گروه اجتماعی
زمزمه آغاز موج پنجم کرونا به گوش می‌رسد. سویه هندی موسوم به «دلتا» در حال تصرف شهرهای کشور است؛ ویروسی که از دوماه پیش وزارت بهداشت در مورد ورود آن به کشور هشدارهای لازم را داده بود و حالا از رگ کردن به ما نزدیک‌تر است. ۹۱ شهر کشور در وضعیت قرمز قرارگرفته‌اند. گونه «دلتا» پیش‌ازاین از استان‌های جنوبی و جنوب شرقی کشور به سمت  استان‌های مرکزی پیشروی داشته و تا مشهد و تهران هم رسیده است. گونه جهش‌یافته‌ای که نسبت به دیگر انواع کرونا قدرت سرایت‌پذیری بیشتری دارد. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است ویروس نوع دلتا هم مسری‌تر است و هم افراد آسیب‌پذیر را انتخاب می‌کند. درست در هنگامی‌که گونه انگلیسی کرونا گرفتارمان کرده بود، سویه هندی این ویروس در کشور هند، با قتل‌عام گسترده، فاجعه‌ای انسانی را رقم زد و از همان زمان، ورود این واریانت به ایران قابل پیش‌بینی بود و ۱۵ اردیبهشت‌ماه، وزیر بهداشت شناسایی ۳۸ مورد مبتلا و مشکوک به ویروس جهش‌یافته آفریقایی و ۱۳ مورد ابتلا به ویروس جهش‌یافته هندی در کشور را اعلام کرد و گفت که مواردی از این دو ویروس در هرمزگان، قم و آذربایجان‌غربی مشاهده شده است که همگی این افراد در قرنطینه قرارگرفته‌اند. نمکی این نکته را هم اضافه کرد که «اگر این بار به دام ویروس هندی یا هیبرید کالیفرنیایی-هندی یا آفریقای جنوبی بیفتیم، نمی‌توانم بر تاب‌آوری این نظام سلامتی قسم بخورم که این‌همه در ۱۵ ماه گذشته ایستادگی کرده است.»بالاخره چهارم خردادماه به‌صورت رسمی اعلام شد که ۱۷مبتلا به ویروس کرونای هندی در جنوب ایران شناسایی شده است. سعید نمکی سعی کرد در توصیف این واریانت، واژه«چموش» را به کار ببرد. وزیر بهداشت و درمان گفته بود که این ویروس، خطرناک‌تر از مورد مشابه انگلیسی است و راه ورود کرونای هندی از جنوب ایران است و حالا بیشترین نگرانی‌ها مربوط به سیستان و بلوچستان است و نماینده چابهار در مجلس تأکید کرده فاجعه‌ای انسانی در حال رخ دادن است. میزان بالای ابتلا به کرونا در این منطقه با اعتراض نماینده زاهدان در مجلس روبه‌رو شده و در همین حال، مقام‌های وزارت بهداشت از حضور تیم «واکنش سریع» در زاهدان خبر داده‌اند. همزمان در استان بوشهر از ۱۰ شهرستان، ۹ شهر وضعیت قرمز را سپری می‌کنند و مقام‌های هرمزگان نیز وضعیت شیوع کرونا در این استان را «فوق بحرانی» خوانده‌اند. 
 میزان موارد سرپایی و بستری در سیستان و بلوچستان فراتر از متوسط کشوری
به نظر می‌رسد گونه هندی در آستانه تبدیل‌شدن به ویروس غالب در کشور است و در استان‌های جنوبی کشور ازجمله بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، کرمان و یزد شاهد افزایش روند بیماری هستیم و محمد هاشمی شهری، رئیس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، به خبرگزاری ایرنا گفته که از میان دو هزار و ۳۰۰ تست کرونا در مراکز غربالگری حدود
 ۳۹ درصد مثبت بوده است و شمار مبتلایان در استان به بیش از ۵۸ هزار نفر رسیده و با فوت ۱۶ نفر دیگر، شمار جان‌باختگان هم به هزار و ۶۲۵ نفر رسید.او تأکید کرده که وضعیت کرونا در سیستان و بلوچستان همچنان «فوق بحرانی» است و شهرهای زاهدان، چابهار، ایرانشهر و زابل قرمز  هستند.
بر اساس اظهارات کارشناسان و مقام‌های بهداشت و درمان ایران، موج پنجم شیوع کرونا از دو استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان آغازشده و در پی آن، استان‌های فارس، یزد، کرمان و اصفهان نیز درگیر شده‌اند. ابراهیم سلمانی، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی یزد، از ادامه روند صعودی ابتلا به کرونا خبر داده و افزوده که ۴۹۰ بیمار بستری هستند که ۹۶ نفر به دلیل وخامت حالشان در بخش مراقبت‌های ویژه  حضور دارند. عبدالرضا قاسم پور، جانشین رئیس ستاد استانی کرونا در فارس نیز از دو برابر شدن تعداد مبتلایان و جان‌باختگان در این استان سخن گفته است اما دراین‌بین وضعیت سیستان و بلوچستان نگران‌کننده‌تر است. ویروس‌های جهش‌یافته جدید و رعایت نشدن شیوه‌نامه‌های بهداشتی به‌عنوان دلایل سه‌برابر شدن ویروس کرونا در این استان ذکر می‌شود. با ورود ویروس نوع دلتا از جنوب و شرق ایران، وضعیت اکثر شهر‌های این استان قرمز شده است. ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت، روز پنج‌شنبه در سفر به زاهدان بیان کرده که میزان موارد سرپایی و بستری کرونا در استان سیستان و بلوچستان از متوسط کشوری فراتر رفته است.
حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، با اشاره به این‌که در موج جدید، موارد مثبت کرونا در استان سیستان و بلوچستان سه تا چهار برابر شده است، گفته عامل اصلی به وجود آمدن این بحران سوء مدیریت است و خواستار آن شده که این استان یک هفته تعطیل شود.
او در گفت‌وگو با خبرآنلاین ضمن تأکید بر پیش‌بینی‌ها در مورد خطر ورود دلتا ویروس به شرق ایران و از آنجا به کل کشور خاطرنشان کرده «در نامه‌ای به رئیس‌جمهور هشدار دادم و خواستم مرزها را ببندند. رئیس‌جمهور، ما را به وزیر بهداشت و وزیر کشور ارجاع دادند اما متأسفانه وزارت کشور نتوانست محدودیت‌های جدی در سیستان و بلوچستان ایجاد کند و همین موضوع باعث شد که دلتاویروس وارد سیستان و بلوچستان شود. همه این‌ها به خاطر سوء مدیریت است.»همزمان، وضعیت در استان هرمزگان نیز  بحرانی توصیف شده است.علی رئوفی، معاون استاندار هرمزگان گفته که وضعیت شیوع کرونا در هرمزگان «حاد و بحرانی» است.به گفته او، «دانشگاه علوم پزشکی استان با محدودیت‌های شدید منابع مالی و به‌سختی امور مربوط به بیماری کرونا را پیش می‌برند.» 
 تکرار سناریوی واریانت انگلیسی با دلتای هندی
طی روزهای گذشته شیوع کرونا در برخی دیگر از استان‌های ایران ازجمله تهران و ایلام نیز افزایش یافته است و علیرضا زالی، فرمانده عملیات ستاد مقابله با کرونای استان تهران اعلام کرده دو شهر دماوند و فیروزکوه در استان تهران در وضعیت قرمز قرار دارند و گونه هندی خود را به پایتخت هم رسانده است. معاون درمان ستاد کرونای استان تهران از آغاز موج پنجم کرونا در کشور خبر داده و اکنون تهران به قرمز تغییر رنگ داده است.
در حال حاضر بیمارستان‌های تهران چهار هزار و۴۰۰ بیمار مرتبط با ویروس کرونا را در خود جای‌داده‌اند. در اغلب کشورهای جهان با افزایش موارد ابتلا به سویه دلتای کرونا، محدودیت‌های شدیدتری برای مقابله با شیوع این ویروس اعمال کرده‌اند، ما نیز باتوجه به روند افزایشی در موارد سرپایی مثبت کرونا باید هشدارها را جدی بگیریم تا سناریوی واریانت انگلیسی این بار با کرونای دلتای هندی تکرار نشود. تجربه تلخ موج چهارم با تدابیر اشتباه سبب شد که واریانت انگلیسی به وسعت ایران گسترش پیدا کند و این اتفاق درباره واریانت هندی نیز در حال وقوع است.
   کمبود تست در سیستان و بلوچستان/ وضعیت نامطلوب زیرساخت‌های سلامت در این استان
مبارزه با کرونا و گونه‌های جهش‌یافته آن، در گرو پیاده‌سازی استراتژی جامع است و نمی‌توان در جریان مقابله با این ویروس صرفا به یک ابزار متکی بود و شاید به دلیل عدم رعایت همین موضوع، سیاست‌ها و تصمیمات ما در این حوزه اغلب به شکست منتهی می‌شود  و البته کمبود امکانات و تست‌های تشخیصی هم در این امر دخیل است. این روزها از سیستان و بلوچستان خبر می‌رسد که وضعیت زیرساخت‌های سلامت استان مطلوب نیست و بیمارستان ایرانمهر سراوان در حد اورژانس و خدمات کلینیکی فعال است و به گفته استاندار سیستان و بلوچستان، ۱۰ شهرستان در این استان بیمارستان ندارد و بعضا نیاز است فرد برای درمان و رسیدن به بیمارستان بیش‌از ۱۰۰ کیلومتر را طی کند که همین امر موجب شده بیماران به علت بُعد مسافت در شرایط بدحال به بیمارستان مراجعه ‌کنند. احمدعلی موهبتی، اگرچه می‌گوید که تعداد تخت‌های بیمارستانی سیستان و بلوچستان در سال‌های اخیر افزایش‌یافته اما تأکید می‌کند که این میزان متناسب نیست و ازنظر اعتباری، امکانات و تجهیزات، شرایط استاندارد را نداریم و حتما اشکالاتی هم وجود دارد. استاندار سیستان و بلوچستان عنوان می‌کند که در جنوب این استان از جاسک تا راسک با یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمعیت تنها یک بیمارستان با حداقل امکانات داریم که اگر بخواهیم وارد آمار و ارقام شویم به لحاظ تخت بیمارستان سه‌دهم درصد هم نمی‌شود. تشخیص و شناسایی مبتلایان و قرنطینه آن‌ها از مهم‌ترین مواردی است که می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند اما کمبود کیت تست هم در سیستان و بلوچستان عمده‌ترین مشکل حال حاضر است. «سینا قنبرپور» روزنامه‌نگار در حساب کاربری خود در توییتر نوشته: «در سراوان فقط یک آزمایشگاه این کار را انجام می‌دهد و الان مراجعه از سوران و دیگر مناطق اطراف موجب تراکم و تأخیر در پاسخ‌دهی شده است. لطفا تست پی سی آر فراهم کنید.»
مسعود یونسیان، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با «رسالت» در باب اهمیت تست تشخیصی، بر پیاده‌سازی استراتژی جامع مبارزه با کرونا تأکید دارد که از سوی مجامع بین‌المللی توصیه‌شده و سپس می‌گوید: «تا همین مدتی قبل بسیاری تصور می‌کردند با زدن ماسک به‌تنهایی می‌توان معجزه کرد. درحالی‌که توصیه اول، رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی و داشتن تهویه در محیط‌های بسته است. اگر نمی‌شود از ورود به محیط‌های بسته اجتناب و فاصله فیزیکی را رعایت کرد، باید ماسک زد. درصورتی‌که بسیاری از مسئولان و مردم ما به‌اشتباه تصور می‌کنند ماسک می‌تواند تضمینی برای پیشگیری از ابتلا باشد، این را به حوزه تست‌های تشخیصی هم می‌توان تعمیم داد و این‌که صرفا اگر تمرکزمان بر تست تشخیصی هم باشد، باعث شکست‌مان خواهد بود و مجموعه اقدامات را باید در کنارهم انجام داد. بنابراین تست تشخیصی هنگامی ارزشمند خواهد بود که بلافاصله موارد تماس یافته با فردی که مثبت شده را شناسایی کنیم، وگرنه اگر تست تشخیصی بگذاریم و افراد آلوده‌شده را پیدا کنیم اما افرادی که با این فرد در تماس بوده‌اند را ردیابی نکنیم، عملا این تست تشخیصی کمکی به کنترل اپیدمی نمی‌کند و اگرچه به شناسایی بیمار منجر خواهد شد ولی چون درمان اختصاصی و نگهدارنده نداریم، اغلب بیماران نیازی ندارند تا به پزشک و بیمارستان مراجعه کنند و همان خدماتی که در منزل دریافت می‌کنند کافی است. لذا اگر تست تشخیصی همراه با استراتژی برای ردیابی با افراد تماس یافته و تست گرفتن از آن‌ها باشد، می‌تواند ارزشمند باشد. در کنار این مسئله باید حتما سیاست‌های پیشگیری از حضور در فضاهای سربسته و جلوگیری از حضور در تجمعات و بستن مراکز عمومی را در دستور کار داشته باشیم و به تسریع واکسیناسیون هم توجه کنیم. تاکنون همان درصد کمی هم که در کشور ما واکسن دریافت کرده‌اند، افراد سالمند هستند و ما انتظار داریم سهم قابل‌ملاحظه‌ای از بستری‌ها و بیماری‌های شدید که در سالمندان اتفاق می‌افتد، کاهش پیدا کند. اگر استانی مثل سیستان و بلوچستان واکسن کمتری دریافت کرده باشد، طبیعتا این عارضه را خواهیم دید ولی ملاک ما اعداد و ارقام است و صف تشکیل شدن یا نشدن در سیستان و بلوچستان برای واکسن، الزاما به معنای استقبال یا عدم استقبال نیست، ممکن است در یک‌جایی تعداد ایستگاه‌هایی که می‌خواهند واکسن تزریق کنند کم باشد، درنتیجه صف تشکیل شود و در یک‌جایی ممکن است تعداد ایستگاه‌ها زیاد باشد و صف تشکیل نشود. ما انتظار داریم که مسئولان به‌صورت شفاف این آمارها را اعلام کنند.»
یونسیان در پاسخ به این پرسش که چرا گونه‌های جهش‌یافته از استان‌های جنوبی ما شعله‌ور شده، می‌گوید: «ما باید حواسمان باشد که اگر در استان سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر این اتفاق رخ‌داده، به معنای این نیست که در سایر نقاط شاهد این امر نخواهیم بود، اما به هرشکل احتمال شعله‌ور شدن از نقاط جنوبی به این دلیل است که احتمالا محل ورود از این استان‌هاست و متأسفانه سایر استان‌ها نیز مصون نیستند و آن‌ها هم احتمالا همین سیر را طی خواهند کرد. این را هم بارها مورد تأکید قرار داده‌ایم که ما پوشش مناسبی از جهت توالی یابی ژنومی ویروس‌ها که نشان بدهد از چه واریانتی هستند نداریم، بنابراین مجبوریم اطلاعاتی را براساس حدس و گمان بیان کنیم.»
 تسریع در واکسیناسیون با توجه به پیشروی گونه هندی
استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در‌خصوص ایجاد خلل در برنامه واکسیناسیون با ورود گونه هندی می‌گوید:« ما در دنیای پزشکی هیچ‌گاه صفر و صد و سیاه‌وسفید نداریم، یکسری اقدامات هست که هرچقدر این اقدامات بیشتر انجام شود آن معضل کوچک‌تر خواهد بود. به‌عنوان‌مثال انگلستان یکی از پوشش‌های بالای واکسیناسیون در دنیا را به خود اختصاص داده و شاهد افزایش موارد مبتلایان است اما به‌هیچ‌وجه این افزایش قابل‌مقایسه با موج قبلی نیست، به خاطر این‌که در فاصله بین این دو موج، درصد قابل‌ملاحظه‌ای از شهروندانش را واکسینه کرده و از ابتدا هم کسی ادعا نکرده بود که واکسن همه را مصون می‌کند و هرکس چنین ادعایی کند پذیرفتنی نیست و اساسا مبتنی بر شواهد علمی هم نیست که یک واکسن برای همه پوشش ایجاد کند، ولی واقعیت این است که بعضی گونه‌ها مثل آنچه در آفریقای جنوبی تشخیص داده‌شده و یا گونه هندی که نگرانی ایجاد کرده و طبق آمار سازمان جهانی بهداشت در ۸۵ کشور دنیا به گونه غالب تبدیل‌شده، مقاومت بیشتری نسبت به واکسن دارند. یا به‌عبارت‌دیگر، واکسن روی این واریانت‌ها اثربخشی نسبتا پایین‌تری دارد و معنایش این است که اگر قبلا فکر می‌کردیم دو سوم جمعیتمان را چنانچه ایمن کنیم به ایمنی جمعی می‌رسیم، در حال حاضر افرادی که با این ویروس‌ها مواجه می‌شوند، ممکن است مصونیت پیدا نکنند و یا احتمال سرایت‌پذیری ویروس هندی یا دلتا خیلی بیشتر باشد، لذا دیگر نمی‌توانیم به این اصل پایبند باشیم که می‌گویند اگر دوسوم واکسن بزنند جلوی انتشار اپیدمی گرفته می‌شود، به همین علت باید درصد پوششمان را بالاتر هم ببریم. از طرفی همان‌طور که نسبت به ویروس چینی ممکن بود یک واکسن ۸۰ درصد پوشش ایجاد کند، برای گونه هندی ممکن است این میزان ۶۰ درصد باشد و بازهم به این دلیل باید واکسیناسیون را افزایش دهیم و این‌که کسی بگوید در این شرایط برنامه واکسیناسیون شکست‌خورده، حرف اشتباهی است. از سوی دیگر، عدم اطلاعات کافی از گونه ویروس و عدم اطلاعات کافی از فراوانی و پوشش واکسیناسیون، عدم‌حمایت مناسب و عدم رفتار مناسب مردم در رعایت توصیه‌های بهداشتی و بالاخره جهش یافتن ویروسی که هم سرایت‌پذیری بیشتری دارد و هم افرادی که واکسن زده‌اند مصونیت نسبتا پایین‌تری را دارند و ممکن است نسبت بیشتری از افراد در مقابل گونه دلتا مقاومت داشته باشند، باعث شده که در برخی استان‌ها و شهرهای ما، تعداد موارد جدید رو به افزایش گذاشته شود و انتظار داریم که متأسفانه سایر استان‌ها نیز همین موضوع را تجربه کنند. در این شرایط باید درصد واکسیناسیون‌مان را افزایش دهیم. ما چندین و چند اقدام باید انجام دهیم که یک مورد آن واکسن است.»
 بهترین کار، قرنطينه کردن است
علیرضا ناجی،رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی هم با شعله‌ور شدن واریانت هندی بر تسریع در روند واکسیناسیون تأکید کرده و به «رسالت» می‌گوید: «دلتای هندی وارد استان‌های جنوبی کشورمان شده و جلوی این مسئله را نگرفته‌اند و ویروس در حال چرخش است.  به‌غیراز آنکه یک ضعف عمومی در تمام کشور وجود دارد که تست‌های ما به‌اندازه کافی نیست ولی اصل موضوع این است که واریانت هندی واردشده و در حال چرخش است و در این موقعیت بهترین کار، قرنطينه‌کردن و بستن مراکز عمومی و سکون کامل در تمامی شهرها و انجام واکسیناسیون است که باید سرعت بگیرد، هرچند ما شنیده‌ایم مردم سیستان و بلوچستان خیلی علاقه‌ای به واکسن ندارند اما باید این موضوع کارشناسی شود که چرا مردم ما از این موضوع برگشته‌اند. درهرصورت انجام واکسیناسیون در این استان‌ها و شهرهایی که قرمز است یکی از راه‌هاست اما مهم‌ترین و عملی‌ترین اقدام، ایجاد سکون کامل است و افراد باید در خانه‌ها بمانند و نسخه تعطیلی اعمال شود و ازنظر معیشتی به مردم رسیدگی شده و تسهیلاتی در نظر بگیرند. در خبرها دیدم تعدادی از تبعه پاکستان مرز را به شکل غیرقانونی رد کرده بودند و اکثر این‌ها به کرونا هم مبتلا بوده‌اند. در پاکستان کرونای هندی به فراوانی یافت می‌شود و ما باید از ورود ویروس و انتشار آن از استان‌های قرمز به سایر مناطق جلوگیری کنیم. به نظر این‌طور می‌آید که گونه هندی در حال تبدیل‌شدن به گونه غالب است و شواهد هم این مسئله را نشان می‌دهد. ما حلقه انتقال ویروس را قطع نکردیم و انتشار آن را از گردش نینداختیم.در موج چهارم  به‌صورت ثابت، ۱۰ هزار مورد مثبت گزارش‌شده و این از چرخش ویروس حکایت دارد. اکنون بازهم این‌گونه جهش‌یافته خیز برداشته و ما پیک را حتما خواهیم داشت و در تمام دنیا نیز به همین شکل است، مگر انگلستان که واکسیناسیون بهتر و سریع‌تری دارد و بالای ۵۰ درصد را پوشش داده، پیک ندارد؟ اما موضوع آن است که فشار به بیمارستان‌های این کشور تحمیل نمی‌شود و تعداد بیماران بدحال تا به این حد زیاد نمی‌شود و موضوع دیگر مربوط به مرگ‌ومیر‌است که بالا نیست و با واکسیناسیون بیماری را کنترل کرده‌اند، اما در کشور ما نه پوشش واکسیناسیون کافی بوده و نه کنترل‌های لازم اعمال‌شده و همچنان به فکر ایمنی گله‌ای هستند. وقتی می‌دانیم که گونه هندی وارد شده باید با مسدود کردن استان‌های قرمز، سکون ایجاد شود اما می‌بینیم در همین استان‌های جنوبی که قرمز هستند، کنسرت برگزار می‌شود و این نقض غرض در حوزه کووید ۱۹ است.  درهر کشوری که دلتا واردشده این خیز را می‌دهد ولی از آن‌طرف میزان مرگ‌ومیر هر یک‌میلیون در کشور روسیه را در نظر بگیرید با انگلستان که در روسیه بسیار بالاست و در انگلستان بسیار پایین است و تفاوت در میزان واکسیناسیون است و حتی روسیه قانونی گذاشته مبنی براین‌که واکسیناسیون را اجباری کند و برای افرادی که واکسن نزنند محدودیت‌های اجتماعی ایجاد می‌کند و بعد به دنبال کنترل‌های غیردرمانی افرادی است که شناسایی‌شده‌اند. واکسیناسیون سهم بسیار زیادی در کنترل اپیدمی داشته و درمان سهم کمتری دارد و در این کشورها کنترل غیردرمانی هم بسیار اهمیت دارد و روسیه به اجرای قوانین کنترلی و محدودیت‌های اجتماعی روی آورده است. ما هم باید این موارد را در نظر داشته باشیم و حتی واکسیناسیون را اجباری کنیم اما هنوز واکسن به آن میزانی نداریم که اثرگذار باشد. واکسن پاستور که خیلی به آن امیدوار هستیم پیش از انجام ترایال و اعلام نتیجه، مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده اما تولید آن در مهرماه است.»ناجی درباره تأثیرات گونه هندی و ایجاد خلل در برنامه واکسیناسیون می‌گوید: «اوایل این بحث در مورد واکسن مطرح بود که از بیماری علامت‌دار جلوگیری می‌کند، اما در حال حاضر واریانت ها از بُعد انتقال بسیار زیاد است و به‌یکباره جامعه تحت تأثیر قرارگرفته و بیمارستان‌ها نیز تحت‌فشارند و همان سناریوی پیک چهارم که خانوادگی بود درحال حاضر در پیک پنجم هم قابل‌مشاهده است و واریانت هندی این کار را می‌کند، چون میزان تکثیرش فراوان است و میزان ویروس زیادی تولید می‌کند و خانواده‌ها از یکدیگر می‌گیرند و بالطبع سرعت انتقالش بسیار بالاتر از واریانت انگلیسی آلفاست و نکته دیگر مقاومت نسبت به سیستم ایمنی است؛ درواقع ایمنی گریز است. در این وضعیت که ما واکسیناسیون خوبی هم انجام نداده‌ایم، این ایمنی‌گریزی به وجود می‌آید و حتی ممکن است این مسئله به همراه گردش زیاد منجر به شکل‌گیری گونه‌ای شود که واکسن را تا حد زیادی از کار می‌اندازد. بنابراین این بحث مطرح است که شاید بهتر باشد کارایی واکسن را به سمت واکسن‌هایی ببریم که علیه این واریانت ها فعال هستند تا برگردیم به همان خانه اول خودمان و نگذاریم بیماری علامت‌دار به وجود بیاید. وقتی ویروس مدام جهش می‌یابد، شانس انتقال را هم بیشتر می‌کند و این می‌تواند روی برنامه واکسیناسیون ما اثر بگذارد و سیستم بهداشتی را تحت‌فشار قرار بدهد و اگر ما به واکسن دسترسی نداریم باید محدودیت و تقویت بهداشت اجتماعی و ایجاد سکون را تقویت کنیم.»