الزامات گردشگری در تنها جزیره ایرانی خزر
تبدیل آشوراده به قطب گردشگری از دو دهه قبل و در دولت‌های مختلف مطرح بوده و در تمام این سال‌ها، به علت ناسازگاری و مغایرت طرح با ضوابط محیط‌زیستی و مخالفت فعالان محیط‌زیست با ایجاد تأسیساتی مثل هتل و بازار در این منطقه، اجرای آن به تعویق افتاده است.
برخی نیز نگران تبدیل آشوراده به كیش دوم بوده‌اند؛ همان شعار مجریان طرح که همواره كابوسی برای دوستداران این سرزمین بوده، درحالی‌که نوع گردشگری در مناطق حساس اکولوژیکی و حفاظت‌شده کاملا متفاوت از مناطق آزاد است.
مهرماه سال گذشته طرح دیگری موفق به کسب مجوز ارزیابی زیست‌محیطی شد و حالا پس از بررسی‌های صورت گرفته، «شب‌مانی» و«تفرج متمرکز» فعلا در فاز نخست، از این پروژه حذف‌شده و به اذعان حسن اکبری ـ معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست ـ این طرح منطبق با معیارها و اصول محیط‌زیست است، اما دراین‌باره گفتنی‌هایی هست که در کنار بررسی سابقه تبدیل آشوراده به منطقه گردشگری، خواندنش خالی از لطف نیست.
مختصری ازآنچه گذشت
آشوراده تاریخ پرفرازونشیبی دارد و از سال ۱۳۸۱ این نگرانی به وجود آمد که به سرنوشت شوم صدها میراث تاریخی، طبیعی، تالاب‌ها و رودخانه‌های كشور دچار شود. در این میان دولت‌ها برای آرام کردن افکار عمومی از رعایت ملاحظات محیط‌زیستی سخن می‌گفتند.
مواردی پرتکرار ذیل تمامی مصوبات و پروژه‌های بزرگ عمرانی و صنعتی و گردشگری كشور که سرانجام نیز به تخریب‌های گسترده منجر می‌شد و هنوز هم می‌شود. ازاین‌رو دید جملگی فعالان محیط‌زیست نسبت به این پروژه مثبت نبود، حتی افرادی که از اجرای زون‌های گردشگری در پناهگاه حیات‌وحش دفاع می‌کردند هم معتقد بودند نباید این طرح در آشوراده اجرایی شود چون هدف مجریان طرح از ۲۰ سال پیش تاکنون همواره بر روی تغییر کاربری ۳۸۰ هکتار از اراضی آشوراده و حتی گاهی تملک و تصرف این اراضی متمرکز بوده است.
سال ۱۳۹۳ مقرر شد طرح گردشگری در قالب یک طرح طبیعتگردی دیگر با رعایت نکات محیط زیستی اجرایی شود. اما بعد از اعتراض گسترده فعالان محیط‌زیست با دستور مقام قضائی متوقف و شکایت حامیان محیط‌زیست ادامه یافت تا سرانجام در خرداد ۱۳۹۹، معاونت قضائی دادستان کل کشور دستور توقف کامل طرح گردشگری آشوراده را صادر کرد. البته در اسفندماه سال ۱۴۰۰ رئیس‌جمهور خواستار اجرای این طرح شد و استانداری گلستان از صدور مجوز طبیعتگردی جزیره آشوراده در شورای عالی معماری و شهرسازی کشور خبر داد اما بازهم این طرح بدون اشکال نبود، چراکه براساس قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع و قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، تغییر کاربری اراضی جزیره آشوراده به گردشگری که در فاز نخست به ۲۲ هکتار محدوده شده بود مغایر قانون است و تخلف به شمار می‌رود وازدید فعالان محیط زیستی، ساخت هتل و تردد بالای گردشگران، یعنی نابودی تنها جزیره بکر و دست‌نخورده ایران.
نگاهی به طرح جدید آشوراده
پس از اظهار مخالفت‌‌ها برای اجرای این طرح، مدتی است تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین بازهم به صدر اخبار محیط‌زیست بازگشته، این بار باخبر «طرح جدیدی که به تصویب و تأيید رسیده است». براین اساس سازه‌های سنگین که قرار بود در آشوراده برپا شود در بندر ترکمن مستقر می‌شود و با ممنوعیت «شب‌مانی»، کاربری‌های تفرج نیز مبتنی بر مفاد مندرج در طرح مدیریت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله هدف‌گذاری شده است.
با فعالیت حامیان محیط‌زیست، مساحت اجرای این طرح از ۳۸۰ هکتار حالا به ۲۲ هکتار محدودشده و قرار است در داخل جزیره، سازه‌های سبک با کاربری تفریحی، پذیرایی، فضای سبز، غرفه صنایع‌دستی، گردشگری و خدمات عمومی و در بندر ترکمن نیز سازه‌های سنگین شامل هتل و مجتمع‌های اقامتی ایجاد شود.
اگرچه مدیران متولی محیط‌زیست و حتی دیگر مسئولان استان گلستان بر ارزیابی زیست‌محیطی و رعایت الزام‌های آن در طرح فوق تأکید کرده‌اند، اما فعالان محیط‌زیست کشور به‌منظور جلوگیری از وقوع تخلف‌های احتمالی مواردی را گوشزد نموده‌اند. در همین رابطه یکی از روزنامه‌نگاران و عضو ستاد مردمی آشوراده در گفت‌وگو با «رسالت» به چندین نکته مهم اشاره و تشریح می‌کند: «محیط‌زیست کشور ما از اجرای سیاست‌های مخرب بسیار آسیب‌دیده است. میانکاله نیز در این سال‌ها از دخل و تصرف و تیغ پروژه‌های مخرب در امان نمانده، بنابراین نباید تحت عنوان طرح طبیعتگردی، اهداف به‌مراتب بزرگ‌تری در جزیره آشوراده دنبال شود، توسعه ناپایدار در مناطق شمال کشور، طبیعت این منطقه را در سطح گسترده‌ای تخریب و یا تحت‌فشار قرار داده است و دولت‌های متعدد علیرغم نگاه‌های متفاوت، بر سر تخریب محیط‌زیست باهم اتفاق‌نظر داشته‌اند و در این زمینه ادامه‌دهنده راه یکدیگر بوده‌اند.»
مبنای نگرانی محیط‌زیستی‌ها، صحبت‌های استاندار سابق گلستان، هادی حق‌شناس است که طی مصاحبه‌ای گفته بود: «ما الان دنبال این هستیم که یک بندر تجاری بیرون از خلیج گرگان در استان گلستان بسازیم و امروز تجهیزات حفاری دکل نفت و گاز از جنوب به اینجا منتقل‌شده و ان‌شاءالله به‌زودی اکتشاف نفت و گاز را در این استان آغاز خواهیم کرد.»
اعضای ستاد مردمی آشوراده که مستمر با تهیه اخبار و گزارش‌های متعدد در رسانه‌ها حساسیت فعالان محیط‌زیست را به موضوع جلب کرده، عنوان می‌کنند: « این منطقه بیش از ۵۰ سال است که یکی از زیستگاه‌های حفاظت‌شده کشور است و اگر قرار باشد طبیعتگردی در آن اجرایی شود باید با رویکرد حفاظتی و محدود باشد، و منافع اقتصادی آن (با در نظر گرفتن پایداری محیط‌زیست) مستقیما صرف ارتقا حفاظت و عاید ساکنان بومی جزیره شود. در حال حاضر نیز یکی از مهمترین دلواپسی‌های ما از این بابت است که برخی مسئولان استانی همچنان رؤیای تبدیل آشوراده به کیش دوم ایران و نابودی تنوع زیستی را در سر می‌پرورانند.»
طرح گردشگری آشوراده که در یک دوره تحت‌عنوان طبیعتگردی مطرح شد، شامل ساخت اسکله، مسیر دسترسی، آلاچیق، رستوران، پارکینگ، هتل و انواع زمین‌های ورزشی و بازی و دیگر زیرساخت‌‌های موردنیاز حضور گردشگران بود؛ اما براساس طرح مدیریت پناهگاه حیات‌وحش میانکاله که در شورای برنامه‌ریزی استانداری مازندران نیز به تصویب رسیده، گردشگری می‌تواند در چارچوب مسیرهای چوبی پیاده‌روی، مسیرهای دوچرخه‌سواری، سوارکاری و برج پرنده‌نگری باشد. حال اینکه سرمایه‌گذاران و مسئولانی که چشم به اجرای طرح گردشگری آشوراده دوخته‌اند، چشم‌انداز بزرگ‌تری را متصور شده‌اند و برای همین پیوسته به دنبال سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و نهایتا سودهای بیشتر بوده‌اند.
کارشناسان محیط زیست توضیح می‌دهند: «قرار است ساخت‌وسازها، شب مانی و اقامت در بندر ترکمن باشد، اما این فاز نخست است و هنگامی که در ۲۲ هکتار اجرایی شد، به‌تدریج در مابقی ۳۸۰ هکتار نیز فازهای بعدی را همراه با ساخت‌وسازهای سنگین و دخل و تصرف بیشتر در آشوراده اجرایی می‌کنند. در کمال تأسف، همیشه گروه و جریاناتی به دنبال تصرف اراضی تنها جزیره ایرانی در دریای خزر بوده‌اند و چون به عناوین گوناگون در تحقق این هدف ناکام مانده‌اند، هربار طرح‌هایی را به اسم طبیعتگردی و شکل‌های مختلف ارائه کرده‌اند. برای مثال حتی در دهه ۸۰ سند مالکیت ۳۸۰ هکتار از جزیره به‌صورت غیرقانونی برای یک شرکت خصوصی صادر شد که این سند چند سال بعد توسط دستگاه قضائی ابطال شد. اما در نیمه دهه نود، معاون وقت سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که سرمایه‌گذاران کار خود را آغاز کنند، ما به‌تدریج اسناد مالکیت این اراضی ملی را هم به آن‌ها تحویل می‌دهیم! این نشان می‌دهد که همچنان به دنبال تصرف این اراضی و صدور سند مالکیت به نام گروه‌های خاص سرمایه‌گذار هستند.»
طبیعتگردی نیازمند فهم اکولوژیک است
طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی صورت گرفته تا اراضی بکر و حفاظت‌شده به دست سرمایه‌گذارانی سپرده شود که چشم‌اندازشان نه حفاظت که کسب منافع اقتصادی بوده است. به گفته صاحب نظران، «طرح‌های طبیعتگردی در مناطق حفاظت‌شده دنیا، در راستای حفاظت تعریف‌شده، به این مفهوم که با مشارکت مردم محلی طرح‌هایی تهیه و تسهیلاتی برای طبیعت گردان واقعی تدارک دیده می‌شود، که مهمترین هدف آن؛ کمک به حفاظت و پس‌ازآن کمک به اقتصاد مردم محلی است. طبیعتگردی آشوراده نیز باید با مشاركت جوامع محلی و تشکل‌های محیط زیستی و در چارچوب سند مطالعات منطقه باشد، اتفاقی که تاکنون در کشور ما رخ نداده است.
متأسفانه تا امروز حتی نگاه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به‌هیچ‌وجه معطوف بر جوامع محلی و حفاظت از محیط‌زیست نبوده و تنها به کسب منافع اقتصادی خود فکر کرده‌اند. طرح‌های طبیعتگردی در مناطق حفاظت‌شده نیازی به ریخت‌وپاش و اختصاص بودجه‌های کلان ندارد به فهم اکولوژیک و افرادی آگاه و متخصص نیاز دارد. اما متأسفانه تا امروز تمامی دولت‌ها فهم و درک درستی از محیط‌زیست نداشته و برای همین در قالب طرح‌های عمرانی کشورمان، همیشه منابع طبیعی آسیب‌دیده و دچار خسارت شده است.»
صاحب نظران در ارائه دیدگاههای کارشناسی خود، به این نکته هم گریز زده اند که: «طبیعت گرد در آشوراده به دنبال تماشای بوته‌های سازیل و نازیل و تمشک و عکاسی و نقاشی و تماشای پرندگان است نه چیز دیگری!»
لزوم احیای گردشگری محدود و ضابطه‌مند
اظهارات عباس محمدی، کارشناس محیط‌زیست هم از جنس گفته‌های دیگر کارشناسان این حوزه است، البته با این توضیح که محمدی معتقد است: گردشگری ما باید محدود و ضابطه‌مند شود تا به شکل قانونی دربیاید. او پیش‌تر در گفت‌وگویی تشریح کرده است: «از قلب بیابان لوت تا نوک قله دماوند اثر تخریبی شدید گردشگری را می‌توانیم ببینیم. باید سراغ ضابطه‌مند کردن گردشگری، کوهنوردی و سایر اشکال پیمایش طبیعت برویم. ما جایی در ایران سراغ نداریم که یک گردشگری مطابق استاندارد داشته باشیم، ضمن اینکه ما نمی‌توانیم مردم را با این شرایطی که گردشگری بی‌ضابطه در ایران رشد کرده محدود کنیم، منطقه حفاظت‌شده بیستون و چالابه در استان کرمانشاه را بررسی کنید، اشک به چشمانتان جاری می‌شود، چه گردشگری هست که طرف با ماشین وارد منطقه می‌شود، درخت می‌برد، آتش روشن می‌کند، آشغال‌گوشت و بقایای کباب را برای سگ به‌جای می‌گذارد، صدها سگ ولگرد در منطقه حفاظت‌شده درحال چرخیدن هستند. اگر بنا به سرمایه‌گذاری هست اول روی دانش مردم سرمایه‌گذاری کنیم که در درجه اول چگونه وارد طبیعت شوند و چگونه این ثروت‌های طبیعی و ملی را حفظ کنیم، در مورد آشوراده هم همین است، قدیمی‌ترین الگوی تبدیل یک جزیره به جاذبه گردشگری کیش است، شما حساب کنید در کیش بعد از ۵۰ سال بااین‌همه سرمایه‌گذاری چه اتفاقی افتاده است، اول اینکه کل چشم‌انداز طبیعی منطقه نابودشده است، تمام آب‌سنگ‌های مرجانی اطراف جزیره از بین رفته‌اند و تمام مرجان‌های زنده به زیر ۵ درصد رسیده است، یعنی فقط ۵ درصد از آب سنگ‌های طبیعی اطراف کیش باقی‌مانده است.»
یک اصل پذیرفته‌شده در دنیا هست و آن اینکه هر کشوری ۱۰ تا ۲۰ درصد از عرصه حاکمیت خودش را باید به مناطق حفاظت‌شده اختصاص دهد و بدون دست‌کاری برای نسل‌های آینده حفظ کند. محمدی دراین‌باره مطرح کرده: «ما هرچه فعالیت اقتصادی و توسعه‌ای بتوانیم انجام دهیم در ۸۰ تا ۹۰ درصد از سرزمینمان می‌توانیم انجام دهیم، این ۱۰ الی ۲۰ درصد باید بماند برای اینکه بشریت هنوز به‌طور کامل کشف نکرده که چه ثروت و امکاناتی در طبیعت هست. چشم‌اندازهای طبیعی واجد چنان ارزش‌هایی هستند که با سود طرح‌های گردشگری قابل قیاس نیستند، هنوز هم برترین چشم‌اندازها چشم‌اندازهای طبیعی هستند.»
این کارشناس محیط‌زیست در خاتمه هشدار داده است که «در طرح‌های گردشگری باید مراقب مسئله زمین‌خواری و گرفتن وام‌های بی‌ضابطه از بانک‌ها بود، قطع به‌یقین طرحی که تصویب شود برایش وام‌های چند هزارمیلیاردی از بانک می‌گیرند وعده محدودی سود می‌برند. کسانی که می‌خواهند بگویند در این طرح‌ها به دنبال اشتغال و سرمایه‌گذاری هستند، این سرمایه‌گذاری با دو عامل انجام می‌شود یک گرفتن زمین از منابع عمومی و دیگری گرفتن وام‌های کلان از بانک‌ها، بنابراین برای طرح گردشگری آشوراده نیز باید مراقب بود، متأسفانه حدود ۲۰ سال است که جزیره مورد طمع یک سری باندها و جریان‌ها قرارگرفته که با عناوینی چون باز کردن قفل توسعه استان، به دنبال زمین‌خواری و کسب سود خود هستند.»
احیای گردشگری , گردشگری
- دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط رسالت در وب منتشر خواهد شد.
- پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.