محمد زاهدی مقدم
سامرا، ترکیب مزجی است. یعنی اجزای چند کلمه چنان در یک کلمه درهم‌آمیخته شده‌اند که دیگر جدایی‌پذیر نیستند و کاملا تبدیل به یک کلمه شده‌اند. سامرا ترکیب یک جمله خبری است: «سر من رأی». مسرور می‌شود، هرآنکه ببیندش. منظور شهر خوش آب و هوایی است که حکام عباسی به‌عنوان شهری ییلاقی برای لشکر خودساخته بودند. تقدیر اما بر این بود که شهر تبعیدگاهی شود برای دو فرزند، وصی و ولی رسول‌الله، امام هادی و امام حسن عسکری. سامرا را برای آب‌وهوای خوبش سر من رأی نامیده بودند، برای درختان سبز و جویبارهای خنکش. اما سامرا  زیبایی دیگری یافت. آنان که به سامرا می‌روند، حرم عسکریین علیهم‌السلام را با آرامش و سرور خاصی توأم می‌بینند. در زمان دو امام ما اما، سامرا هم شهر سرور بود و هم شهر اسرار. شهر سرور بود به خاطر جغرافیایی سبز و برخوردار، شهر اسرار بود به علت زندگی دو رهبر جریانی عظیم، تشکیلاتی منظم و منسجم، انقلابی همیشه در جوشش، دینی ناب و مذهبی حق به نام تشیع. سامرا سر دیگری هم داشت، کودکی که تمام آینده روی سرانگشتش می‌چرخید. آنچه بدان مطمئنیم، تولد امام عصر است در این شهر، اما در مورد محل تولد امام عسکری بین مدینه و سامرا تردید وجود دارد. درهرصورت امام حسن عسکری در صورت تولد در مدینه نیز در خردسالی به سامرا وارد می‌شوند و اقل عمر بیست‌وهشت‌ساله خود را در این شهر می‌گذرانند و حیاتی توأم با اسراری عظیم. زندگی‌ای زیر سایه خفقان و جو امنیتی. بارها به زندان می‌روند و به شیعیان توصیه می‌کنند وقتی در خیابان ایشان را دیدند، آشنایی ندهند و خود و امامشان را به دام حکام جور نیندازند. به مدت پنج سال از بزرگ‌ترین خلقت، مهدی موعود محافظت می‌کنند و به شهادت می‌رسند. رهبری همچون سایه، همچون نجوا، خورشیدی در پس ابرها، پیشوایی در انزوا یعنی امام حسن عسکری، سر مکنون سامرا که به مخفیانه‌ترین شکل ممکن نهضت تشیع را راهبری کرد و ودیعه الهی را محفوظ داشت. 
در میان شهر اسرار، طبعا از امام عسکری احادیث چندانی به‌جا نمانده؛ اما از همان میان هم احادیث اخلاقی نابی هست که می‌تواند دست ما را بگیرد. در این یادداشت، سعی داریم به مجموعه گنجینه احادیث آن حضرت، با عینک خانواده بنگریم. خانواده به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی در شکل‌گیری جوامع پیشرفته، تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و حرکت آن‌ها به‌سوی سعادت و کمال، نقش بسزایی دارد. ازآنجایی‌که خانواده اولین کانون برای شکل‌گیری بنیان‌های فکری و شخصیتی افراد بوده ازاین‌رو اسلام برای شکل‌گیری صحیح چنین بنیان‌های فکری برنامه‌هایی جامع ارائه داده که بخشی از آن از سوی اهل‌بیت علیهم‌السلام معرفی‌شده است. امام حسن عسکری علیه‌السلام ازجمله امامانی است که نگاه ویژه‌ای به کانون خانواده دارد و علاوه بر اینکه خود الگویی شایسته برای تربیت انسانی بوده، راهکارهای کاملی نیز در این حوزه ارائه داده است. در ادامه به بخشی از این راهکارها اشاره می‌شود:
 الگوسازی تربیتی برای خانواده
زنان، یکی از اصلی‌ترین محورهای تربیتی در کانون خانواده هستند؛ ازاین‌رو لازم است با معرفی الگوهای شایسته، آنان را برای مسئولیت‌های مهمی مانند همسرداری و تربیت فرزند آماده کرد. از بهترین الگوهایی که در سخنان امام علیه‌السلام برای زنان معرفی‌شده وجود مقدس حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها است. از نگاه امام حسن عسکری علیه‌السلام آن حضرت برترین و بافضیلت‌ترین زنان عالم، مادر پیشوایان هدایت و دارای کمالات حسنه و سجایای اخلاقی معرفی‌شده است. در فرازی از سخنان امام عسکری علیه‌السلام چنین آمده: 
«پروردگارا! بر صدیقه، فاطمه پاک و محبوب دل حبیب و پیامبرت درود بفرست! همان بانویی که مادر دوستان و برگزیدگان توست. او را از میان دیگر بانوان برگزیدی و فضیلت دادی و برزنان عالم برتری بخشیدی … خدایا! همان‌طوری که حضرت زهرا علیهاالسلام را مادر پیشوایان هدایت و همسر صاحب لوا در ملأ اعلی قراردادی، پس بر او و مادرش خدیجه‌کبری درود فرست…»
این سخنان حاکی از الگوسازی مناسب برای جامعه انسانی به‌ویژه برای جامعه زنان است. به‌طورقطع همسرداری شایسته، تربیت صحیح فرزند، حجاب، حیا، عفت و پاکدامنی ازجمله ویژگی‌های رفتاری و اخلاقی است که در حضرت زهرا سلام‌الله علیها متبلور بوده و نمونه‌ای شایسته و بایسته برای شکل‌گیری خانواده‌های ایمانی خواهد بود.
 حجاب، تسهیلگر  زن برای حضور فعال در جامعه
حیا و مسائل اخلاقی، هرگز مانع از آن نیست که زن مسلمان از حق خود دفاع نکند یا از حضور ضروری در جامعه بازبماند. خانه، مأمن زن است و نه زندان او. اگر اقتضائی پیش بیاید، زن مسلمان با حفظ حجاب در جامعه حضور می‌یابد. حجاب در آموزه‌های امام حسن عسکری علیه‌السلام نیز اصلی اساسی و ضروری برای حضور اجتماعی زنان و امنیت اخلاقی جامعه شمرده است. به‌طورقطع حجاب علاوه بر حفظ احترام و ارزش زن، در آرامش روانی زن و مرد در سطح جامعه، تحکیم روابط خانواده و استواری جامعه نقش بی‌بدیلی دارد. در گفتاری از حضرت که در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان مبنی بر حضور زنان در محکمه قضائی، به حضور زنان در اجتماع با شرایطی ازجمله رعایت حجاب اشاره‌شده و می‌فرمایند: «تَتَنَقَّبُ وَ تَظْهَرُ لِلشُّهُودِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ؛ زن نقاب می‌زند و در برابر شهود حضور می‌یابد ـ ان‌شاءالله.»
 تواضع در خانواده لازمه تربیت صحیح
برای بیشتر ما اصول اخلاقی، بیشتر در نزد مردم است و گویی در محیط خانواده نیازی به رعایت ارزش‌های اخلاقی نیست. این در حالی است که رعایت اخلاق و خودکنترلی نزد خانواده، بسیار سخت‌تر از رعایت آن نزد افرادی است که کمتر با آن‌ها خودمانی هستیم! در اندیشه اسلامی احترام به همسر و فرزندان از عواملى است که در تربیت فرزندان نقش بسزایی دارد. مادرى که در خانه، عزیز باشد و موردتکریم شوهرش قرار گیرد از روحیه‌ای سرشار از انرژی، عاطفه و آرامش برخوردار خواهد شد و فرزندان بهتری تربیت خواهد کرد. سیره امام حسن عسکری علیه‌السلام در رابطه با برخورد با همسرشان که اسیری رومی بوده درس‌های بزرگی برای خانواده‌ها دارد. آن حضرت همیشه از پاکدامنی و شایستگی‌های او سخن می‌گفتند و در امور زندگی هیچ‌گاه بر وی سختگیری نمی‌کرد.آن حضرت به‌قدری در مورد رفتار با مردم و خانواده حساس بودند که می‌فرمودند: «با مردم با تواضع و فروتنی رفتار کنید (و سفارش می‌نمودند) کسی که در مقابل مردم و خانواده‌اش متواضع باشد، در آخرت از صدیقین محسوب می‌شود و در زمره شیعیان راستین امیرالمؤمنین علیه‌السلام قرار می‌گیرد.» این تواضع را می‌توان در حضرت نرجس (سلام‌الله علیها) مشاهده نمود چنان‌که حکمیه خاتون درباره او می‌گوید:«هر وقت من داخل خانه می‌شدم نرجس‏ خاتون‏ مرا ملاقات می‌كرد، دست مرا می‌بوسید. كفش مرا با دست خود بیرون می‌آورد. وقتی‌که من پیش نرجس‏ خاتون‏ رفتم او همان اعمالى را كه قبلا انجام می‌داد عملى كرد، من روى دست نرجس‏ خاتون‏ افتادم، او را بوسیدم، او را از این عمل مانع شدم، او مرا به بزرگى خطاب كرد، من نیز او را به بزرگى خطاب كردم، او شکسته‌نفسی كرد، من گفتم: شکسته‌نفسی نکن … ». نرجس خاتون مادر امام عصر ما نیز تحت تربیت خاص اهل‌بیت بوده و اخلاقی نزدیک به خلق کریمه ایشان داشته‌‌اند و این سخنان به‌خوبی نشان می‌دهد که تواضع و فروتنی نسبت به خانواده تأثیر بسزایی در گرمی و استحکام کانون خانواده دارد و بستر مناسبی برای تربیت فرزندان ایمانی خواهد بود.
  تربیت فرزند در گرو رفتار حسنه
تربیت فرزند با رویکرد ایمانی زمانی شکل می‌گیرد که در کانون خانواده رفتار اهل خانه با او باکرامت باشد چنان‌که امام حسن عسکری (علیه‌السلام) زیباترین رفتارها را با تنها فرزند خود حضرت مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) داشته‌اند و همواره او را مورداحترام و تکریم خود قرار می‌دادند. آن حضرت برای تربیت صحیح فرزندان از برخورد خشونت‌بار و زشت با آن‌ها نهی کرده و فرمودند: «جُرْأَةُ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ فِی صِغَرِهِ تَدْعُو إِلَى الْعُقُوقِ فِی كِبَرِه‏؛ گستاخی فرزند بر پدرش در کوچکی، او را به عاق شدن و مخالفت در بزرگسالی می‌کشاند.» یعنی با فرزندانتان طوری رفتار نکنید که نسبت به شما جری شوند. حتی با یکدیگر طوری برخورد نکنید که فرزندانتان احساس کنند می‌توانند مقابلتان بایستند. چون در این صورت وقتی به بزرگسالی رسیدند طوری رفتار خواهند کرد که مجبورید آن‌ها را نفرین کنید. این حدیث به وظایف مهم پدر و مادر در رعایت حقوق کودکان اشاره‌کرده و برخورد حسنه را راهکاری برای تربیت صحیح می‌داند. به‌طورقطع، رفتار پدر و مادر با یکدیگر و با فرزند تأثیر بسزایی در آینده فرزندان دارد. بنابراین، خانواده‌ای که در آن تواضع، محبت و مهربانی و احترام به همسر موج بزند و از الگوهای شایسته‌ای برخوردار باشد می‌تواند بهترین ثمره‌های ایمانی را به جامعه انسانی تحویل داده و آن‌ها را در مسیر کمال و شکوفایی قرار دهد.