مصطفی هدایی
حکایت خودروسازی ایران، تاریخی پر از مشکلات، چالش ها و بحران هایی است که بیشتر دامن مردم کشور را گرفته و خودروسازها با وجود محصولات بی کیفیت طلبکارانه در این بازار انحصاری می تازند. 
به گزارش جام جم آنلاین تاریخچه خودروسازی به اوایل دهه ۴۰ شمسی باز می گردد. در عمر بیش از نیم دهه ای صنعت خودروسازی و پس از عبور از سال های ابتدایی ارائه مدل هایی
 چون پیکان، آریا، شاهین و ژیان، این صنعت نتوانسته به مدلی برای ارائه خودروهای با کیفیت و در شان مردم ایران دست یابد. برای هر نوع صنعتی عمر چند دهه ای به معنای بلوغ آن صنعت و تثبیتش است اما بخش خودروسازی در ایران به چالشی مداوم تبدیل شده که تا به امروز نتوانسته از حالت انحصاری خارج و در رقابت جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد. در این بین یکی از با
 سابقه ترین و مهمترین شاخه های خودروسازی در کشور به شرکت ایران خودرو اختصاص دارد. این شرکت در حال حاضر سهم بالایی در بازار خودرو با مدل هایی چون سمند، پژوه ۴۰۵، پژو ۲۰۶ و دنا در اختیار دارد ولی این سهم نه از جنبه وجود محصولات با کیفیت و مقرون به صرفه این شرکت است بلکه به دلیل انحصار بازار توسط شرکت های داخلی از جمله ایران خودرو است. 
به عقیده جمشید پژویان یکی از اقتصادان های برجسته کشور، وجود همین بازار انحصاری بوده که باعث یکه تازی خودروسازهای بی کیفیت در ایران شده است:« مهم‌ترین علت این است که اصولاً صنعت خودروی ما ناکارآمد است. صنعت خودروسازی در ایران تا دوره‌ای در دست بخش خصوصی بود و کارایی محدودی داشت ولی از زمانی که گرفتار مدیریت دولتی شد، به صنعتی ناکارآمد تبدیل شد که محصولاتش کیفیتی پایین و قیمتی گران دارند. علت گران‌قیمت بودن محصولاتش هم این است که صنعت خودروسازی ما انحصاری است و بازارش رقابتی نیست که ما انتظار داشته باشیم در رقابت کیفیت محصولات بالا برود و قیمت‌ها پایین بیاید. ما دو خودروساز بزرگ داریم که حول و حوش ۹۵ درصد بازار را در اختیار دارند. این انحصار علت دوری قیمتها از هزینه نهایی است.»
وجود سهم ۹۵ درصدی از بازار این اختیار را به خودروساز می دهد که بدون توجه به رضایت مشتریان، محصولاتی در این بازار روانه سازد که در هر حال مشتری برای آنها وجود دارد. حال هر گونه خللی در این عرضه و تقاضا نیز از سوی دیگر می تواند باعث بازی خودروسازان با قیمت ها شود. از جمله بهانه هایی که ایران خودرو به عنوان مهمترین خودروساز کشور در عرضه و تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت ها همواره عنوان می کند، تلاطم در بازار ارز است. در اوایل دهه نود اولین شوک ارزی باعث شد تا این شرکت قیمت محصولات خود را تا دو برابر افزایش دهد و این  روند تدریجی افزایش قیمت ها تا سال ۹۷ هم ادامه داشت که در دومین شوک ارزی در یک دهه اخیر، قیمت ها به طرز شگفت انگیزی افزایش پیدا کردند. این افزایش بین دو تا دونیم و حتی تا سه برابر در بازار خودرو پیش رفته است. 
نکته جالب توجه آن است که ایران خودرو همواره مدعی بوده که خودروی ملی با تامین بیش از ۹۰ درصد از قطعات از داخل تولید می کند؛ از این رو افزایش قیمت خودرو با افزایش قیمت ارز نمی بایست در یک راستا قرار می گرفت. ادعا تولید خودروی ملی توسط ایران خودرو در حالی است که به عقیده برخی از کارشناسان از اوایل دهه ۹۰ خودرو سازان و به ویژه ایران خودرو، بدون توجه به کیفیت محصولات چینی، بخشی از قطعات مورد نیاز خود را از این کشور وارد کرده که از یک سو بر روی کیفیت محصولات تاثیر منفی داشته و از سوی دیگر با افزایش قیمت ارز، قیمت نهایی محصول را نیز بالا برده است. 
از ماه های ابتدایی سال جاری که ارزش پول ملی ایران به شدت کاهش پیدا کرد و تحریم های آمریکا از مرداد ماه بازگشت، ایران خودرو با کاهش عرضه محصولات خود، تقاضا را در بازار به شدت بالا برد. این عدم عرضه به نحوی است که بسیاری از متقاضیانی که در ماه های پیش از افزایش قیمت ارز نیز برای خرید خودرو ثبت نام کرده بودند، با عدم پایبندی خودرساز به تعهدات خود مواجه شدند که این امر باعث اعتراضاتی شد. ایران خودرو عدم تامین قطعات و کاهش تولیدات را بهانه عدم تحویل خودرو عنوان می کرد در حالی که تصاویر منتشر شده از انبارهای این خودرو ساز نشان می داد، در بازار انحصاری خودرو در ایران، دپوی عامدانه محصولات برای بالا بردن قیمت ها صورت گرفته است. 
چالشی که با تغییر و تحولات در وزارت صنعت و معدن و همچنین ایران خودرو همچنان ادامه دارد و در این بین مردم ایران هستند که می بایست با قیمت های نجومی، خودروهای بی کیفیت تحویل بگیرند. مقایسه صنعت خودروسازی کشور با برخی از کشورهایی که همزمان این صنعت را در دهه های گذشته آغاز کردند، نشان می دهد که یکی از عوامل اصلی عقب ماندگی خودروسازی در ایران، انحصار، عدم وجود رقابت، دولتی بودن این صنعت و بی کفایتی مدیران این بخش است. حال در این بین مدیران خودروسازی تحریم ها را بهانه افزایش قیمت ها و بی کیفیتی محصولات شان عنوان می کنند که تا اواخر دهه ۸۰ شمسی تحریمی این صنعت را تهدید نمی کرد. دوره ای که خودروسازان کره ای و ژاپنی توانستند علاوه بر تامین نیاز داخلی کشورهای خود، سهمی بسزایی در بازار جهانی داشته باشند اما خودروسازان ایرانی از جمله ایران خودرو و سایپا زیر چتر حمایتی دولت و از جیب بیت المال، هیچ گونه تعهدی برای ارائه محصولات با کیفیت نداشته و حال تحریم را به سر لیست بهانه های خود برای بی کفایتشان افزوده و قاب کرده اند! 
به هر حال با چنین وضعیتی نمی توان چشم انداز روشنی برای ایران خودرو متصور بود و در صورت حذف انحصار از بازار خودرو بدون شک محصولات ایرانی این بازار بدون مشتری باقی خواهد ماند. این وضعیت را می توان در کشورهای همسایه چون عراق مشاهده کرد که ورود خودروهای به صرفه و با کیفیت از دیگر خودروسازان جهانی، بازار محصول ایرانی چون سمند را کساد کرده است. 
به نظر می رسد با افزایش انتقادات نسبت به کیفیت خودرو ایرانی و بالا رفتن قیمت ها و نارضایتی حاکمیت از حمایت هایی که در چند دهه اخیر از خودروساز داخلی داشته، باید شاهد تغییرات عمده در این بازار باشیم تا در کنار بهبود کیفیت خودروها، خودروهای با کیفیت تری را از دیگر کشورها داشته باشیم و به این صورت رقابت منجر به افزایش کیفیت و کاهش قیمت شود.