرف می‌کنیم عوارضشان بسیار نادر و نسبت به عفونت طبیعی کمتر است. در حال حاضر به‌غیراز موضوع مرگ‌ومیر ناشی از این ویروس که بسیار مهم است و هرروزه در دنیا جان انسان‌های بسیاری را می‌گیرد، عوارض ناشی از این بیماری را نیز باید در نظر گرفت.  علاوه بر این‌ها ایمنی حاصل از عفونت طبیعی  ممکن است چندان پشت افراد نایستد و باعث محدود کردن گردش بیماری یا حتی عفونت مجدد در برخی موارد نشود. ما مبحث گردش ویروس و تغییرات آن راداریم و باید هر طور که شده جلو این موضوع را گرفت که یکی از راه‌حل‌های مهم آن  واکسن و ایجاد ایمنی جمعی با آن است.»
  برخی اظهارنظرها از روی جهل است
مسعود یونسیان، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اظهار این‌که برخی از مخالفت‌ها در خصوص واکسن از روی جهل صورت می‌گیرد به « رسالت » می‌گوید: « فردی که می‌گوید واکسن باعث همجنسگرایی می‌شود، گرچه محکوم شد ولی بعد به خارج از کشور رفت و مجدداشایعات بی‌اساسی را مطرح می‌کند. البته در این میان عده‌ای نیز دنبال منافع شخصی خود هستند. درهرصورت در دنیای علم، اثربخشی واکسن سالیان سال است مشخص‌شده و ما و فرزندانمان تجربه فواید آن راداریم، بنابراین برگشت به این عقاید تأسف‌آور است. اما این‌که این افراد یا گروه‌ها چه انگیزه‌هایی دارند باید از خود آن‌ها پرسید که منطق و شواهدشان برای چنین اظهارنظرهایی چیست؟ » 
 مدعی‌العموم باید در خصوص اظهارنظرهای غیرعلمی ورود کند
این اپیدمیولوژیست در خصوص پیامدهای گسترش جنبش‌هایی موسوم به ضد واکسن در جامعه عنوان می‌کند: « عده‌ای از مردم ممکن است به‌واسطه اعتمادی که به متولیان این جنبش‌ها دارند فریب بخورند و آسیب ببینند. اگر ما با یک بیماری غیر واگیر طرف بودیم، من چندان نگران افرادی که این تفکر را نشر می‌دهند نبودم زیرا هر فردی می‌تواند برای سلامت خود تصمیم بگیرد، اما مشکل اصلی این است چنانچه من واکسن نزنم دیگران نیز آسیب می‌بینند. به نظرم در اینجا مدعی‌العموم باید ورود کرده و باکسانی که این حرف‌ها را اشاعه می‌دهند برخورد کند زیرا اینجا دیگر صحبت ضرر شخصی نیست. موضوع واکسن مثل مصرف غذای ناسالم نیست که فردی بگوید به کسی مربوط نیست که من غذای چرب و پرکالری بخورم یا رژیم کم‌تحرک بگیرم و به سبب این موارد دچار بیماری قلبی شوم، حال بماند که چنین رفتاری کاملاهم شخصی نیست و درنهایت بیمه باید خسارت این فرد را بدهد اما در اینجا گرچه سلامت سایر افراد جامعه مستقیمابه مخاطره نمی‌افتد، اما واکسن نزدن علاوه بر آسیب مستقیم به خود فرد، سلامت جامعه را نیز با خطر مواجه می‌کند. چنانچه افراد ضد واکسن دلیل موجهی دارند، دلایلشان شنیده شود و اگر دلیل موجهی ندارند برخورد قاطع با آن‌ها صورت بگیرد. همچنین گاهی برخی افراد تریبون دار اما فاقد دانش کافی، اظهارنظرهایی می‌کنند که واقعا جای تأسف دارد. به‌عنوان‌مثال زمانی که یک هنرمند راجع به مسائل پزشکی صحبت می‌کند و صحبت از غلط بودن تعطیلی سینما و سایر فعالیت‌ها می‌کند، واقعا باید هم برای او و هم برای رسانه‌ای که حرف یک آدم غیرمسئول و غیر متعهد را منتشر می‌کند متأسف باشیم. وقتی‌که علمای جامعه صحبت نکنند و راه ارتباطی و تریبون مناسبی نداشته باشند، می‌بینید مثلایک فیلمساز به خود جرئت می‌دهد و راجع به‌سلامت نظر می‌دهد و رسانه‌ای هم آن را پخش می‌کند. 
به همین دلیل من معتقد هستم در مسائلی که صحبت جان مردم در میان است نباید تعلل کرد و حتماباید مدعی‌العموم و دادستانی به چنین قضایایی ورود کنند. »  
 منافع واکسن از عوارض احتمالی آن بیشتر است
یونسیان با اشاره به این‌که هیچ ماده‌ای عاری از خطر نیست، اظهارنظر در خصوص عوارض ناشی از واکسن‌های ساخته‌شده در کشورهای مختلف را تنها از طریق روش آماری ممکن می‌داند و می‌گوید: « پاراسلسوس دانشمند اتریشی قرن ۱۶ و پدر علم سم‌شناسی معتقد  است هیچ ماده‌ای عاری از سمیت نیست و «دوز» تعیین‌کننده سمیت است. چنانچه فردی روزی ۲۰ لیتر آب بنوشد مطمئن باشید مسمومیت به آب پیداکرده و درنهایت می‌میرد. یا اکسیژن را که تضمین‌کننده حیات است اگر بیش‌ازحد به فردی بدهید، مسمویت به اکسیژن پیدا می‌کند و عوارض جدی‌ای برایش ایجاد می‌شود.  بنابراین دو نکته را حتما باید مدنظر داشته باشیم: اول: فواید در برابر مضرات و دوم: میزان مصرف. تنها دارویی که بی‌اثر است 
در صورت مصرف زیاد فاقد مسمومیت خواهد بود؛ اما مطمئن باشید هر دارویی که اثر داشته باشد، دوز بالای آن مسمومیت ایجاد می‌کند. گاهی برخی افراد مدعی طب سنتی می‌گویند که ترکیبات گیاهی حتی چنانچه اثر هم نداشته باشند ضرر ندارند. این‌یک ادعای بی‌پایه و اساس است. هر چیزی که بخواهد تأثیراتی داشته باشد، در صورت مصرف بیش‌ازحد و یا نابه‌جا مضراتی نیز خواهد داشت. مهم‌ترین نکته‌این است که با یک نگاه علمی و آگاهانه منافع و مضرات را در نظر بگیریم.  نکته دیگر که بسیار مهم است و مردم به‌اندازه کافی به آن توجه نمی‌کنند این است که اگر من ماده‌ای استفاده کردم و عارضه‌ای ایجاد شد، چگونه می‌توان مشخص کرد که آن عارضه مربوط به ماده مصرف‌شده بوده است؟ فرض کنید فردی امروز صبحانه نان و پنیر بخورد و بعدازظهر سکته کند، آیا کسی می‌تواند بگوید نان و پنیری که خوردی باعث سکته شده است؟ ما فقط با یک روش آماری می‌توانیم جواب این پرسش را بدهیم. یعنی کسانی که این کار را کردند به‌طور متوسط چند درصدشان این عارضه را تجربه کردند و کسانی که این کار را نکردند چند درصد. مطالعاتی که تابه‌حال در کشورهای مختلف بر روی تمام واکسن‌ها انجام‌شده است افزایش عارضه جدی نسبت به جمعیت عمومی را نشان نداده‌اند. این‌که گفته می‌شود یک نفر واکسن زد و به‌عنوان‌مثال غش کرد یا حتی فوت کرد، باید گفت اصولادرصدی از افراد جامعه هر پیامدی اعم از سکته، فوت و غیره را طی مدت مشخصی تجربه می‌کنند. چنانچه به ۱۰ هزار نفر سالمند واکسن را تزریق کنید و دو ماه بعد به سراغشان بروید ممکن است چند نفر از این افراد فوت کرده باشند و این طبیعی است و الزامانمی‌تواند به واکسن مرتبط باشد. لذا هر عارضه‌ای که در مصرف‌کننده یک دارو یا واکسن می‌بینید نمی‌توانید آن را به دارو یا واکسن مربوطه منتسب کنید و باید ببینید درصد افرادی که آن دارو و واکسن را دریافت کرده و پیامدی مثل مرگ را تجربه کرده‌اند بیشتر از افراد عادی جامعه بوده‌اند یا خیر. چنانچه بیشتر نبود، این عارضه را به مصرف آن دارو یا واکسن منتسب نمی‌کنیم. تازه، چنانچه ثابت شد دریافت واکسن یا دارو عوارضی فراتر از حد مورد انتظار دارد، باید برویم سراغ این‌که آیا کفه ترازوی منافع بیشتر از مضرات است یا خیر.  به‌عنوان‌مثال اگر مشاهده شد به درصدی از افراد در اثر دریافت واکسن شوک دست می‌دهد، درصدی عوارض جدی مثل کهیر دارند و درصدی دچار مرگ می‌شوند، باید ببینیم کفه ترازو به شکل واضحی به سمت منافع است یا مضرات. یعنی چنانچه مثلاتعدادی از ۲۰ هزارنفری که واکسن زدند مبتلابه عوارضی شوند و حتی فوت کنند و تعداد این عوارض و یا حتی فوت، بیش‌ازحد مورد انتظار هم باشد، باید دید اگر این تعداد واکسن نمی‌زدند چند نفرشان فوت می‌کردند یا مبتلابه فرم بسیار شدید بیماری می‌شدند و حال که واکسن زده‌اند این میزان‌چه قدر بوده است. اگر عوارض بیشتر از فواید باشد قطعاآن واکسن مورداستفاده قرار نمی‌گیرد. حتی اگر عوارض بیشتر نباشد اما منافع نیز به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بیشتر از  عوارض نباشد باز ما احتیاط می‌کنیم و چنین واکسنی را تجویز نمی‌کنیم. هنر تصمیم‌گیری یک مدیر بهداشتی زمانی مشخص می‌شود که در شرایطی که هر دو طرف معادله عوارض دارند تصمیم درست را بگیرد وگرنه اتخاذ تصمیم در شرایطی که یک دارو یا واکسن فقط فایده داشته باشد و عاری از هر نوع عوارضی باشد، تصمیم‌گیری و مدیریت شرایط کار ساده‌ای می‌شود، ولی متأسفانه در دنیای واقعیت هرگز با چنین حالتی مواجه نیستیم. نکته‌ای که در مورد واکسن‌های تأيید شده کرونا وجود دارد این است که ما هنوز در مطالعات مربوط به این واکسن‌ها ندیده‌ایم عوارض جدی (غیر از تب یا درد مختصر محل تزریق) بیشتر از حد انتظار باشدو ثانیامنافع واکسن آن‌قدر فراتر از این عوارض است که اصلا تردیدی در مورداستفاده از واکسن باقی نمی‌ماند.» 
 واکسن، یک ضرورت است
این استاد دانشگاه، واکسیناسیون کووید ۱۹ را با توجه به مرگ‌ومیر و عوارض ناشی از بیماری، فارغ از این‌که طول مدت اثربخشی آنچه میزان باشد، یک ضرورت دانسته و بیان می‌کند: «مطالعات انجام‌شده روی واکسن‌های ساخته‌شده برای کرونا نشان داده‌اند آن‌ها حداقل تا چندین ماه تأثیر دارند و هزینه‌ای که ما اکنون برای بیماری پرداخت می‌کنیم اصلاقابل‌مقایسه با هزینه‌های تولید و استفاده از واکسن نیست. فردی که امروز در معرض خطر ابتلا به کرونا و مرگ از آن قرار دارد را باید همین امروز مورد محافظت قرار دهیم، فارغ از این‌که آیا این محافظت مادام‌العمر‌است یا یکسال دیگر باید واکسن را تکرار کند. البته برای اتخاذ این تصمیم باید به هزینه‌ای که برای محافظت این فرد می‌پردازیم نیز توجه کنیم. حتی هزینه گران‌ترین واکسن‌های تولیدشده برای پیشگیری از کرونا به‌اندازه هزینه یک روز بستری در آی سی یو نیست.»