گروه اجتماعی- مریم رمضانی 
واکسن ساخت مشترک کوبا و ایران، نخستین واکسن نوترکیب کنژوگه در جهان است که اثربخشی آن بر روی تحریک سیستم ایمنی بدن در مطالعات مختلف به اثبات رسیده و بعد از تکمیل مدارک، مجوز مصرف اضطراری را اخذ خواهد کرد و آن‌طور که وزیر بهداشت گفته است، «واکسن انگلیسی آسترازنکا روی گونه آفریقای جنوبی و برزیلی ۱۱ درصد اثر دارد و ما و کوبایی‌ها بررسی کردیم و دیدیم واکسن پاستور ۶۲ درصد اثر می‌کند یعنی نزدیک ۶ برابر واکسن آسترازنکا روی این‌گونه‌ها اثربخش است.» 
واکسن تولیدشده در موسسه پاستور به عنوان نخستین واکسن با دوز یادآور در جهان شناخته می‌شود، این دوز یادآور، هم منجر به افزایش ایمنی‌زایی شده و هم باعث می‌شود که ایمنی در مدت زمان بیشتری در بدن باقی بماند. البته دوز یادآور بین یک تا ۹ ماه بعد از تزریق می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد این درحالی است که شرکت‌های سازنده واکسن کرونا در جهان، هنوز به ساخت دوز یادآور این واکسن فکر نکرده‌اند و اکنون به تازگی قصد حرکت در این مسیر را دارند، حال‌آنکه در ایران این اقدام از هشت ماه پیش آغاز شده و حالا واکسن پاستور، اولین واکسنی است که دوز یادآور آن طراحی و برای عرضه آماده شده و قرار است، تا چند ماه بعد از تزریق واکسن کووید، تزریق دوز یادآور یا بوستر، سطح ایمنی را حفظ کند، بر همین اساس به گفته، دکتر علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور ایران، در پنج استان دو دوز واکسن تزریق می‌شود و در دو استان علاوه بر دو دوز واکسن، یک دوز یادآور هم داریم که یک ماه بعد از اتمام واکسیناسیون در دو استان زنجان و یزد تزریق می‌شود. این واکسن در کارآزمایی مرحله اول و دوم نشان داده که در عین مؤثر بودن عوارض بسیار کمی دارد چراکه از کل پروتئین‌های ویروس استفاده نمی‌کند و در عین کارآیی ، بسیار کم عارضه است. 
 تولید داخلی؛ اقدامی عاقلانه و دوراندیشانه
به‌هرروی، دستاوردهای ما در اوج تحریم‌های ظالمانه، در حوزه ساخت و تولید واکسن بسیار قابل‌توجه است، اگرچه چند روز پیش تحریم واکسن توسط آمریکایی‌ها برداشته‌شده اما به بیان وزیر بهداشت، «تا چند روز قبل کسی باورش نمی‌شد ما در واکسن تحریم هستیم و برخی بلندگوهای داخلی در این شیپور می‌دمیدند که دولت واکسن نمی‌آورد. ایران در اوج تحریم‌ها و زمانی که برای فروپاشی و ماندنش در گرداب کرونا برنامه‌ریزی کرده بودید، اعلام کرده ششمین یا هفتمین کشور واکسن‌ساز است، آن هم نه با یک پلتفرم، بلکه با چندین پلتفرم این کار را می‌کند.» بر همین اساس، تصمیم و حمایت از ساخت واکسن در داخل کشور، اقدامی عاقلانه و دوراندیشانه بود، آن هم در آشفته‌بازاری که انحصار و نابرابری، اصل سلامت را به حاشیه برد. 
 کوواکس، ناکام در توزیع واکسن
به اذعان مقامات بهداشت و درمان کشورمان اکنون بیش از ۸۰ درصد واکسن‌های دنیا را ۶ کشور تزریق کرده‌اند و آمریکا و اروپا، ۲۰۰ میلیون دوز  واکسن در حال انقضا دارند. ایران مسیرهای مختلفی را پیموده تا بتواند به واکسن دست یابد. از تولید داخلی و تولید مشترک تا واردات که در امر واردات، دقت نظر لازم اعمال‌شده برای آنکه بتوانیم از منابع معتبر و مطمئن این محصول استراتژیک را خریداری کنیم؛ واکسن‌هایی که دارای ایمنی زایی و اثربخشی لازم‌اند. به همین علت، واکسن‌های «فایزر» و «مدرنا»از سبد واردات کنار گذاشته شدند اما موانع گسترده‌ای پیش روی ماست و اگر در مسیر تولید قدم نمی‌گذاشتیم، امروز با وضعیت به مراتب نگران‌کننده‌ای مواجه بودیم. با توجه به آنکه جنگی ناعادلانه میان کشورهای ثروتمند و فقیر برای دریافت واکسن کرونا در پشت و روی صحنه جهان در جریان است و بارها این نکته را یادآوری کرده‌ایم که بسیاری از کشورهای فقیر و درحال‌توسعه، حتی از دسترسی به یک دوز واکسن هم ناکام مانده‌اند و اکنون با گذشت یک سال از درخواست جهانی برای توزیع عادلانه واکسن، واقعیتی تلخ در پیش روی همگان قرار گرفته، اینکه انحصاری عجیب در تهیه و توزیع عادلانه واکسن حاکم است و ابتکار واکسن جهانی موسوم به کوواکس نیز نتوانسته مشکل توزیع را حل کند و واکسنی را به دست کشورهای فقیرتر برساند. از همین رو برخی کشورها به دنبال تولید داخلی‌اند و برخی دیگر نمی‌توانند کاری جز صبر انجام دهند و این مسئله برای کشورهایی که توان تولید را در خود احساس نمی‌کنند، مبارزه با همه‌گیری کرونا را دشوارتر می‌سازد و این برای همه جهان نگران‌کننده است. 
واکسن‌سازان جهان، عهد و پیمان‌های خود را آشکارا نقض کرده‌اند و کشور ما نیز قول‌های بسیاری را در این رابطه شنیده و قراردادهای متعددی با شرکت‌های مختلف منعقد کرده، اما تولیدکنندگان واکسن کرونا در جهان عهدشکنی کرده و به تعهداتشان در این حوزه عمل نکرده‌اند. به طوری که به گفته مسئولان بهداشت و درمان کشور، ضریب تحقق تأمین واکسن برخی ماه‌ها ۱۰ درصد بوده و برخی ماه‌ها نیز ۲۰ درصد از وعده‌های تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان واکسن کرونا محقق شده است. 
 بدعهدی کشورها در ارسال محموله واکسن
بخش زیادی از سهم ما از سبد کوواکس هم که بهای آن را پیش‌تر پرداخت کرده‌ایم، ارسال نشده و به رغم انعقاد قرارداد ارسال ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن از مجموعه کوواکس و اعلام این وعده که ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دوز را بهار امسال به کشورمان وارد می‌کنند، تاکنون ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار دوز به کشورمان وارد شده که رقم بسیاری ناچیزی بوده و حکایت از بدعهدی کشورهای تولیدکننده واکسن دارد و روسیه، چین و هند هم به قول‌های خود وفا نکرده‌اند و محموله‌های ارسالی این کشورها با میزان تعهداتشان همخوانی ندارد. 
چین وعده داده بود، ۱۰ میلیون دوز واکسن کرونا را تا پایان بهار به ایران تحویل دهد و آن‌طور که خبرگزاری ایسنا گزارش داده،« ۶۰ درصد وعده این کشور محقق شده و تاکنون س۳ میلیون و ۶۵۰ هزار دوز واکسن چینی به ایران آمده است. کشور روسیه هم در قرارداد اولیه خود با ایران قول ارسال ۲ میلیون دوز واکسن را داده بود و در قراردادی دیگر نیز فروش واکسن اسپوتنیک تا سقف ۶۰ میلیون دوز را متعهد شده بود که این کشور نیز تاکنون تنها  ۹۲۰ هزار دوز واکسن به کشورمان ارسال کرده است. هندی‌ها نیز قول ارسال ۲ میلیون دوز واکسن کوواکس را به ایران داده بودند؛ قولی که بعد از تحویل ۱۲۵هزار دوز از این واکسن، زیر پا گذاشته شد و به دلیل شیوع گسترده کرونا در هند، دستگاه قضائی هند از ارسال محموله دوم واکسن هندی به ایران، جلوگیری کرد.»
به تازگی سازمان ملل متحد نیز در گزارشی به این موضوع اشاره و اعلام کرده: «۶ماه از آغاز واکسیناسیون کووید۱۹ در جهان می‌گذرد اما از مجموع واکسن‌های تزریق شده، ۴۴ درصد در کشورهای ثروتمند و تنها چهار دهم درصد در کشورهای فقیر استفاده شده است؛ به عبارت دیگر، دسترسی ثروتمندان به واکسن، ۱۱۰ برابر بیشتر بوده است.» و چه خوب که ما به این تبعیض و انحصار تن ندادیم و نسبت به تولید داخلی و تولید مشترک اقدام کردیم. 
در این بین، شرکت انستیتو پاستور ایران با سابقه ۱۰۰ ساله از شرکت‌های مهم و بزرگ خاورمیانه است که پروژه‌ای مشترک را با کوبا به سرانجام رسانده، کشوری که در صنعت تولید واکسن بسیار پیشرفته است و در سالیان قبل نیز تنها کشوری بوده که فناوری تولید واکسن را به ایران انتقال داده و از مصادیق بارز آن واکسن هپاتیت بی است. همکاری مشترک انستیتو پاستور ایران و کوبا در ساخت واکسن پنوموکوک یا واکسن ذات‌الریه کودکان نیز حائز اهمیت است. این واکسن یکی از پیچیده‌ترین واکسن‌های دنیا به شمار می‌رود که کمتر از پنج کشور در دنیا توان تولید آن را در اختیار دارند. 
این واکسن پس از گذراندن موفق فاز یک و دو، وارد فاز سوم کارآزمایی بالینی شده، تا پس از تأیید نهایی در انستیتو پاستور ایران نیز تولید و واکسیناسیون عمومی با آن آغاز شود و اکنون که در آستانه اخذ مجوز مصرف اضطراری است، می‌توان امیدوار بود که روند واکسیناسیون در ایران شتاب بگیرد. پیش‌تر دکتر احسان مصطفوی، مدیر پروژه فاز سوم کارآزمایی بالینی واکسن کرونای تولید مشترک ایران و کوبا، ضمن تشریح آخرین اخبار از فاز سوم تست انسانی این واکسن، گفته بود: لازمه واکسیناسیون عمومی این است که نتایج مطالعات انجام شده روی این واکسن که در اختیار سازمان غذا و دارو قرار می‌گیرد، توسط این سازمان و سایر مراجع ذیصلاح بررسی شده و اثربخشی و بی‌خطری واکسن تأیید شود. بعدازاینکه این سازمان بر اساس مستندات ارائه‌شده، واکسن را اثربخش و بی‌خطر تشخیص داد، واکسیناسیون عمومی با این واکسن آغاز خواهد شد. 
ما امروز در جایگاهی قرار گرفته‌ایم که تا همین چند وقت پیش، قابل‌تصور نبود و وقتی نخستین روز دی‌ماه سال گذشته، هیاهوی تولید واکسن در ایران بالا گرفت، بسیاری به تمسخر روی آوردند و با عینک بدبینی به این ماجرا نگریستند. 
حتی ۱۶۷ داروساز در نامه‌ای سرگشاده، مطالعات بالینی در ایران برای تولید واکسن کرونا را «در حد یک شوخی» خواندند و نوشتند: «با کدام جرئت ادعای تولید چنین واکسنی را داریم؟» در این نامه با اشاره به شروع واکسیناسیون ضدکرونا در بسیاری کشورها، از «بی‌برنامگی وحشتناک» در تأمین واکسن کرونا در ایران انتقاد شده بود. این داروسازان همچنین از اینکه افراد با تخصص‌های غیردارویی، نظر تخصصی دارویی می‌دهند، انتقاد کرده و برخی موضوعات مطرح‌شده در رسانه‌ها درباره تولید واکسن داخلی کرونا را «توهین به شعور علمی داروسازان و صرفاً بهانه‌ای برای عدم تأمین واکسن» توصیف کردند. 
این داروسازان شعار «تولید ملی واکسن» را نیز موجب شگفتی خواندند و نوشتند: «ما که قابلیت خرید چند فریزر برای انتقال و نگهداری واکسن را نداریم، تجهیزات تولید واکسن آن هم برای ۸۰ میلیون نفر را داریم؟»
آن‌ها با اشاره به اینکه «داروهای معمولی‌تر ازجمله ناپروکسن، ویتامین سی تزریقی، انسولین و… به‌عنوان کمبود در لیست داروهایمان است»، اضافه کردند در حالت خوش‌بینانه «سال دیگر همین موقع شاید چند میلیون واکسن داشته باشیم.»
پس‌ازآن، ۹ دی‌ماه، محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام، خبر از تولید واکسن توسط این ستاد داد و گفت: ظرف ٢هفته آینده آمادگی تولید ۱/۵ میلیون دوز واکسن را داریم و تولید ١٢میلیون دوز تا ۶ ماه آینده در دستور کار است و رئیس انستیتو پاستور نیز ۱۵بهمن‌ماه خبر از همکاری کوبا و ایران در تولید واکسن کرونا داد و گفت: «کوبا در دو دهه قبل با ما همکاری  تکنولوژی داشته و در حوزه انتقال تکنولوژی واکسن هپاتیت‌بی نیز همکاری داشتیم، کوبا اجازه نظارت بر آزمایش واکسن را به ما داد و برنامه زیر نظر ما پیش رفت که کمتر کشوری در دنیا اجازه چنین کاری را می‌دهد. تولید این واکسن در ایران و کوبا انجام می‌شود. از خرداد عرضه واکسن آغاز می‌شود و امیدواریم ماهانه۲ میلیون دوز واکسن توزیع کنیم.» 
 ویژگی واکسن پاستور
واکسن پاستور، نوترکیب است و به عنوان یکی از بهترین‌ها واکسن‌ها شناخته می‌شود وبر روی پروتئین دیگر سوار شده تا بتواند آنتی‌ژن‌های کووید را حمل کند. طراحی واکسن به‌گونه‌ای است که تاکنون و با توجه به نتایج فاز یک و دو بالینی، یکی از کاراترین واکسن‌های دنیا بوده است و از نظر عارضه هم در مقایسه با سایر واکسن‌ها، در مطالعات بالینی مرحله یک و فاز دو، بی‌نهایت کم عارضه بوده است. 
بیگلری، رئیس انستیتو پاستور  با اشاره به تزریق آزمایشی واکسن مشترک پاستور و فینلای کوبا  بر روی رده سنی کودکان و نوجوانان، بیان کرده: طراحی این واکسن با هدف استفاده برای تمامی رده‌های سنی بوده است. در رده سنی ۱۸ تا ۸۰ سال در مطالعه فاز ۳ بررسی‌شده و بررسی زیر ۱۸ سال آغازشده تا در آینده نزدیک بتوانیم برای رده سنی کودکان و نوجوانان به ویژه دانش‌آموزان استفاده کنیم. این واکسن تنها واکسن در دنیا است که دوز یادآوری دارد و موجب راحتی خیال مردم خواهد بود.
 رسیدن به ۵ تا ۶میلیون دوز در مهر و آبان
از طرفی «واکسن کوبایی- ایرانی»، پس از مصرف ۲ دوز، « ۸۴ درصد کارآیی» نشان داده است، واکسنی که ایران موافقت کرد در ازای انتقال فناوری که می‌تواند منجر به تولید میلیون‌ها دوز واکسن در ایران شود، میزبان فاز سوم آزمایش‌های بالینی این واکسن باشد و کوبا تنها کشوری است که پس از انقلاب اسلامی تکنولوژی‌های پیشرفته و فناوری‌های هایتک پزشکی را به کشورمان انتقال داده است. این واکسن قرار است در ایران با نام تجاری «پاستوکووک» عرضه شود و بیگلری درباره میزان برآورد از تولید انبوه این واکسن در کشور، گفته: تولید همه واکسن‌ها به صورت پلکانی است؛ به این صورت که در ماه‌های اول معمولا تولید کم است و هر چه زمان می‌گذرد، می‌توان تولید را افزایش داد. ما پیش‌بینی‌مان این است که در خردادماه حداقل بتوانیم یک‌میلیون دوز واکسن را آماده داشته باشیم که بلافاصله بعد از تأیید نتایج مورداستفاده قرار گیرد، اما از ماه تیر به بعد تولید افزایش می‌یابد؛ به طوری که در حدود مهر و آبان می‌تواند حداقل به حدود۵ تا ۶ میلیون دوز در ماه برسد. 
در این بین، سخنانی نیز مبنی بر آمادگی ایران برای انتقال دانش فنی واکسن به گوش می‌رسد و دراین‌باره، کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو گفته، بسیاری از کشورها می‌توانند در هفته‌ها و ماه‌های آتی از ظرفیت ایران برای انتقال دانش و فناوری استفاده کرده و به صورت تولید مشترک یا تولید قراردادی واکسن‌های ایرانی را در کشور خودشان تولید کنند. ایران سعی می‌کند که با نگاه انسان‌دوستانه و رویکرد بهداشتی و انسانی به موضوع، این تسهیلات را برای این کشورها فراهم کند و بعضا همین کشورها در حال مذاکره با شرکت‌های تولیدکننده واکسن‌های ایران برای انتقال تکنولوژی و تولید مشترک هستند.