گروه اجتماعی
هرچند بر اساس آمار غیررسمی ناباروری در ۱۰ تا ۱۵ درصد از زوج‌ها دیده می‌شود، اما به گفته متخصصان با توسعه علم پزشكی و پیشرفت تکنولوژی‌ها، اكثر نازایی‌ها قابل‌درمان است. ناباروری به ناتوانی یک زوج در باردارشدن پس از یک سال رابطه جنسی بدون جلوگیری از بارداری گفته می‌شود كه علل آن می‌تواند مربوط به زن یا مرد و یا هردوی آن‌ها باشد.
طی دو دهه اخیر گام‌های بلندی در رابطه با تشخیص و درمان ناباروری برداشته‌شده و بیش از ۷۰ درصد از زوج‌های نابارور با استفاده از روش‌های موجود صاحب فرزند شده‌اند. عوامل مختلفی برای افزایش ناباروری ذكر می‌شود؛ از افزایش سن ازدواج و عوامل محیطی تا آلودگی‌های محیطی. علل ناباروری مربوط به زوجین به‌طورمعمول به نسبت ۶۰ به ۴۰ درصد بین زن و شوهر و در برخی موارد ۵۰ به ۵۰ بین خانم و آقاست.
در همین زمینه لیدا حیدری، فلوشیپ نازایی و جراح و متخصص زنان و زایمان با بیان این‌كه مشكلات لوله‌های رحمی از مهم‌ترین مسائلی است كه در نازایی زنان اثرگذار هستند، می‌گوید:گرفتگی لوله‌ها در اثر عفونت‌های مختلف، عدم تشكیل لوله‌ها به‌طور مادرزادی و چسبندگی‌های مختلفی كه در داخل لگن ایجاد می‌شود باعث ناباروری می‌شود. یكی دیگر از علل شایع ناباروری زنان مربوط به ناهنجاری‌های تخمدانی است كه شایع‌ترین آن‌ها سندرم «تخمدان پلی كیستیک» است كه یک‌سوم بانوان ممكن است مبتلابه این سندرم باشند.
وی با اشاره به عوامل متعدد ناباروری در بانوان اظهار می‌کند: ازجمله این عوامل می‌توان به تشكیل آلت تناسلی خارجی زنان كه مانع ورود اسپرم به واژن می‌شود اشاره كرد كه سندرم‌های متعددی وجود دارد كه سندرم «ركی تانسكی» ازجمله این سندرم‌هاست. ناهنجاری‌ها و عفونت‌های مختلف در بخش دهانه رحم«سرویكس» و یا عوامل دیگری كه بر دهانه رحم تأثیرگذار هستند از نفوذ اسپرم به دهانه رحم جلوگیری می‌کند كه ناهنجاری‌های مادرزادی نیز در این خصوص تأثیرگذار است.
حیدری تأکید می‌کند:در گذشته برخی داروها تأثیر مستقیم بر این بیماری‌ها می‌گذاشتند كه خوشبختانه تولید و عرضه این داروها حذف شده و در زمان كنونی شاهد این ناهنجاری‌ها نیستیم. ناهنجاری‌های مادرزادی رحم مانند «سندرم آشرمن» كه باعث تخریب آندومتر رحمی می‌شود، عوامل بیوفیزیكال و بیوشیمیایی كه در داخل آندومتر اتفاق می‌افتد، می‌تواند مانع از جایگزینی رحم در داخل رحم شود. سندرم تخمدان پلی كیستیک (PCO) انواع مختلفی دارد كه در حالت خفیف، بیمار هیچ علامتی ندارد و در سونوگرافی‌های اتفاقی امكان تشخیص وجود دارد. این سندرم در نوع متوسط و شدید با علائم متفاوتی ظاهر می‌شود كه در سونوگرافی، تخمدان‌ها نسبت به حالت عادی بزرگ‌تر و حاوی فولیکول‌های ریز در دور تخمدان هستند.
فلوشیپ نازایی و جراح و متخصص زنان و زایمان با اشاره به عوامل بیوشیمیایی مؤثر بر درمان نازایی می‌گوید:برهم خوردن نسبت هورمون‌های زنانه LH و FSH، هورمون پورولاكتین بالا و هورمون‌های دیگر همچون تیروئید در نازایی تأثیرگذار است. چسبندگی‌هایی كه در اثر آندومتیوز ممكن است ایجاد شود و یا عفونت‌هایی كه منجر به چسبندگی‌های لگن شود، می‌تواند باعث نازایی شود و لوله‌های فالوپ نتوانند كار خود را در تخمک گیری از تخمدان ایفا كنند. یک علل دیگر نازایی می‌تواند سانترال باشد و هدایتی كه از مغز به‌طرف تخمدان باید ایجاد شود دچار مشكل می‌شود و درست عمل نمی‌کند.
این جراح و متخصص بیماری‌های زنان و زایمان خاطرنشان می‌کند: ۱۵ درصد نازایی بانوان بدون علت و گاه ممكن است برخی سندرم‌های ژنتیکی در آن دخالت داشته باشد. البته ممکن است۳۰ تا ۴۰ درصد نازایی‌ها مربوط به عوامل زنانه باشد و ۲۰ تا ۳۰ درصد مربوط به عوامل مردانه و بقیه علت مشترک دارند. ۱۰ درصد نازایی‌های مردان مربوط به انسدادهای مكانیكی مجاری انزالی است كه این انسدادها می‌تواند به‌صورت مادرزادی یا اكتسابی و یا براثر عفونت‌ها انسداد صورت گرفته باشد.
وی می‌گوید: اگر با انجام ارزیابی‌های اولیه علت نازایی مشخص نشد اقدامات بعدی برای بیماران انجام می‌شود كه یكی از این اقدامات لاپاراسكوپی تشخیصی برای بانوان و شروع روش‌های كمک باروری (ART) است.نخستین اقدام بعد از تشخیص، رفع علت ناباروری است و یكی از موارد شایعی كه باعث ناباروری می‌شود تخمدان‌های پلی‌كیستیک و بسته بودن لوله‌های رحمی در بانوان است. اگر بیمار سندرم پلی‌كیستیک داشته باشد، برای درمان القای تخمک‌گذاری با داروهایی با دز پایین و كمترین عارضه است و اگر پس از سه دوره درمان به نتیجه نرسیدیم و یا فولیكول مناسب و ارزشمند وجود نداشت با استفاده از داروهای رده‌بالا به القای تخمک‌گذاری اقدام می‌کنیم.اگر بعد از سه دوره استفاده از این داروهای دز بالا برای تحریک تخمک‌گذاری نیز به نتیجه نرسیدیم از روش‌های كمک باروری شامل آی یو آی (IUI) و آی‌وی اف (IVF) اقدام به درمان بیمار می‌کنیم.
حیدری با بیان این كه قبل از شروع آی یو آی باید از باز بودن لوله‌ها و عملكرد خوب لوله‌ها مطمئن باشیم، می‌گوید:در روش آی‌یو‌آی بعدازاین‌که فولیکول‌های مناسب ایجاد شد، اسپرم همسر را در آزمایشگاه با روش‌های مختلف شست‌وشو داده و اسپرم‌های سالم و متحرک را از طریق ابزارهای مناسب داخل حفره آندومتر تزریق می‌کنیم. اگر بعد از سه دوره انجام آی‌یو آی نتیجه‌ای حاصل نشد و یا لوله‌های بیمار بسته بود و یا هر علت دیگری همچون اسپرم ناكافی باشد، آی‌وی‌اف انجام می‌شود. طول درمان در روش «آی وی اف» یک تا یک و نیم ماه است و برای بیمار در این مدت از داروهای مختلف تزریقی اقدام به تحریک تخمک‌گذاری كرده و وقتی اندازه تخمک‌ها به‌اندازه مورد دلخواه رسید در اتاق عمل اقدام به تخمک گیری كرده و در آزمایشگاه ART اسپرم‌های گرفته شده به داخل تخمک تزریق می‌شود. پس از تشكیل جنین دو یا سه روز و در برخی مواقع پنج روز بعد از تزریق، به‌وسیله كاتتر مخصوص جنین‌ها را داخل حفره آندومتر قرار می‌دهیم.تخمک‌های به‌دست آمده مساوی با فولیكول یا جنین نیست چون در سیر انجام این مراحل تخمک‌ها ممكن است جواب ندهد.وی خاطرنشان می‌کند: درصد موفقیت در این روش بستگی به مراكز مختلف و شرایط جسمی و روحی زوجین بین ۳۰ تا ۵۰ درصد است كه شرایط روحی بیمار بسیار مهم و تأثیرگذار است. پس از شناسایی عوامل مردانه زوج نازا، می‌توان با انجام كارهای ساده همچون حذف كارهای محیطی و یا عوامل سوءمصرف داروها با قطع دارو، الكل، سیگار و مواد توهم‌زا می‌توان اسپرم سازی را بهبود بخشید و منجر به باروری نرمال شد. افرادی كه در مکان‌های بسیار گرم كار می‌کنند تغییر شغل می‌تواند منجر به بهبود اسپرم سازی شود ولی در بعضی از موارد نیازمند تجویز دارو برای بهبود اسپرم سازی هستیم.این پزشک با اشاره به مواردی كه در نمونه آن‌ها اسپرم وجود ندارد، توضیح می‌دهد: با پیشرفت تکنیک‌های جراحی و ناباروری در ۲۰ سال اخیر توانسته‌ایم با انجام اعمال جراحی و اصلاح مجاری وازدفران و کیسه‌های منی ساز بالای ۷۰ درصد این افراد بارور می‌شوند و می‌توانند از خودشان بچه‌دار شوند. با استفاده از تکنیک‌های جراحی برداشت اسپرم از مجاری انزالی و بیضه، استخراج اسپرم انجام و تحویل واحد آزمایشگاه شده است كه انجام آی وی اف سبب باروری زوجین می‌شود.