نفیسه امامی 
برنامه‌ریزی برای توسعه با توجه به نیازها و ظرفیت‌ها در هر کشوری به صورت بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه مدت تهیه می‌شود. برنامه توسعه درواقع ابزاری است که نحوه حرکت در جهت اصلی اقتصاد را مشخص می‌کند و در ایران برنامه‌های پنج‌ساله توسعه که هر پنج سال یک‌بار ابلاغ می‌شود، یکی از این برنامه‌ها محسوب می‌گردد.ایران جزو اولین کشورهای درحال‌توسعه جهان است که به تدوین و اجرای برنامه‌ریزی توسعه روی آورد، ولی به رغم بیش از ۷۰سال سابقه برنامه‌ریزی توسعه، نتوانست به اهداف و چشم‌اندازهایی که در برنامه‌ها مدنظر داشت، دست پیدا کند. برنامه‌های توسعه‌ای از قبل از انقلاب به نگارش درآمدند. یازده برنامه میان‌مدت عمران و توسعه از دهه ۱۳۲۰ تاكنون به اجرا درآمده است و بعد از پیروزی انقلاب تا سال ۱۴۰۰ شش برنامه برای توسعه کشور تهیه و اجرایی شد. 
علی‌رغم آنکه ایران همزمان با دیگر کشور به نگارش برنامه‌های توسعه‌ای اقدام نمود، اما به دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نتوانست به موفقیت چندانی در پیشرفت كشور برسد. به‌طورمعمول در همه ادوار گذشته همه دست‌اندرکاران برنامه‌ریزی در هر برنامه توسعه مدعی ارائه بهترین برنامه بوده‌اند و به اجرای برنامه‌های پیشین انتقاد وارد کرده‌اند، اما درنهایت برنامه‌های مذکور هم نتوانستند به اهداف خود نائل شوند. درواقع یکی از دلایلی که باعث شده تا این برنامه‌ها بیشتر در اندازه چشم‌انداز و آرزو باقی بمانند، انحراف از واقعیت‌های موجود کشور و عدم تناسب طرح‌ها و سیاست‌های مطرح‌شده در برنامه‌ها با اقتصاد موجود بوده است به طوری‌که بیشتر برنامه‌ها رنگ آرمان‌گرایی گرفتند و در عمل سندهای چشم‌انداز توسعه بلااستفاده باقی ماندند.
به عنوان نمونه در همه برنامه‌های پس از انقلاب بر تسریع روند خصوصی‌سازی و كاهش اتكا به درآمدهای نفتی تأکید شده اما در این برنامه‌ها نه‌تنها اهداف برآورده نشده بلكه برای شناخت علت‌های شكست و آسیب‌شناسی برنامه‌های پیشین اقدامی صورت نگرفته است تا در برنامه‌های بعد این مشكل رفع شود. امروز اقتصاد کشور متکی به فروش نفت است و خصوصی‌سازی‌های انجام‌گرفته هم ناموفق بودند و بعد از واگذاری‌های ناموفق مجددا باز پس گرفته شدند. برنامه ششم توسعه که برای سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ تنظیم ‌شده بود هم بر اساس نظر بعضی از کارشناسان در حوزه‌های مختلف مغفول مانده و با نگاه ایده‌آل نگر به آن نگریسته شده بود به طوری که هدف‌گذاری رشد ۸ درصدی برای اقتصاد در نظر گرفته شد، درحالی‌که در کشوری که تورم به محدوده ۵۰ درصد رسیده است، رسیدن به رشد ۸ درصدی دور از دسترس خواهد بود 
 اهداف خارج از دسترس برنامه‌های توسعه 
محمدحسین معماریان، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «رسالت»، دلایل عدم تحقق برنامه‌های توسعه‌ای در کشور را برشمرد و اظهار کرد: دولت‌ها از بودجه‌ای که در اختیار دارند امکان تصمیم‌گیری برای حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد آن را دارند، زیرا مابقی بودجه صرف هزینه‌های جاری می‌شود. اجرای برنامه‌های توسعه در گام اول توان دولت را برای تصمیم‌گیری کاهش می‌دهد به همین علت امکان اجرای برنامه‌های توسعه‌ای ازجمله افزایش تولید، برق، ارتقای فرهنگ و رشد جمعیت وجود ندارد.  
وی ادامه داد: افراد در نگارش برنامه توسعه نقش مهمی را دارا هستند. برنامه‌های توسعه‌ای اگر توسط دولت نوشته شوند به مراتب بهتر از این است که افراد دیگری آن را بنویسند و یا یک دولت برای دولت بعد و یا مجلس برای دولت بنویسد. وقتی مجلس برنامه توسعه را برای دولت می‌نویسد قید بودجه را کمتر در نظر می‌گیرد و در سیاست‌گذاری آنچه را که مدنظر خودش است مورد اهمیت قرار می‌دهد. 
معماریان اضافه کرد: دولت‌ها تمایل ندارند ۲۰ درصد بودجه خود را برای تصمیم‌گیری در اختیار مجلس قرار دهند. لذا وقتی مجلس در برنامه‌های پنجم و ششم تا حد زیادی اثرگذاری می‌کند، قطعا دولت انگیزه لازم را برای اجرا نخواهد داشت. 
وی با اشاره به عدم اجرای بخش عمده‌ای از برنامه‌های ششم توسعه افزود: در برنامه ششم چند قید عنوان‌شده که یکی از آن‌ها توان اجرایی کشور و دیگر بودجه است. برنامه ششم کشور اساسا امکان اجرا ندارد، زیرا تکالیف متعددی را در این برنامه مطرح کردند که نیاز به تأمین مالی دارد. درواقع برنامه‌های توسعه‌ای زمینه‌ای برای اجرای آمال و آرزوهاست، اما قید بودجه در نگارش آن درنظر گرفته نشده است.  
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه میزان توان اجرایی کشور در برنامه‌های توسعه‌ای در نظر گرفته نمی‌شود، افزود: هیئت‌وزیران چند اولویت را به‌طور همزمان باید درنظر ‌بگیرد و این ایراد نظام سیاست‌گذاری ماست که نمی‌توانیم به یک یا چند اولویت محدود شویم. اگر اولویت در کشور برق یا بهداشت و جمعیت است باید آن‌ها را مشخص کرده و برای آن‌ها فعالیت کنیم، اما اولویت‌ها از این تعداد آغاز می‌شود و به موارد زیاد و متعددی می‌رسد. 
وی با اشاره به اینکه برنامه‌های توسعه ایده‌آل نگر و مطابق واقعیات کشور نوشته نشده‌اند، افزود: برنامه‌های توسعه‌ای بر اساس شناخت از واقعیت‌ها نیستند و به همین علت قابلیت اجرا ندارند، زیرا به توانمندی و امکان اجرای برنامه توجهی نمی‌شود. درواقع بیشتر برنامه‌های توسعه‌ای برای خوشامد مردم و یا صرفا روی کاغذ آمدن نوشته می‌شوند. به‌طورمعمول نگاه برنامه‌ها خوش‌بینانه است و مشکلات در آن دیده نمی‌شوند.معماریان نا اطمینانی را یکی از مشکلات مهم اقتصاد کشور عنوان کرد که در درجه بالایی قرار دارد و گفت: علی‌رغم وجود تحریم‌ها، نااطمینانی که ناشی از فروش نفت است، همواره وجود دارد. یعنی هر زمان قیمت نفت نوسان پیدا می‌کند، اقتصاد کشور هم متغیر می‌شود. این عدم اطمینان اگر در برنامه‌های توسعه‌ای کشور هم درنظر گرفته شود، آن را زیر سؤال می‌برد. 
لزوم کاهش نااطمینانی در اقتصاد
وی تصریح کرد: ابتدا باید نااطمینانی را در اقتصاد کشور کاهش داد تا اساسا برنامه‌ریزی در چنین اقتصادی امکان‌پذیر باشد. در اقتصادی که تورم ۵۰ درصدی دارد، اجرای هر برنامه‌ای با مشکل مواجه می‌شود و اساسا برنامه‌ریزی در چنین اقتصادی ممکن نیست. وی با تأکید بر اینکه اقتصاد ایران قابلیت اصلاح و ترمیم را دارد، افزود: اصلاح به سهولت امکان‌پذیر نیست. سیاست‌گذار باید سختی این کار را بپذیرد و به آن تن دهد. اگر زمانی وضعیت اقتصاد مطلوب باشد برنامه‌های توسعه‌ای برای جهش نوشته می‌شوند، اما وقتی وضعیت اقتصاد مطلوب نیست، برنامه‌های توسعه‌ای نباید بر مبنای رشد ۱۰‌درصدی نوشته شوند، بلکه برنامه‌ها باید برای بهبود وضعیت اقتصاد دارای مشکل تنظیم شود. معماریان در پایان با اشاره به عدم اجرای برنامه‌های ششم توسعه به دلیل عدم فراهم بودن بسترهای مناسب گفت: اجرای برنامه ششم توسعه به کمتر از یک‌سوم برآورد می‌شود زیرا امکانات آن فراهم نبود و شرایط کشور هم تغییر کرد و اهداف آن خارج از دسترس و خوش‌بینانه بود. بنابراین قابل پیش‌بینی بود که اجرای آن امکان‌پذیر نباشد.تکرار روند عدم دستیابی و تحقق به برنامه‌های توسعه با روالی که در سال‌های گذشته تاکنون رخ‌داده و هزینه‌های میلیاردی که برای فرآیند تدوین برنامه‌ها صرف می‌شود، در نگاه عموم جامعه بیشتر به اقدامی بیهوده و بی‌ثمر تبدیل می‌شود که بیشتر موجب اتلاف منابع و هدررفت سرمایه‌ و زمان می‌گردد. برنامه توسعه همان‌طور که گفته شد ابزاری است که نحوه حرکت در جهت اصلی اقتصاد را مشخص می‌کند، اما وقتی نسخه‌ای برای بهبود وضعیت بیمار اقتصاد کشور نوشته نمی‌شود و در عوض برنامه‌های توسعه، چشم‌انداز دور از دسترس را طرح می‌کند، ناگفته پیداست که چنین برنامه‌های بلندمدت یا میان‌مدتی نمی‌تواند جهشی در اقتصاد کشور ایفا کند و یا حتی چاره‌ای برای بهبود آن باشد.